थिरुकुरक्कई येथील विराट्टेश्वरर मंदिर

अष्टविराट्ट स्थळांमधलं हे सातवं मंदिर आहे. हे पुराणातील मन्मददहन (कामदेव) कथेशी निगडित आहे. मयीलादुथुराई-मनलमेडू मार्गापासून १२ किलोमीटर्स अंतरावर आहे. २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी पण हे एक स्थळ आहे. थिरुनवुक्करसर ह्या नायनमारांनी ह्या मंदिरामध्ये भगवान शिवांची स्तुती गायली आहे. कावेरी नदीच्या उत्तरेकडील काठावर साधारण २.५ एकर वर हे मंदिर पसरलेलं आहे.

मुलवर: श्री विराट्टेश्वरर, श्री योगेश्वरर

देवी: श्री ज्ञानांबिका

क्षेत्र वृक्ष: हरितागी (मराठी मध्ये हरडा वृक्ष)

पुराणिक नाव: कामदहनपुरं, कंपक्कपुरं, योगेश्वरपुरं, थिरुकुरक्कई

वर्तमान नाव: कुरक्कई

जिल्हा: नागपट्टीनं, तामिळनाडू

क्षेत्र पुराण:

पुराणांनुसार कामदेवदहन ह्या कथेशी हे स्थळ निगडित आहे. पौराणिक कथेनुसार सुरपद्मन आणि धारकन हे दोन राक्षस देव, ऋषी, गंधर्व, मनुष्य ह्यांच्यावर अत्याचार करत होते. त्यांना वरदान मिळालं होतं कि त्यांचा वध फक्त भगवान शिवांच्या पुत्राच्या हातूनच होईल. ध्यानमग्न असलेल्या भगवान शिवांकडें सर्व देव मदतीसाठी धावले. पण त्यांना भीती होती कि भगवान शिवांच्या ध्यानामध्ये व्यत्यय आल्यास त्यांच्या क्रोधाला त्यांना सामोरं जायला लागेल. शेवटी त्यांनी श्री कामदेवांची मदत घ्यायची ठरवली. त्यांनी श्री कामदेवांना भगवान शिवांना ध्यानामधून बाहेर काढण्याची विनंती केली जेणेकरून भगवान शिवांमध्ये काम जागृत होऊन त्यांना पुत्र होईल जो राक्षसांचा वध करू शकेल. कामदेवांनी त्यांचे मदन बाण भगवान शिवांवर सोडले. भगवान शिव ध्यानामधून बाहेर आले. पण ते कामदेवांवर क्रोधीत झाले आणि त्यांनी आपले तिसरे नेत्र उघडून कामदेवांना भस्मसात केले. श्री कामदेवांच्या पत्नी श्री रतीदेवी ह्यांना खूप शोक झाला. त्यांनी भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी ह्यांना श्री कामदेवांना पुनर्जीवित करण्याची विनंती केली. त्यांच्या विनंतीला मान देऊ भगवान शिवांनी श्री कामदेवांना पुनर्जीवित केलं पण ते फक्त रतीदेवींनाच दिसतील असं सांगितलं. 

येथील शिवलिंगावर अजूनही पांच बाणांची चिन्हे दिसतात. म्हणूनच इथे भगवान शिवांचे नाव श्री कामांगनाशन तसेच श्री कामदहनमूर्ती असे आहे. ह्या मंदिराच्या आजूबाजूला अजूनही काही अशा जागा आहेत ज्या ह्या कथेशी निगडित आहेत.

जिथे श्री कामदेवांनी भगवान शिवांना ध्यानामधून बाहेर काढण्यासाठी बाण सोडायचं ठरवलं त्या जागेचं नाव कनंगपुथूर असे आहे. जिथे श्री कामदेवांनी दूध प्यायलं त्या जागेचं नाव पलकुडी असे आहे. जिथे श्री कामदेवांनी हातामध्ये बाण घेतला त्या जागेचं नाव विल्लीनूर असे आहे. जिथे त्यांनी बाण धनुष्याला लावला त्या जागेचं नाव कवलमेडू असे आहे. जिथे सर्व जणांनी बाण घ्यायला जमले त्या जागेचं नाव आहे जवनल्लूर. जिथे त्यांनी शेवटी बाण धनुष्यातून सोडला त्या जागेचं नाव मेट्टूकुरुक्काई असं आहे. 

असा समज आहे की भगवान शिवांनी इथे हरितागी ह्या झाडाखाली ध्यान केलं. मराठीमध्ये ह्या झाडाला हरडा झाड म्हणतात. तमिळमध्ये ह्या झाडाला कडुक्कई म्हणतात. म्हणून भगवान शिवांचं येथे श्री योगेश्वरर असे नाव आहे. असा समज आहे की भगवान शिव ध्यानात असताना त्याच्या नयनांतून आनंदाश्रू बाहेर पडले आणि ते पळवरु नदीत मिसळले. ह्या नदीला आता ज्ञानतीर्थ असे नाव आहे. 

श्री कुरुक्कई विनायकांचे पुराण:

तामिळ मध्ये कई म्हणजे जमीन आणि कुरुकी म्हणजे आकसणे. तिर्थवाहू नावाचे ऋषी श्री गंगेला आवाहन करून विविध शिव मंदिरांमध्ये भगवान शिवांची आराधना करायचे. ते जेव्हां इथे आले तेव्हां त्यांना गंगा प्राप्त नाही झाली कारण इथे शुलतीर्थ हे जास्त पवित्र मानलं जात होतं. जेव्हां त्यांनी गंगेचे पाणी आणण्याचा प्रयत्न केला तेव्हां त्यांचे हात आकसले. जेव्हां त्यांनी श्री विनायकांच्या कृपाप्रसादाने भगवान शिवांची आराधना केली तेव्हां त्यांचे हात मूळ स्थितीमध्ये आले. म्हणून ह्या स्थळाला कुरुक्कई नाव प्राप्त झालं. आणि श्री विनायकांना श्री कुरुक्कई असं नाव प्राप्त झालं कारण त्यांचे हात खूप छोटे आहेत. श्री विनायकांच्या मूर्ती शेजारी तीर्थवारू ऋषींची मूर्ती आहे. 

मंदिराबद्दल माहिती:

साधारण १५०० वर्षे जुनं असलेलं येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. मंदिर पश्चिमाभिमुख आहे. ह्या मंदिराला दोन परिक्रमा आणि पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. येथील शिलालेखांमध्ये चोळा आणि विजयनगर साम्राज्यातल्या राजांनी केलेल्या कामाची माहिती आढळते. गाभारा अर्धवर्तुळाकार तलावाच्या रूपात आहेत. तामिळ मध्ये ह्याला अगळी असं म्हणतात. गाभाऱ्यासमोर असलेल्या मंडपाचा आकार वटवाघुळाच्या कपाळासारखा आहे. तामिळ मध्ये वटवाघूळाला वव्वल असं म्हणतात तर कपाळाला नेथी असं म्हणतात. म्हणून ह्या मंडपाला वव्वल-नेथी-मंडप असे म्हणतात. 

मंदिरामधल्या मुर्त्या आणि इतर देवालये:

शिव लिंगाच्या मुळाला कमळ पुष्प स्थापित केले आहे. 

श्री मन्मद (कामदेव) आणि त्यांच्या पत्नी श्री रतीदेवी ह्यांच्या इथे उत्सवमुर्त्या आहेत. श्री गणेशांना इथे कुरुंगाई (छोटे हात असलेला) असे नाव आहे. भगवान शिवांची  इथे श्री कामदहन नावाची मूर्ती आहे. त्यांचा उजवा पाय  मोकळा आहे तर डावा पाय मांडीवर दुमडलेला आहे. उजवा हात अभय मुद्रेमध्ये आहे तर डावा हात डाव्या पायावर स्थित आहे. भगवान शिव येथे अनुग्रह मूर्ती आहेत. श्री कामदहन मूर्ती स्वतंत्र देवालयामध्ये आहे. श्री पार्वती देवींचे पण स्वतंत्र देवालय आहे. श्री गणेशांच्या देवालयावर गजपृष्ठ गोपुरं (विमान) आहे. भगवान विष्णूंचे इथे श्री सोहा हरेश्वरर (सोहा म्हणजे दुःख) असे नाव आहे. असा समज आहे की भगवान विष्णू त्यांच्या पुत्राचे म्हणजेच श्री कामदेवांचे दहन झाल्याने शोकमग्न झाले. भगवान विष्णूंचे इथे स्वतंत्र देवालय आहे. ह्याशिवाय इथे श्री मुरुगन त्यांच्या पत्नी श्री वल्ली आणि श्री दैवनै ह्यांच्यासमवेत, श्री महालक्ष्मी, श्री सूर्य, श्री चंद्र आणि श्री भैरवर ह्यांच्या मुर्त्या आहेत. 

कोष्टामध्ये श्री महागणपती, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री लिंगोद्भवर, श्री ब्रह्म, श्री दुर्गा देवी, आणि श्री चंडिकेश्वर ह्यांच्या मुर्त्या आहेत. 

परिक्रमेमध्ये नालवर ह्यांच्या मुर्त्या आहेत. गाभाऱ्याच्या मागे श्री अन्नमलै ह्यांची मूर्ती आहे. श्री अन्नमलै ह्यांच्या दोन्ही बाजूला श्री भैरव आणि श्री विष्णू ह्यांच्या विनम्र मुद्रेमध्ये मुर्त्या आहेत. मुख्य मंदिरापासून अर्ध्या किलोमीटर्स वर विभूतीकुट्टाई नावाची जागा आहे. असा समज आहे की ह्यां स्थळी श्री कामदेवांचे दहन झाले. भगवान शिवांनी श्री नटराज रूपामध्ये इथे वीरतांडव नावाचे नृत्य केले. म्हणून इथल्या सभेला कामनाशनसभा आणि शंभूविनोथासभा अशी नावे आहेत.

ह्या मंदिरामध्ये ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

श्री ब्रह्म, श्री विष्णू, श्री लक्ष्मी देवी, श्री मुरुगन आणि श्री रतीदेवी

मंदिरामध्ये साजरे होणारे सण:

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): ३ दिवसांचा अरुद्र उत्सव

मासी(फेब्रुवारी-मार्च): १० दिवसांचा कामदहन उत्सव, माघ नक्षत्र उत्सव, महाशिवरात्री उत्सव, पंच मूर्तींची रथयात्रा

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

कार्थिगई (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): सोमवारी रात्री विशेष पूजा केली जाते आणि गाभाऱ्यामध्ये यंत्र पूजा केली जाते.

आडी (जुलै-ऑगस्ट): पुरम उत्सव

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): उथिरम उत्सव, महाशिवरात्री, अमावास्येची प्रदोष पूजा

पोंगल, तामिळ नववर्ष  आणि इंग्लिश नववर्ष ह्या दिवशी विशेष पूजा केली जाते. 

भाविक जन येथे अपत्य प्राप्तीसाठी पुत्रकामेष्ठी यज्ञ करतात.

हे वर्गदोषांसाठी परिहार स्थळ आहे.

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Saptasthanam Shiva temples of Naagapatteenam, TN

There are 7 Shiva temples around Naagapatteenam which are known as Sapta sthana Shiva temples of Naagapatteenam. They are

1) Shri Nandinatheshwarar temple, North-poigainallur (Naagapatteenam Valankanni road)

2) Shri Kadambavananathar temple at Pappakovil 

3) Shri Navaneedhishwarar temple at Sikkal (Poravacheri) Naagapateenam road.

4) Shri Kaayarohanswami temple at Palur in Nagapateenam.

5) Shri Thirumeniazhagar temple at Vadakudi

6) Shri Agneeshwarar temple at Thetti

7) Shri Naganathar temple at Malakottaivasal at Nagore

In the subsequent blogs we will try to give an account of these temples.

Shri Vaidyanatheshwarar temple at Poomalai Tanjavur

This is a Shiva temple located at Kadakadappai and is one of the 7 Sapta sthanam Shiva temples of Tanjavur belonging to the Tanjavur palace devasthanam. 

Mulavar: Shri Vaidyanathar

Devi: Shri Balambika

There are 2 entrances and 2 mandaps. One to the mulavar shrine, and other to the devi’s shrine.

Koshtamurtis: Shri Dakshinamurti, Shri Lingotbhavar

Not much of the details are available about this temple. In the inner mandap we come across Shri Surya, Shri Shaneeshwar and Shri Bramha. Shri Shiva is on a yogapeetha. There is a sculpture of Shri Kaumari Devi. (Courtesy from Wikipedia) We will update once we visit the temple.

Address: Shri Vaidyanatharswami temple, Poomalai, Ravuthan Street, Ramaswami Pillai nagar, Sundar Pillai nagar, Tanjavur, TN 613001

वळूवूर येथील विराट्टेश्वरर मंदिर

अष्टविराट्ट स्थळांमधलं हे सहावं मंदिर आहे. मयीलादुथुराई-थिरुवरुर मार्गावर हे मंदिर स्थित आहे. इथे भगवान शिवांनी उन्मत्त हत्तीचा म्हणजेच गजासुराचा संहार केला. ज्या मंदिरांमध्ये नायनमारांनी शिवाची स्तुती केली त्या मंदिरांना एकत्रित पाडळ पेथ्र स्थळं म्हणतात. आणि ज्या मंदिरांचा उल्लेख ह्या स्तुतींमध्ये आढळतो त्या मंदिरांना थेवर वैप्पू स्थळं असं म्हणतात. अशा स्थळांमधलं हे स्थळ आहे. सप्त मातृकां पैकी श्री वाराही देवी ह्यांनी भगवान शिवांच्या आज्ञेवरून इथे भगवान शिवांची आराधना केली. 

प्रलयामध्ये हे मंदिर बुडालं नाही म्हणून ह्या स्थळाला वळूवूर असं नाव प्राप्त झालं. हे स्थळ चार वनांनी आच्छादलेलं आहे - पिप्पली वन, शमी वन, दारुका वन आणि बद्री वन. 

मुलवर: श्री विराट्टेश्वरर, श्री कृथीवासर, श्री गजसंहारर, श्री गजरी, श्री ज्ञानसबा

देवी: श्री बालांबिका, श्री बालगुजांबिका, श्री एलंकीयै नायकी

क्षेत्र वृक्ष: शमी, देवदार, कापुरी मदुरा (जडी)

पवित्र तीर्थ: पाताळ गंगा, पंचमुख तीर्थ

स्थळ: थिरुवळूवूर

जिल्हा: नागपट्टीनं (तामिळनाडू)

पुराणिक नाव: दारुका वन

क्षेत्र पुराण:

एकदा दारुका वनामध्ये तपश्चर्या करणाऱ्या ऋषींना अशी भावना निर्माण झाली कि त्यांच्या तपश्चर्येमुळे आता ते सहज मुक्ती मिळवू शकतील. त्यांच्या मध्ये अशी भावना निर्माण झाली कि त्यांना वाटायला लागलं कि आता त्यांना मुक्तीसाठी देवाच्या कृपेची गरज नाही. त्यांचा आणि त्यांच्या पत्नींचा अहंकार एवढा वाढला की भगवान शिवांनी त्यांना शिक्षण द्यायचा ठरवलं. भगवान शिव आणि भगवान विष्णू रूप बदलून दारुका वनात आले. भगवान शिवांनी भिक्षाटनर रूप घेतलं तर भगवान विष्णूंनी मोहिनी म्हणजेच मोहात पडणाऱ्या लावण्यवती स्त्रीचं रूप घेतलं. मोहिनीला बघून सर्व ऋषी तिच्यावर मोहित झाले तसेच भिक्षाटनरचे रूप बघून ऋषींच्या स्त्रिया त्यांच्यावर मोहित झाल्या. त्यांचं आपल्या दैनंदिन कर्तव्यामध्ये लक्ष लागेनासं झालं. भिक्षाटनर आणि मोहिनी ह्यांच्या मिलनातून श्री अय्यप्पा जन्माला आले आणि त्यानंतर भगवान विष्णू तेथून अदृश्य झाले. त्यामुळे सगळे ऋषी भिक्षाटनरवर क्रोधीत झाले. त्यांनी भिक्षाटनरचा नाश करण्यासाठी यज्ञ करून त्यातून मायावी अग्नी, वाघ, हरीण, कुऱ्हाड, साप आणि मुयालगन नावाचा राक्षस निर्माण करून ते भिक्षाटनरवर धाडले. पण ते कोणी भिक्षाटनरला हानी पोचवू शकले नाहीत. शेवटी ऋषींनी यज्ञातून उन्मत्त हत्ती म्हणजेच गजासुर निर्माण करून त्याला भिक्षाटनरला मारण्यासाठी धाडलं. भिक्षाटनर गजासुराच्या पोटामध्ये शिरले आणि ते फाडून बाहेर आले. बाहेर येताना ते ऊर्ध्व तांडव करत बाहेर आले. ऋषींना जेव्हां लक्षात आले कि भिक्षाटनर म्हणजे दुसरे तिसरे कोणी नसून स्वतः भगवान शिव आहेत तेव्हा त्यांना आपली चूक ध्यानात आली आणि त्यांनी भगवान शिवांकडे क्षमायाचना केली. भगवान शिवांनी येथे गजासुराचा संहार केला म्हणूनच त्यांना गजसंहार मूर्ती असे नाव प्राप्त झाले.

अजून एका आख्यायिकेनुसार श्री शनीश्वरांनी सूर्यमंडळामध्ये विक्रम राजाच्या विरुद्ध युद्ध पुकारलं. राजा पराभूत झाला आणि इथल्या तीर्थामध्ये पडला. राजाने तीर्थामध्ये स्नान केले आणि भगवान शिवांची आराधना केली. भगवान शिवांनी त्याच्या आराधनेवर प्रसन्न होऊन त्याच्यावर कृपा केली. जेव्हा श्री शनीश्वरांना कळलं कि विक्रम राजा भगवान शिवांचा भक्त आहे तेव्हां त्यांनी भगवान शिवांकडे क्षमायाचना केली. भगवान शिवांनी त्यांना क्षमा केली पण त्यांनी श्री शनीश्वरांना एका पायाने अपंग केलं. 

अजून एका आख्यायिकेनुसार इथे ४८००० ऋषींनी तपश्चर्या केली आणि ज्ञान मिळवले. 

मंदिराबद्दल माहिती:

ह्या मंदिराला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. ह्या मंदिराची रचना बाकीच्या मंदिरांपेक्षा वेगळी आहे. इथे श्री नंदि आणि गाभाऱ्याच्या मध्ये तीर्थ (तलाव) आहे. येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. भगवान शिवांच्या पादकमलांचं दर्शन फक्त इथेच होतं. इथल्या तीर्थामध्ये पांच विहिरी आहेत. ह्या तीर्थाचे नाव पंचमुख किनारु विहीर असे आहे. ह्या तीर्थाचे दुसरे नाव पंचब्रह्म तीर्थ असे पण आहे. मंदिर साधारण १५०० वर्षे जुनं आहे. 

मंदिरातील इतर मुर्त्या आणि देवालये:

इथे श्री गणेशांचं श्री सेल्व-विनायक असं नाव आहे. श्री गजसंहार मूर्ती हे ह्या क्षेत्राचं वैशिष्ट्य आहे. हि मूर्ती खूप भव्य आहे. ह्या मूर्तीमध्ये भगवान शिवांचा एक पाय गजासुराच्या डोक्यावर आहे. त्यांचा अविर्भाव गजासुराचं कातडं काढून ते परिधान करत आहेत असा आहे. ह्या मूर्तीच्या जवळ श्री पार्वती देवी बाल्य रुपातले श्री मुरुगन ह्यांना आपल्या कंबरेवर बसवून नेत आहेत अशी मूर्ती आहे. त्यांच्या चेहेऱ्यावर भय आहे आणि ह्या दृश्यापासून त्या दूर जात आहेत असा त्यांचा अविर्भाव आहे. बाल्यरूपातले श्री मुरुगन श्री पार्वती देवींना भगवान शिवांकडे म्हणजेच आपल्या पित्याकडे बोट करून तिकडे बघायला सांगत आहेत असा त्यांचा अविर्भाव आहे. चिदंबरम मंदिराप्रमाणे इथे पण गजसंहार मूर्तीच्या मागे यंत्र स्थापित केले आहे. ज्या मंडपात श्री गजसंहार मूर्ती आहे त्याचे नाव ज्ञानसबा असे आहे. भगवान शिवांनी इथे ऊर्ध्व तांडव नृत्य केले. श्री शनीश्वरांचे स्वतंत्र देवालय आहे. ते धनुष्यबाण घेऊन उभे आहेत असा त्यांचा अविर्भाव आहे. गाभाऱ्याच्या समोरील तीर्थाचे नाव पाताळ गंगा किंवा ईशान तीर्थ असे आहे. मुलवर मूर्तीच्या हातात अत्यंत आकर्षक आणि सुंदर नागभुषण आहे. गाभाऱ्याच्या भिंतींवर अष्टविराट्ट कथा भित्तिचित्रांवर चित्रित केल्या आहेत. जवळ जवळ १० शिळांवर विविध माहिती कोरलेली आहे. इथे श्री वीरभद्रांचे श्वान हे वाहन आहे. असा समज आहे कि ते भगवान शिव आणि मोहिनी रुपातले भगवान विष्णू ह्यांचा पुत्र श्री अय्यप्पा ह्यांचे रक्षण करण्यासाठी येथे आले. ह्या मंदिराला ध्वजस्तंभ आहे. 

मंडपामध्ये ६३ नायनमारांच्या मुर्त्या आहेत. तसेच श्री गजलक्ष्मी, श्री वल्ली आणि श्री दैवनै ह्यांच्या समवेत श्री मुरुगन ह्यांची स्वतंत्र देवालये आहेत. परिक्रमेमध्ये श्री सूर्य, श्री चंद्र, श्री शनी आणि श्री भैरव ह्यांच्या मुर्त्या आहेत. इथे स्वतंत्र नवग्रह संनिधी आहे. 

मंदिरात साजरे होणारे सण:

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): मघा नक्षत्रावर १० दिवसांचा गजसंहार उत्सव. प्रत्येक दिवशी सकाळी आणि संध्याकाळी पूजा करून मूर्तींची मिरवणूक काढली जाते. ९व्या दिवशी श्री गजसंहार मूर्तीची मिरवणूक निघते. १०व्या दिवशी “तीर्थवारी” नावाचा उत्सव साजरा होतो ज्यामध्ये तीर्थामधल्या मंडपामध्ये देवांना त्यांची पूजा करण्यासाठी नेले जाते

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): ३ दिवसांचा अरुद्र दर्शन उत्सव साजरा होतो. 

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री उत्सव

कार्थिगई (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): सोमवारी रात्री विशेष पूजा केली जाते आणि गाभाऱ्यामध्ये यंत्र पूजा साजरी होते

आडी (जुलै-ऑगस्ट): पुरम उत्सव

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): उथिरम उत्सव, महाशिवरात्री, अमावस्या प्रदोष पूजा

पोंगल च्या वेळेस इथे विशेष पूजा केली जाते तसेच तामिळ नववर्ष आणि इंग्लिश नववर्षदिनी पण विशेष पूजा केली जाते. 

भाविक जन इथे अपत्यप्राप्ती आणि विवाहातल्या अडचणी दूर होण्यासाठी प्रार्थना करतात. असा समज आहे की इथल्या यंत्राची पूजा केल्याने वाईट शक्ती आणि वाईट करणींच्या परिणामांवर मात करता येते. मनःशांतीसाठी भाविक जन इथे श्री कृथीवासर ह्यांची पूजा करतात.

Shri Kailashnathar temple at Mariamman kovil at Punnainallur in Tanjavur

This Shiva temple is one the seven Sapta sthana temples of Tanjavur. It is located at Punnainallur near Tanjavur. It is one of the 88 Tanjavur Palace Devasthana temples. It is located to the south of the famous Punnainallur Maariamman temple. This temple was rebuilt by the Maratha king Shri Vyankoji maharaj of Tanjavur. The present structure is about 500 years old. This is a very small beautiful temple. 

Mulavar: Shri Kailashnathar

Devi: Shri Kalyansundari

Koshtamurtis: Shri Ganesha, Shri Dakshinamurti, Shri Bhairava, Shri Bramha & Shri Durga Devi.

To the left of Shri Shiva’s shrine, we find the shrine of Shri Kalyansundari Devi. In the parikrama we find the shrines and idols of Shri Ganesha, Shri Aiyappa, Shri Subramanya with his consorts, Shri Gajalakshmi Devi, Shri Anjaneya, Navagrahas, Shri Shaneeshwar, Shri Bhairava, Shri Surya and Shri Chandra.

We will post further details once we visit this temple.

Address: Shri Kailashnathar temple, Naagpateenam road, Near Maariammankovil, 

Phone: + 91-4362267740

थिरुवीरुकुडी येथील विराट्टेश्वरर मंदिर

अष्टविराट्ट स्थळांमधलं हे पाचवं मंदिर आहे. तामिळनाडूमधल्या थिरुवरुर जिल्ह्यामध्ये थिरुवीरकुडी ह्या गावामध्ये हे मंदिर स्थित आहे. २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी पण हे एक स्थळ आहे. ह्या ठिकाणी जालंधरसंहार ही घटना घडली. 

मुलवर: श्री विराट्टेश्वरर 

देवी: श्री परिमल नायकी, श्री एळवरकुळली 

उत्सवर: श्री जालंधरसंहार मूर्ती

क्षेत्र वृक्ष: तुलसी

पवित्र तीर्थ: चक्र तीर्थ, शंख तीर्थ

पुराणिक आणि वर्तमान नाव: थिरुवीरकुडी

जिल्हा: थिरुवरुर, तामिळनाडू 

क्षेत्र पुराण:

एकदा श्री इंद्रदेव अहंकारी भावनेने भगवान शिवांचे दर्शन घेण्यासाठी कैलासावर गेले. भगवान शिवांना हे ज्ञात झालं तेव्हां भगवान शिव स्वतः द्वारपालाचे रूप घेऊन कैलासाच्या प्रवेशद्वारी थांबले आणि कैलासामध्ये प्रवेश करणाऱ्या श्री इंद्रदेवांना त्यांनी अडवले. तेव्हां श्री इंद्रदेवांना राग येऊन त्यांनी आपले वज्रास्त्र द्वारपालावर फेकले. भगवान शिवांनी क्रोधाने आपले तिसरे नेत्र उघडले. श्री इंद्रदेवांना जेव्हा कळलं की द्वारपाल हे दुसरे तिसरे कोणी नसून स्वतः भगवान शिव आहेत तेव्हां आपल्या भावनेची आणि कृत्याची त्यांना लाज वाटली आणि त्यांनी भगवान शिवांकडे क्षमायाचना केली. 

अजून एका आख्यायिकेनुसार भगवान शिव एकदा तपश्चर्येमध्ये ध्यानमग्न असताना त्यांच्या घामाचा एक थेम्ब सागरामध्ये पडला. ह्या थेंबातुन एक मुलगा जन्माला आला. ह्या मुलाने श्री ब्रह्मदेवांची दाढी ओढण्याचा प्रयत्न केला. श्री ब्रह्मदेवांच्या नयनातून अश्रू आले आणि त्यातील एक थेम्ब ह्या मुलावर पडला. हा मुलगा सागरामध्ये जन्माला आला म्हणून त्याचे नाव जालंधर असे पडले. मोठा झाल्यावर त्याने श्री ब्रह्मदेवांकडे वर मागितला ज्यामुळे त्याला मृत्यूचे भय राहणार नाही  आणि तो त्रैलोक्यावर राज्य करू शकेल. त्याच्या प्रयत्नांनी शेवटी त्याला असा वर मिळाला की जोपर्यंत त्याची पत्नी वृंदा हिचे पावित्र्य टिकेल तोपर्यंत त्याला मृत्यूचे भय राहणार नाही आणि तो त्रैलोक्यावर राज्य करू शकेल. हा वर मिळाल्यामुळे जालंधर खुप उन्मत्त झाला आणि त्याने देवांना त्रास द्यायला चालू केलं. त्याची उन्मत्तता एवढी वाढली कि त्याने भगवान शिवांचा नाश करायचं ठरवलं. भगवान शिव जालंधरासमोर एका ब्राह्मणाच्या वेशात आले. आणि त्यांनी आपल्या उजव्या पायाने जमिनीवर एक वर्तुळ काढले. त्या ब्राह्मणाने जालंधराला सूचित केले की जेव्हां हे चक्र त्याच्या (जालंधराच्या) डोक्यावर ठेवलं जाईल तेव्हा त्याचा (जालंधराचा) मृत्यू होईल. जालंधराने त्यांना उन्मत्तपणाने सांगितले की हे शक्य होणार नाही कारण त्याची पत्नी वृंदा तिचे पावित्र्य टिकवून आहे. वृंदा हि भगवान विष्णूंची भक्त होती. भगवान शिवांनी भगवान विष्णूंना वृदांकडे जालंधराचे रूप घेऊन पाठवलं. जालंधर रूपातल्या भगवान विष्णूंना पाहून आपला पतीच आला आहे असे समजून वृंदाने त्याची सेवा केली ज्यामुळे तिचे पावित्र्य भंग पावले. आणि त्याच वेळी जालंधराने भगवान शिवांनी बनवलेले चक्र आपल्या डोक्यावर ठेवले आणि त्याचा मृत्यू झाला. जेव्हां वृंदाला हे कळले कि भगवान विष्णूंनी तिच्या पतीचे रूप घेऊन तिचे पावित्र्य भग्न केले तेव्हां तिने भगवान विष्णूंना शाप दिला की त्यांना त्यांच्या पत्नीला गमवावे लागेल. तिने अग्नी मध्ये आत्मसमर्पण केले. ह्या घटनेमुळे भगवान विष्णूंचे मानसिक संतुलन बिघडले. अग्निमध्ये जळालेल्या वृंदेच्या शरीराच्या भस्मामध्ये भगवान शिवांनी एक बीज टाकले ज्यामुळे त्यातून एक वनस्पती उगवली ज्याला तुलसी असे नाव प्राप्त झाले. जेव्हां तुळशीचा हार भगवान विष्णूंच्या कंठामध्ये घातला तेव्हांकुठे भगवान विष्णूंचे मानसिक संतुलन मूळ स्तिथी मध्ये आले. 

भगवान विष्णूंना भगवान शिवांकडून जालंधराच्या मृत्यूला कारणीभूत झालेले चक्र मिळविण्याची इच्छा झाली. त्यांनी १०० कमळांनी भगवान शिवांची आराधना केली आणि ते चक्र प्राप्त केलं. 

भगवान शिवांचे येथे जालंधरसंहार मूर्ती असे नाव प्रसिद्ध झाले. 

श्रेष्ठ नायनमार श्री अप्पर यांनी आपल्या आयुष्यातील शेवटचा काळ ह्या मंदिराची देखभाल करण्यात घालवला असा समज आहे. 

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर १५०० वर्षे जुने आहे. ह्या मंदिराला पांच राजगोपुरें आहेत आणि दोन परिक्रमा आहेत. एका राजगोपुराच्या समोर असलेलं चक्र तीर्थ हे खूप भव्य आहे. ह्या तीर्थाच्या बाजूला श्री विनायकांचं देवालय आहे. येथील शिव लिंग स्वयंभू असून चौकोनी वेदिवर आहे. हे पश्चिमाभिमुख मंदिर. श्री देवींची मूर्ती उत्तराभिमुख आहे. 

मंदिरातल्या इतर मुर्त्या आणि देवालये:

मंदिरात प्रवेश केल्यावर एक नागलिंग आहे. बाहेरच्या परिक्रमेमध्ये भगवान विष्णूंची मूर्ती आहे. जिथे भगवान शिवांनी वृंदा म्हणजेच जालंधराच्या पत्नीला जिथे तुळशीच्या रूपात पुनरुज्जीवित केलं ती जागा येथून जवळच आहे. बाहेरील परिक्रमेमध्ये श्री गणेश, श्री महालक्ष्मी, दैवनै आणि वल्लींसमवेत श्री मुरुगन, श्री भैरव, नालवर, श्री सोमस्कंदर आणि नवग्रह संनिधी आहे. ज्ञान तीर्थ नावाची एक विहीर ह्या मंदिरात आहे. कोष्टामध्ये श्री ब्रह्मदेव, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री विष्णू, श्री नर्दन गणपती आणि श्री दुर्गा देवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. 

वैशिष्ट्ये:

हे स्थळ वास्तुदोष परिहार स्थळ म्हणून प्रसिद्ध आहे. असा समज आहे की ह्या मंदिरातला एखादा छोटासा दगड नवीन घर बांधताना त्यामध्ये वापरला तर वास्तूमधले सर्व दोष निघून जातात. हे स्थळ पितृदोष परिहार स्थळ म्हणून पण प्रसिद्ध आहे तसेच श्री मारुतींच्या आराधनेसाठी पण प्रसिद्ध आहे. 

मंदिरात साजरे होणारे सण:

अवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक, स्कंद षष्ठी

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम्

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): अरूद्र दर्शन

थै (जानेवारी-फेब्रुवारी): मकर संक्रांति

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): शिवरात्रि

ह्याशिवाय श्रेष्ठ नायनमार श्री अप्पर ह्यांचा उत्सव पण इथे साजरा होतो.

पूजा:

दैनंदिन, साप्ताहिक आणि पाक्षिक पूजा केल्या जातात. 

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Rajarajeswarar temple at Kadakadappai

This is a Shiva temple located at Kadakadappai and is one of the 7 Sapta sthanam Shiva temples of Tanjavur. This is on the bank of river Vennar near Tanjavur on the outskirts of the city. The temple belongs to the Chola period. It’s a very small temple which is at the end of Agraharam of Kadakadappai village. The temple is in complete ruins and there is no one to take care of it or give any information. Neither the people nor the govt of TN, seems to care about this Heritage temple. (This was a report from a visitor on May 2020). It seems the bypass road from Tanjavur is almost at the entrance of the temple. There is a stone inscription which says that the Kudamuzhukku (i.e. Kumbhabhishek) was done on 2nd Sept 1990. 

Address: Shri Rajarajeshwarar temple, Kadakadappai, District Tanjore, TN

थिरुपारियालूर येथील विराट्टेश्वरर मंदिर

अष्टविराट्ट स्थळांमधलं हे चौथं मंदिर आहे. मयीलादुथुराई-सेंबनार कोविल मार्गावर किळ परसलूर ह्या गावामध्ये हे मंदिर वसलेलं आहे. २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी पण हे एक स्थळ आहे. श्री संबंधर ह्या नायनमारांनी ह्या मंदिराची स्तूती केली आहे. दक्ष संहार ह्या पौराणिक घटनेशी हे स्थळ निगडीत आहे.

मूलवर: श्री विराट्टेश्वरर, श्री दक्षपूरीश्वरर, श्री यागसंहारमूर्ती

उत्सव मूर्ती: श्री दक्षसंहारमूर्ती

देवी: श्री बालांबिका, श्री इलम्कोम्बन्याल

क्षेत्र वृक्ष: फणस, बिल्व, पारिजात (तामीळमध्ये पवळमल्ली)

पवित्र तीर्थ: उत्तरवेदिका, होमकूंड, चंद्रपूष्करिणी

पौराणिक नाव: थिरूपरीयालूर

वर्तमान नाव: कुळ परसलूर

जिल्हा: नागपट्टिणम्, तामिळनाडू

क्षेत्र पूराण:

श्री पार्वती देवींचे एक नाव आहे दाक्षायणी म्हणजेच दक्ष राजाची पूत्री. दाक्षायणीने पित्याच्या इच्छेविरूद्ध जाऊन भगवान शिवांशी विवाह केला. दक्ष राजाला हे पसंत नव्हतं. त्यांना गोसावी रूप असलेल्या भगवान शिवांबद्दल काही आदर नव्हता. दक्ष राजाने ह्या ठिकाणी एक यज्ञ आयोजित केला. ह्या यज्ञासाठी त्यांनी सर्व देवदेवतांना निमंत्रण दिलं. पण भगवान शिवांना त्यांनी वगळलं. असं असूनही श्री पार्वती देवींना यज्ञामध्ये सहभागी होण्याची इच्छा झाली. त्या भगवान शिवांच्या म्हणजेच त्यांच्या पतीच्या इच्छेविरूद्ध त्या यज्ञात सहभागी झाल्या. दक्ष राजाने भर यज्ञसभेमध्ये त्यांचा अपमान केला आणि सर्वांसमक्ष भगवान शिवांबद्दल अपमानास्पद वक्तव्य केलं. श्री पार्वती देवींनी आपल्या पतीचा झालेला अपमान सहन न होऊन यज्ञकुंडात आत्मसमर्पण केलं. जेव्हां भगवान शिवांना ह्या घटनेची माहिती झाली तेव्हां त्यांनी क्रोधित होऊन श्री वीरभद्र आणि श्री कालीदेवींना यज्ञाचा विध्वंस करण्यासाठी धाडलं. श्री वीरभद्रांनी यज्ञस्थळी येऊन यज्ञाचा विध्वंस केला. त्यांनी तिथे उपस्थित असलेल्या श्री विष्णू, श्री ब्रम्हदेव, श्री चंद्र, श्री सूर्य आणि इतर सर्व देवदेवतांना शिक्षा दिली. दक्ष राजाचा शिरच्छेद केला. श्री पार्वती देवींना आपल्या पित्याच्या अवस्थेची दया आली आणि भगवान शिवांना दक्ष राजाला क्षमा करण्याची विनंती केली. भगवान शिवांनी श्री पार्वती देवींच्या विनंतीस मान देऊन दक्ष राजाच्या धडाला मेंढीचे शिर जोडले. दक्ष राजाला आपली चूक लक्षात आली आणि त्यांनी भगवान शिवांची प्रार्थना केली. ही प्रार्थना मेंढीच्या हंबरण्यासारखी भासली. त्यांच्या प्रार्थनेच्या प्रत्येक वाक्याचा शेवट “च मे” “च मे” असा मेंढीच्या हंबरण्यासारखा ऐकू येत होता. म्हणून ह्या प्रार्थनेला चमक असं नाव प्राप्त झालं. भगवान शिवांच्या आज्ञेनूसार ही प्रार्थना रूद्रसूक्तामध्ये समाविष्ट केली गेली. 

येथील यज्ञकुंड पुढे जाउन ह्या मंदिराचे तीर्थ (तलाव) बनला. इथे दक्ष राजाने यज्ञ केला म्हणून ह्या स्थळाला दक्षपूरी असं नाव प्राप्त झालं.

मंदिराबद्दल माहिती:

मंदिराच्या प्रवेशद्वाराजवळ एक लोखंडाचा मंडप आहे. २००० वर्ष जूनं असलेलं हे छोटं मंदिर पश्चिमाभिमुख आहे. ह्या मंदिराला दोन परिक्रमा आहेत. इथे ध्वजस्तंभ नाही. भगवान शिवांच्या लिंगासमोर श्री नंदि आणि बलीपीठ आहे.

मंदिरातील इतर मूर्त्या आणि देवालये:

श्री देवीचे देवालय दक्षिणाभिमुख आहे. इथल्या मंडपामध्ये श्री वीरभद्रांची सहा हात असलेली मूर्ती आहे. अर्धजाम पूजा ही फक्त श्री वीरभद्रांचीच केली जाते. ह्या मूर्तीच्या मागल्या बाजूला एक यंत्र आहे. श्री दक्षसंहार मूर्ती श्री देवींच्या मूर्तीशेजारी श्री देवी आणि भगवान शिवांच्या देवालयांच्या मधे आहे. परिक्रमेमध्ये श्री विनायक, श्री विश्वनाथ, श्री भैरव आणि श्री सूर्य यांच्या मूर्त्या आहेत. कोष्ठामध्ये श्री दुर्गा देवी, श्री ब्रम्हदेव, श्री लिंगोद्भवर, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री चंडीकेश्वर ह्यांच्या मूर्त्या आहेत. श्री सुब्रमण्यम्, ज्यांचे इथे श्री सेंथील आंडवर असे नाव आहे, त्यांची आपल्या वाहनावर म्हणजेच मोरावर एका पायावर उभे असलेली मूर्ती आहे. 

इथे ध्वजस्तंभाच्या जागी श्री सिद्धिविनायकांची मूर्ती आहे. श्री सूर्यांचे स्वतंत्र देवालय आहे. पण इथे नवग्रह सन्निधी नाही. श्री दक्षपूरीश्वरर ह्यांच्या पायाशी दक्ष राजाची मूर्ती आहे. ह्याशिवाय इथे श्री महागणपती, श्री कर्पग विनायक, श्री महालक्ष्मी, श्री क्षेत्रपाल, श्री शिवसूर्य आणि चार महान शैव संत ज्यांना नालवर असं संबोधले जातं, त्यांच्या मूर्त्या आहेत.

मूख्य मंडपामध्ये श्री विनायक, श्री वीरभद्र, श्री नटराज आणि श्री सोमस्कंध ह्यांच्या उत्सव मूर्त्या आहेत. श्री वीरभद्र ह्यांच्या मूर्तीसमोर दक्ष राजा (मेंढीचे शिर असलेले) आणि त्यांची पत्नी ह्यांची मूर्ती आहे. श्री काशी विश्वनाथ ह्यांच्या मूर्तीसमोर श्री काळभैरव आणि श्री नर्दन विनायक ह्यांच्या मूर्त्या आहेत.

वैशिष्ट्य:

रूद्राभिषेक हे ह्या मंदिराचे वैशिष्ट्य आहे कारण रूद्राभिषेकाची प्रथा ह्याच मंदिरातून सूरू झाली असा समज आहे. श्री वीरभद्रांचं हे पहिले मंदिर आहे. श्री वीरभद्रांनी दिलेल्या शिक्षेमूळे श्री सूर्यांनी आपला एक दात गमावला. गाभाऱ्याच्या दोन्ही बाजूस भगवान विष्णू आणि श्री ब्रम्हदेव ह्यांच्या विनम्र मूद्रा असलेल्या मूर्त्या आहेत. श्री अरूणागिरीनाथर ह्यांनी इथे भगवान शिवांच्या स्तूतीपर स्तोत्रे गायली आहेत. ह्या ठिकाणी भगवान शिवांनी दक्ष राजाची सर्व वरदाने काढून घेतली म्हणून ह्या स्थळाला परीयालूर असं नाव प्राप्त झालं.

ज्यांनी इथे उपासना केली त्यांची नावे:

भगवान विष्णू, श्री ब्रम्हदेव, श्री इंद्रदेव, श्री महालक्ष्मी, श्री सरस्वती, श्री अग्नीदेव, श्री यमदेव, श्री वायुदेव, श्री वरूण देव, श्री कूबेर आणि सप्त ऋषी

मंदिरात साजरे होणारे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): तामीळ नववर्षदिनी ईथे दिवसभरात सहावेळा अभिषेक केला जातो.

वैकासी (मे-जून): श्रवण नक्षत्रावर विशेष अभिषेक होतो

आनी (जून-जूलै): अश्विनी नक्षत्रावर विशेष पूजा केली जाते

आडी (जुलै-ॲागस्ट): ह्या महिन्याच्या पहिल्या दिवशी श्री दक्षसंहार मूर्तीवर अभिषेक होतो. तसेच पूर्वा फाल्गूनी नक्षत्रावर उत्सव साजरा होतो.

पुरत्तासी (सप्टेंबर-ॲाक्टोबर): श्री विनायक चतुर्थी आणि नवरात्र हे उत्सव साजरे होतात

ऐप्पासी (ॲाक्टोबर-नोव्हेंबर): अष्टमी पूजा, अन्नाभिषेक

कार्थिगाई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): ह्या महिन्याच्या शेवटच्या शूक्रवारी भगवान शिवांची मिरवणूक काढली जाते.

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): अरूद्र दर्शन

थै (जानेवारी-फेब्रूवारी): मकर संक्रांत, अमावास्येला अभिषेक, रूद्राभिषेक

पूजा:

दैनंदिन आणि पाक्षिक पूजा केल्या जातात

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.