श्री दर्भारण्येश्वरर मंदिर थिरुनळ्ळारू, शनि ग्रहाचे मंदिर

हे मंदिर पॉंडिचेरी मधल्या कारैक्कल जिल्ह्यातल्या थिरुनळ्ळारू गावात आहे. श्रेष्ठ ६३ शिवभक्त जे नायन्मार म्हणून प्रसिद्ध आहेत, त्यांनी पुजलेल्या २७५ शिव मंदिरांपैकी हे एक मंदिर आहे. हे जरी शिव मंदिर असलं तरी नवग्रहांपैकी शनि स्थळ म्हणून प्रसिद्ध आहे. 

मुख्य दैवत: श्री दर्भारण्येश्वरर, श्री थिरुनळ्ळार-इश्वरर्

देवी: श्री प्राणांबिका, श्री भोगमार्ता - पुण्मुलैयाल, श्री प्राणेश्वरी

क्षेत्र वृक्ष: दर्भ

पवित्र तीर्थ: नळ तीर्थ, ब्रह्म तीर्थ, वाणी तीर्थ. अन्न तीर्थ आणि गंगा तीर्थ ही तीर्थे नळविनायक मंदिराच्या जवळ असलेल्या एका विहिरी मध्ये आहेत. ह्या शिवाय इथे अष्ट दिक्पालांपैकी  प्रत्येक दिक्पालाचं एक अशी आठ तीर्थे आहेत. 

वैशिष्ठ्य: पुराणांमध्ये उल्लेखल्याप्रमाणे हे स्वयंभू शिवलिंग दर्भ गवतामध्ये सापडलं हे दर्शवणाऱ्या दर्भ गवताच्या खुणा ह्या शिवलिंगावर दिसतात. 

हे स्थळ सप्त विडंग स्थळांपैकी एक आहे. ५१ शक्तीपीठांपैकी पण हे एक पीठ समजलं जातं.

आख्यायिका: 

पुराणांनुसार, सृष्टी निर्माण केल्यावर ब्रह्मा सृष्टीमध्ये भ्रमण करण्यासाठी निघाला. जेव्हां तो दर्भाच्या अरण्यामध्ये आला तेव्हा त्या अरण्याच्या सौंदर्याने मंत्रमुग्ध झाला. आणि त्या अरण्यामध्ये त्याने तपश्चर्या केली आणि स्वयंभु शिवलिंगाची उपासना केली. 

शिव ब्रह्माच्या उपासनेवर प्रसन्न झाले आणि त्यांनी ब्रह्माला सर्व शास्त्रांचं ज्ञान दिलं आणि वेदांचं मर्म सांगितलं. ब्रह्माने ह्या अरण्यामध्ये बराच काळ वास्तव्य केलं आणि शिवपार्वतीची उपासना केली आणि त्यांची मंदिरे पण बांधली.  ब्रह्माने ब्रह्मतीर्थ तर सरस्वतीने वाणीतीर्थ निर्माण केलं. ह्याच ठिकाणी इंद्र, अष्टदिक्पाल (आठ दिशांचे स्वामी) आणि पवित्र हंसाने पण इथे त्यांची त्यांची शिवलिंगे स्थापन करून त्यां लिंगांची तपश्चर्या केली. 

ह्या ठिकाणाला विविध नावे आहेत. ती अशी. ब्रह्माने ह्या ठिकाणी तपश्चर्या केली म्हणून ह्या ठिकाणाचे नाव आदिपुरी (आदि म्हणजे सुरुवात जिथून झाली) असे पण आहे. ह्या ठिकाणी पवित्र दर्भ भरपूर प्रमाणात उपलब्ध असल्यामुळे ह्या ठिकाणाला दर्भारण्य असे पण नाव आहे. इथे नळ राजाने तपश्चर्या केली म्हणून ह्या ठिकाणाला नळ्ळार असे पण म्हणले जाते आणि म्हणूनंच इथल्या शंकराचे नाव नळ्ळेश्वर आहे.  

अजून एका पुराणांतील आख्यायिकेनुसार पुत्रप्राप्तीसाठी भगवान विष्णूंनी इथे भगवान शिव आणि माता पार्वती ह्यांची उपासना केली आणि त्यांना मन्मथ हा पुत्र झाला. ह्याची परतफेड म्हणून भगवान विष्णूंनी इथे सोमस्कंद मूर्तीची (भगवान शिव आणि माता पार्वती आणि त्यांच्यामध्ये स्कंद म्हणजेच कार्तिकेय) स्थापना केली. पुढे काही काळानंतर भगवान विष्णूंनी ही मूर्ती इंद्र देवाला दिली. इंद्रदेवाने ह्या मूर्तीची उपासना केल्याने त्याला जयंत नावाचा पुत्र आणि जयंती नावाची पुत्री ह्यांची प्राप्ती झाली. इंद्रदेवाने नंतर ह्या मूर्तीच्या अजून सहा प्रतिकृती केल्या आणि त्या सर्व त्याने मुचगंद राजाला दिल्या. मुचगंद राजाने त्याला मिळालेल्या सात मुर्त्यांची सात ठिकाणी स्थापना केली आणि ह्या सर्व सात स्थळांना सप्तविडंग असं संबोधलं जातं. हे सप्त विडंगांपैकी एक आहे. ह्या विडंगाला त्यागराज विडंग असं पण संबोधलं जातं.

ह्या मंदिरातील इतर देवस्थाने:

मुख्य देवस्थानाच्या दक्षिण दिशेला मेंढपाळ, त्याची पत्नी आणि लेखापाल (अकाउंटंट) ह्यांच्या मुर्त्या आहेत. आख्यायीका अशी आहे की मंदिराला दूध पुरविण्याच्या हिशोबावरून लेखापालाने मेंढपाळाला फसविले. गावाच्या राजाकडून मेंढपाळाचं रक्षण करण्यासाठी भगवान शिवांनी राजाच्या समक्ष लेखापालाचा आपल्या त्रिशुळाने वध केला. भगवान शिवांनी लेखापालावर फेकलेल्या त्रिशुळाला मार्ग देण्यासाठी नंदी आणि बलीपीठ थोडे बाजूला झाले. म्हणूनच नंदी आणि बलीपीठ हे आजही शिवलिंगाच्या सरळ रेषेमध्ये नाहीये. 

आख्यायिकेनुसार भगवान विष्णू, ब्रह्म देव, इंद्र देव, सरस्वती देवी, अष्टदिक्पाल, अगस्ती ऋषी, पुलस्ती ऋषी, हंस आणि अर्जुन ह्यांनी पण इथे शिवाची उपासना केली. 

आणखी काही वैशिष्ट्ये:

राजगोपुरमला नमस्कार करून मंदिरामध्ये शिरताना प्रवेशद्वाराच्या पायरीला स्पर्श करून नमस्कार करण्याची प्रथा आहे. असा समज आहे कि प्रवेशद्वाराच्या चौकटीला शनिदेव लपलेले आहेत. आख्यायिकेनुसार शनिदेवांनी नळ राजाला त्रास दिल्याने भगवान शिव त्यांच्यावर क्रोधीत झाले आणि ह्या क्रोधापासून रक्षण करण्यासाठी म्हणून ते ह्या प्रवेशद्वारामध्ये येऊन लपले. 

येथील इतर देवस्थाने:

श्री स्वर्ण गणपती, श्री मुरुगन, श्री नटराज, श्री सोमस्कंद, श्री आदिशेष, श्री नायन्मार, श्री महालक्ष्मी, श्री सूर्य आणि श्री भैरव ह्यांच्या मुर्त्या पण येथे दिसतात. नळ राजा आणि त्याने पुजलेलं शिव लिंगपण येथे आहे. शिव मंदिरामध्ये सहसा असणाऱ्या कोष्ट मुर्त्या पण इथे दिसतात.  त्यागराज विडंग म्हणजे हिरव्या पाचूच्या विडंगाचे इथे स्वतंत्र देऊळ आहे.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

१) शनी संक्रमण 

२) शनिवारी येथे शनिदेवाची विशेष पूजा असते 

३) पुरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): हिरव्या पाचूच्या लिंगाची विशेष पूजा केली जाते 

४) वैकासि (मे-जून): १० दिवस ब्रह्मोत्सव साजरा केला जातो. 

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Saptasthana tempels of Kanjanur

There are seven temples associated with Kanjanur near Kumbhakonam known as sapta sthana temples of Kanjanur. Shri Agneeshwarar temple at Kanjanur is considered as the main Shiva sthala and people worship in these temple. They are located in Mayiladuthurai near Kumbhakonam. Shri Agneeshwararar temple is also the navagraha temple for Shri Shukra. We will give an account of these temples in following articles that will be posted in upcoming weeks. 

1. Shri Agneeshwarar Temple at Kanjanur
2. Shri Thirukotishwarar Temple at Thirukodikkaval
3. Shri Vataaranyeshwarar Temple at Thiruvalangadu (on Mayiladuthurai Kumbhakonam road)
4. Shri Masilamaneshwarar at Thiruvaduthurai
5. Shri Apatsahayar Temple at Aduthurai
6. Shri Prananatheshwarar at Thirumangalakudi
7. Shri Amravaneshwarar at Thirumanthurai (also known as Tenkarai Manthurai)

Courtesy: Various website and blogs

श्री थिरुअग्नीश्वरर - कंजनूर - शुक्र ग्रहाचे मंदिर

हे मंदिर शुक्र ग्रहाचे मंदिर आहे. श्रेष्ठ ६३ शिवभक्त जे नायन्मार म्हणून प्रसिद्ध आहेत, त्यांनी पुजलेल्या २७५ शिव मंदिरांपैकी हे एक मंदिर आहे. हे मंदिर अंदाजे २००० वर्षांपूर्वी बांधलेलं आहे. तामिळनाडू राज्यातील तंजावूर जिल्ह्यातल्या कंजनूर गावामध्ये हे मंदिर आहे. 

मुलवर: श्री अग्निश्वरर् 
देवी (अम्मन): श्री कर्पगम् अम्बाळ 
क्षेत्र वृक्ष: पळस, फणस 
पवित्र तीर्थे: अग्नी तीर्थ, पराशर तीर्थ, ब्रह्म तीर्थ (कावेरी), चंद्र तीर्थ, अंजनेय तीर्थ आणि मणिकर्णिका तीर्थ 
ऐतिहासिक / पौराणिक नांवे: पळस अरण्य, पळसापुरम, ब्रह्मपुरी, अग्निपुरम, कंसपूरम 

येथील शिवलिंग स्वयंभू आहे. 

ह्या क्षेत्राची वैशिष्ठ्ये: 

हे नवग्रहांमधील शुक्रदेवाचं स्थळ आहे आणि शुक्रदेवाने तपश्चर्या केलेल्या स्थळांपैकी एक आहे. इथे शुक्रदेवाचे स्वतंत्र देवस्थान आहे. ह्या मंदिराचं एक वैशिष्ठय म्हणजे इथे भगवान शिव आणि माता पार्वती ह्यांचं एकत्र देवस्थान आहे. ब्रह्मदेवाला त्यांनी वधूवरांच्या रूपात ह्या ठिकाणी दर्शन दिलं असा समज आहे. आणि म्हणूनच जसं विवाहाच्या वेळी पत्नी पतीच्या उजव्या बाजूला असते, त्याप्रमाणे पार्वती देवी भगवान शिवांच्या उजव्या बाजूला आहेत. ह्या ठिकाणी भगवान शिवांनी तांडव नृत्य करत पराशर ऋषींना मुक्ती दिली म्हणून येथील नटराजांच्या मूर्तीला मुक्ती तांडव मूर्ती म्हणतात. भगवान शुक्रांना इथे कंजन असे नाव आहे. आणि म्हणूनच ह्या गावाचे नाव कंजनूर आहे. 

शुक्रदेवांना अनेक नावे आहेत. इथे त्यांना अजून दोन नावांनी ओळखले जाते - एक म्हणजे कवि आणि दुसरे म्हणजे भार्गव. ऋषी भृगु आणि देवी पुलोमजा ह्यांचे ते पुत्र म्हणून त्यांना भार्गव असे म्हणले जाते. 

चंद्रदेवाला ह्या ठिकाणी त्याच्या शापातून मुक्ती मिळाली. ऋषी व्यासांच्या सल्ल्यानुसार अग्निदेवाने ह्या ठिकाणी तपश्चर्या केल्याने त्याचे रोगनिवारण झाले. म्हणूनच इथे भगवान शिवांना अग्नीश्वरर् असे नाव आहे. 

मथुराधिपती कंस राजाने पण ऋषी शुक्राचार्यांच्या सल्ल्याने इथे तपश्चर्या केल्याने त्याचे पण रोगनिवारण झाले. म्हणूनच ह्या स्थळाला कंसपूरम असं पण नाव आहे. 

हरदत्तशिवाचार्य ह्यांनी “ॐ नमः शिवाय” ह्या पंचाक्षरी मंत्राचं महत्व ह्याच ठिकाणी प्रस्थापित केले. 

मंदिरातील मुर्त्या: 

१) कोष्टम् मध्ये, म्हणजेच गाभाऱ्याच्या बाहेरच्या भिंतीमध्ये, श्री नर्तन गणपती, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री लिंगोद्भवर, श्री दुर्गा देवी आणि श्री चंडिकेश्वर ह्यांच्या मुर्त्या आहेत. 
२) श्री पार्वती देवीच्या देवस्थानाच्या बाजूला श्री आदि कर्पगम्बाळ ह्यांची मूर्ती आहे. 

३) परिक्रमेमध्ये श्री विनायक, श्री मयूर सुब्रह्मण्य आणि श्री महालक्ष्मी ह्यांच्या मुर्त्या आहेत. 
४) पळस वृक्षाच्या खाली श्री अग्नीश्वरर लिंग आहे. 
५) शिव लिंगा जवळ श्री मनकंचनारर, श्री कुलिकमर, श्री सुरैकाय भक्तर आणि त्याची पत्नी ह्यांच्या मुर्त्या आहेत. 
६) महामंडपामध्ये श्री भैरव, श्री सूर्य, श्री चंद्र, नवग्रह आणि नालवार (श्रेष्ठ शैव संत) ह्यांच्या मुर्त्या आहेत. 

आख्यायिका: 

१) पुराणांनुसार शुक्राचार्यांनी त्यांच्या पत्नीची हत्या केल्याबद्दल भगवान विष्णूंना शाप दिला. त्या शापापासून मुक्ती मिळविण्यासाठी भगवान विष्णूंनी ह्या ठिकाणी श्री हरदत्तशिवाचार्य नावाच्या शिवभक्ताच्या रूपात भगवान शिवांची उपासना केली. 

२) कट्टर वैष्णव वासुदेवाचा सुदर्शन नावाचा पुत्र होता. वैष्णव कुटुंबात जन्म घेऊन पण सुदर्शन भगवान शिवांची भक्ती करीत होता. ह्या ठिकाणी तापलेल्या लोखंडी खुर्चीवर बसून भगवान शिवांचं नाव घेत असलेल्या सुदर्शनची मूर्ती आहे. अजून एक मूर्ती आहे जिथे श्री हरदत्तशिवाचार्य दक्षिणामूर्तींच्या रूपात आहेत. 

३) एक ब्राह्मण होता ज्याला एका वासरूच्या हत्येसाठी जबाबदार धरलं गेलं होतं. बाकीच्या ब्राह्मणांनी ह्या ब्राह्मणाला गोहत्येचा आरोप लावून जातीबाहेर काढलं होतं. श्री हरदत्तशिवाचार्यांनी आरोप लावलेल्या ब्राह्मणाला निर्दोष सिद्ध करण्यासाठी आणि त्याला परत जातीमध्ये प्रवेश मिळविण्यासाठी साक्ष म्हणून एका नंदीच्या दगडी मूर्तीकडून गवताचं सेवन केलं. 

४) श्री ब्रह्मदेवांनी येथे त्यांना श्री शिवपार्वतींच वधुवर रूपामध्ये दर्शन व्हावं आणि ह्या दर्शनाचा लाभ इतरांना पण व्हावा म्हणून तपश्चर्या केली. आणि म्हणूनच इथे भगवान शिवांचं देवस्थान उजव्याबाजूला (दर्शन घेणाऱ्याच्या) तर देवी पार्वतींचं देवस्थान डाव्याबाजूला आहे. 

५) पुराणांनुसार शुक्र (शुक्राचार्य) हे दैत्यगुरू होते आणि त्यांना संजीवनी मंत्र अवगत होता ज्याच्या सहाय्याने ते युद्धात मृत्यू पावलेल्या दैत्यांना परत जिवंत करू शकत होते. 

६) असं म्हणतात की इथे ऊस आणि मध हे भरपूर प्रमाणात उपलब्ध होते, आणि म्हणून ह्या गावाला कंजनूर नाव पडलं. 

७) असा समज आहे की श्री चंद्र, श्री पराशर मुनी आणि श्री कृष्णाचा मामा कंस ह्याने इथे शिवाची उपासना केले. आणि म्हणून इथे ३ शिव लिंग आहेत. 

८) ह्या मंदिराच्या आजूबाजूला ३ पवित्र तीर्थ आहेत - १. श्री ब्रह्माने निर्माण केलेलं ब्रह्मतीर्थ, २. श्री अग्नीने निर्माण केलेलं अग्नी तीर्थ (किंबहुना श्री अग्नीने इथे शिवाची उपासना केली आणि म्हणूनच इथे शिवाचे नाव श्री अग्निश्वरर् असे आहे), ३. श्री पराशर मुनींनी निर्माण केलेलं पराशरतीर्थ 

शुक्र ग्रहाचा इतिहास: 

पुराणांनुसार शुक्र हे भृगु ऋषी आणि त्यांची पत्नी पुलोमिषा ह्यांचे पुत्र. शुक्र हे पुढे मोठे होऊन शुक्राचार्य नावाने प्रसिद्ध झाले. हे दैत्यांचे गुरु होते. त्यांनी शिवाची उपासना करून त्याच्याकडून संजीवनी विद्या प्राप्त केली होती. ही विद्या वापरून ते युद्धामध्ये मेलेल्या दैत्यांना परत जिवंत करायचे. 

शुक्राचार्यांना शुक्र हे नाव त्यांच्या रुपेरी कांतीमुळे प्राप्त झालं. जेव्हां ते संजीवनी विद्या प्राप्त करण्यासाठी तपश्चर्या करत होते त्यावेळेस इंद्र देवाची कन्या जयंतीने शुक्राचार्यांची सेवा केली. त्यांना देवयानी नावाची कन्या झाली. त्यानंतर जयंती परत देवलोकी निघून गेली. 

शुक्राचार्यांकडून संजीवनी विद्या प्राप्त करून घेण्यासाठी देवांचे गुरु बृहस्पतींनी त्यांच्या कच नावाच्या पुत्राला शुक्राचार्यांकडे पाठवले. कचाने प्रामाणिकपणे शुक्राचार्यांची सेवा करून त्यांच्या हृदयात स्थान निर्माण केले. शुक्राचार्यांची कन्या देवयानी कचाच्या वर्तनावर आणि रूपावर मोहित झाली. दैत्यांना कच हा कपटाने शुक्राचार्यांना प्रसन्न करायला बघतोय हे लक्षात आलं. त्यांनी कचाला मारलं आणि त्याच्या अस्थींची पूड करून ती पाण्यात मिसळून ते पाणी त्यांनी शुक्राचार्यांना पाजलं. कच जेव्हा कुठे दिसेना तेव्हा देवयानीला अतिशय शोक झाला. कन्येचा शोक बघून शुक्राचार्यांना राहावलं नाही आणि त्यांनी आपल्या ज्ञानदृष्टीने कचाला शोधण्याचा प्रयत्न केला. त्यांना लक्षात आलं की कच आपल्या पोटामध्येच आहे. त्यांनी ते देवयानीला सांगितलं. देवयानीने त्यांना संजीवन मंत्राचा वापर करून त्याला जिवंत करण्याचा हट्ट धरला. शुक्राचार्यांनी तिला समजावलं की कचाला जिवंत केलं तर तो पोट फाडून बाहेर येईल आणि त्यांचा मृत्यू होईल. पण हट्टाला पेटलेल्या देवयानीने त्यांना आश्वासन दिलं कि ते जेव्हां संजीवनी मंत्र जपतील तेव्हा तो श्रवण करून स्मृतीत ठेवून ती तो मंत्र वापरून परत शुक्राचार्यांना जिवंत करेल. कन्येच्या हट्टाला शरण जाऊन शुक्राचार्यांनी संजीवनी मंत्र जपला आणि त्याचबरोबर कच त्यांचे पोट फाडून बाहेर आला. देवयानीने शुक्राचार्यांना जिवंत करण्यासाठी संजीवनी मंत्र जपताच कचाने तो आत्मसात केला आणि आपलं ध्येय प्राप्त केलं. पण त्यामुळे शुक्राचार्य आपली संजीवनी मंत्राची शक्ती गमावून बसले. 

शुक्राचार्यांना तीन पत्नी होत्या. त्यांना एक पुत्र आणि दोन कन्या होत्या. त्यांनी एक ग्रंथ पण लिहिला आहे त्याचे नाव शुक्रनीति. 

शुक्राचार्यांनी काशीला जाऊन उपासना केली. भगवान शंकरांनी त्यांच्यावर प्रसन्न होऊन त्यांना ग्रह बनण्याचं वरदान दिलं. 

मंदिरात साजरे होणारे सण: 

आडी (जुलै -ऑगस्ट): पुरम (पुर्वा फाल्गुनी) नक्षत्रावर इथे आडीपुरं  सण साजरा केला जातो 

मासी (फेब-मार्च) मासी मघा सण साजरा केला जातो. 
थाई (जानेवारी-फेब्रुवारी) श्री हरदत्तशिवाचार्यांचा सण साजरा केला जातो 
पुरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर) नवरात्री सण साजरा केला जातो. 

ह्याशिवाय नियमित प्रदोष पूजा आणि अंजनेय पूजा पण इथे केली जाते

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Alanthurai Nathar Temple

This Shiva temple is one of the 275 Shiva temples revered by Nayanmars. This temple is associated with various groups of temples. It is also a Saptamangai Sthalam where Shri Parvati Devi, along with Shri Chamundi, and one of the Sapta Matrika, performed navaratri utsav on the “Saptami (seventh day)” of Navaratri. The temple is about 2000 years old. It is located at Thirupullamangai near Papanasam in Tanjavur district on Tanjavur-Kumbakonam route.

Mulavar (Main deity): Shri Pasupathishwarar, Shri Pasupathi nathar, Shri Bramhapurishwarar, Shri Alanthurai nathar

Devi (Consort): Shri Soundaryanayaki Devi, Shri Alliyankothai

Kshetra Vruksha: Banyan tree (in Marathi “Vad”)

Sacred Teertha: Kaveri, Kudamurutti

Puranik Name: Thirupullamangai

Present Name: Pashupathi kovil

District: Tanjavur, TamilNadu

The temple is on the bank of river Kudamurutti (a tributary of river Kaveri). As the temple is located on the river bank with a Banyan tree, the place is also known as Alanthurai. At present, the temple is in a depleted condition, but renovation has been done by the Maratha kings and Chola kings.

This is a Madakovil built during the Chola empire. Shri Shiva is in the form of swayambhoo linga.

Shri Parvati Devi worshiped Shri Shiva at this place as a Chakravak bird (Ruddyshell Duck) along with Shri Chamundi - one of the saptamatrika.  They had the darshan of the divine serpent on Lord Shiva’s neck. Hence it is known as Shiva-Nag-Bhushan darshan.

Kshetra Puran: 

According to the puran, Shri Parvati Devi worshiped Shri Shiva as a Chakravak bird. Hence the place got the name Pullamangai. It is believed that ashtanagas (eight divine serpents) worshiped Shri Shiva with more than 10 crores nagalinga (Kailashpathi) flowers on a Shiva Ratri. Hence this place is considered to be Nagashakti shrine. In a sculpture in the temple, we come across the celestial cow Kamadhenu worshiping Lord Shiva.

Shri Brahma got rid of his curse by worshiping Shri Shiva at this place.

Salient features: 

Durga idol in this temple has special feature and is known as Shri Mahishasur-mardini. She is standing under an umbrella with her leg on head of Mahishasur. She has conch, chakra, sword, bow, mace, trident, ankush and khatvanga as her weapons. On her either sides, a deer and lion are depicted in standing position. A sculpture depicts two soldiers offering their heads as an offering to her. One of her hands has abhaya mudra.

There is a shrine of Shri Chandikeshwarar. In the Navagraha shrine we have Nandi at the center. There are idols of four Shaiva saints. We can observe kites (eagles) above the temple tower. There are a lot of stone carvings, depicting the relief and the renovation work done by the Chola, Vijayanagara and Maratha kings.

The name of the Tanjavur maratha king Pratapsingh and Chola king Parantaka Chola find mention in the relief works.

About the temple: 

The temple faces east. The temple has only one Prakara (parikrama). Though there are Bali Peetha and Nandi, we do not find the flagstaff associated with the temple. There is a separate Ganesha shrine. A three feet deep canal is surrounding the temple. We find the Koshta murtis on the outer wall of sanctum sanctorum.

The shrine of Shri Soundaryanayaki Devi is separate. Shrines of Shri Ganesha, Shri Subramanya with his consorts Shri Valli and Shri Deivanai are found in the parikrama. Idols of Shri Bhairava, four Shaiva saints, Shri Surya, Shri Chandikeshwar are found in the temple. At mahamandap entrance we have the idol of Shri Ganesha. There are lot of panels which depict puranik stories of Shri Shiva and Shiva ganas which are holding various musical instruments. Besides this, there are panels depicting scenes from Ramayana and other Vaishnava purans, though this is a Shiva temple. The panels also depict Krishna-leelas. 

Festivals in the temple:

Masi (February-March): MahaShivaRatri festival

Panguni (Mar-April): SaptaSthana festival 

Vaikasi (May-June): ShivaRatri festival

Aippasi (October-November): AnnaAbhishek

Marghazi (Dec-Jan): ArudraDarshan (known as Thiruvathirai)

Courtesy: Various blogs and websites

श्री थिरुआपत्सहायेश्वरर - आलंगुडी - श्री गुरु ग्रहाचे मंदिर

कुंभकोणम पासून मन्नारगुडीकडे जाणाऱ्या रस्त्यावर साधारण १७ किलोमीटरवर हे मंदिर आहे. नवग्रहस्थळांपैकी गुरुग्रहाचे हे स्थान आहे. साधारण २००० वर्षांपूर्वी बांधलेलं हे मंदिर आहे. श्रेष्ठ ६३ शिवभक्त जे नायनमार म्हणून प्रसिद्ध आहेत, त्यांनी पुजलेल्या २७५ शिव मंदिरांपैकी हे एक मंदिर आहे. 

मुलवर (मुख्य दैवत): श्री आपत्सहायेश्वरर, श्री काशीनारायणेश्वरर 

देवी (अम्मन): श्री एलवरकुळाली, श्री उमाई अम्मन 

उत्सव मूर्ती: भगवान दक्षिणामूर्ती 

क्षेत्र वृक्ष: रेशीमसूत (तामिळ मधे पुलै) 

पवित्र तीर्थ: ब्रह्मतीर्थ, अमृत पुष्करिणी आणि १३ इतर तीर्थे 

पौराणिक नाव: विरूमपुल्लै 

स्थळांचं नाव: आलंगुडी 

जिल्हा: तंजावूर (तामिळ नाडू) 

वैशिष्ठ्ये: 

हे मंदिर पूर्वाभिमुख आहे. मुख्य देवस्थान (शिवलिंग) हे स्वयंभू आहे. हे स्थळ गुरु स्थळ किंवा दक्षिणामूर्ती क्षेत्र म्हणून प्रसिद्ध आहे. गुरुदोषांचं परिहारस्थळ म्हणून पण प्रसिद्धआहे. 

ठळक वैशिष्ठ्ये: 

प्रत्येक वर्षी मासी महिना (तामिळ) (फेब-मार्च) मध्ये भगवान दक्षिणामूर्तींच्या मूर्तीवर विशेष अभिषेक केला जातो. गुरु ग्रह एका राशीतून दुसऱ्या राशीत प्रवेश करतो तो दिवस शुभ मानला जातो. पण मासी महिन्यातला हा दिवस त्याहीपेक्षा शुभ मानला जातो. गुरु देवाचं प्रत्यक्ष दर्शन इथे नाही. पण भगवान दक्षिणामूर्तींना इथे गुरु म्हणून मानलं जातं कारण ह्या ठिकाणी त्यांनी सनकादि मुनींना उपदेश दिला. किंबहुना गुरुपरंपरेमध्ये दक्षिणामूर्तींना आदिगुरु मानलं जातं. 

दोन कारणांमुळे ह्या स्थळाला आलंगुडी म्हणलं जातं. १) काळं रेशीमसूत हे इथलं क्षेत्र वृक्ष आहे २) समुद्रमंथनातून निर्माण झालेलं विष प्राशन केल्यावर भगवान शिव इथे येऊन बसले. 

हे पंचारण्य स्थळांपैकी एक आहे. थिरुवदैमुरुथुर येथील भगवान महालिंगेश्वरांचे हे परिवार स्थळ म्हणून प्रसिद्ध आहे. इथे एका स्वतंत्र देवस्थानामध्ये शेळीचे शिर असलेल्या दक्षाची (श्री पार्वती देवीचे पिता) मूर्ती आहे. दक्षाने केलेल्या यज्ञावेळी आपल्या पतीचा अपमान सहन न झाल्याने जेव्हा श्री सतीने (दक्षाची पुत्री) यज्ञकुंडात उडी घेऊन आपली आहुती दिली त्यावेळी भगवान शिवांचे सेनापती श्री वीरभद्र ह्यांनी दक्षाचा शिरच्छेद केला. श्री पार्वती देवीच्या विनंतीवरून भगवान शिवांनी शेळीचे शिर लावून दक्षाला जीवदान दिले. 

श्री अंबिका (म्हणजेच श्री पार्वती देवी) हिचे येथे स्वतंत्र देवस्थान आहे. शुक्रवारी येथे विशेष पूजा केली जाते. 

हिंदू धर्मानुसार माणसाचा पहिला गुरु म्हणजे त्याची माता, दुसरा गुरु म्हणजे पिता आणि तिसरा गुरु म्हणजे गुरु (जो गुरुकुलात शिकवतो म्हणजेच भगवान दक्षिणामूर्ती). म्हणूनच इथे ह्याच क्रमाने पार्वती (माता), भगवान शिव (पिता) आणि भगवान दक्षिणामूर्ती (गुरु) ह्यांची देवस्थाने आहेत. 

आख्यायिका: 

१) अमूथोहर ह्या मुकुंद चक्रवर्ती राजाच्या मंत्र्याने हे मंदिर बांधलं, पण आपलं पुण्य मात्र त्याने आपल्याकडेच ठेवलं. राजाला हे न रुचल्याने त्याने मंत्र्याचा शिरच्छेद केला. राजसभेमध्ये मंत्र्याच्या नावाचा प्रतिसाद उमटला. राजावर ब्रह्महत्येचा दोष आला. ह्या मंदिरात उपासना करून त्याने ह्या दोषाचे निवारण केले. 

२) येथील सुंदर मूर्ती नायनार ह्यांच्या मूर्तीवर चेचक रोग (स्मॉल पॉक्स) झाल्याची चिन्हं आहेत. त्याची आख्यायिका अशी आहे. अन्य मूर्तींसमवेत ही मूर्ती पण थिरुवरुर येथील राजाने आलंगुडीवरून थिरुवरुरला नेली आणि तो परत द्यायला तयार नव्हता. आलंगुडी येथील पुजाऱ्याने युक्ती लढवली. त्याने मूर्तीला एका कापडात बांधलं आणि जेव्हा द्वारपालांनी अडवलं त्यावेळी त्याने आपण चेचक रोग झालेल्या लहान मुलाला घेऊन जात आहोत असे सांगितले. आलंगुडी मध्ये आल्यावर जेव्हा त्या पुजाऱ्याने ते कापड उघडलं त्यावेळी त्या मूर्तीवर चेचक रोगाची चिन्हं दिसली. 

३) संतान प्राप्ती साठी श्री महालक्ष्मी देवीने येथे भगवान शिवांची उपासना केली. 

४) आलंगुडीच्या जवळ थिरूमनमंगला ह्या ठिकाणी भगवान शिवांशी विवाहबद्ध होण्याआधी श्री पार्वती देवीने येथे (आलांगुडीमध्ये) तपश्चर्या केली. विवाहाच्या वेळी भगवान महाविष्णू, श्री ब्रह्मदेव, श्री इंद्रदेव, श्री लक्ष्मी देवी, श्री अष्टदिक्पाल आणि श्री वीरभद्र उपस्थित होते. 

५) संत सुंदरर ह्यांना येथे भगवान दक्षिणामूर्तींकडून पंचाक्षर मंत्राचा उपदेश मिळाला. 

६) आदि शंकराचार्यांना इथे भगवान दक्षिणामूर्तींकडून महावाक्याचा उपदेश मिळाला. 

७) श्री वीरभद्र, कश्यप ऋषी, विश्वामित्र ऋषी, मुचगंद राजा ह्यांनी इथे भगवान शिवांची उपासना केली. 

८) एकदा श्री पार्वती देवी फुलांच्या चेंडूबरोबर खेळत असताना तिनें चेंडू उंच उडवला आणि तो झेलण्यासाठी तिने आपले हात वरती केले. श्री सूर्य देवाला वाटले की हा आपल्यासाठी थांबण्याचा संकेत आहे म्हणून तो थांबला. पण ह्याचा परिणाम असा झाला की पृथ्वीवरचं जीवन, जे सूर्याच्या पृथ्वीभोवतीच्या भ्रमणावर अवलंबून आहे, ते विस्कळीत झालं. जेव्हां भगवान शंकरांना हे लक्षात आलं तेव्हा त्यांनी श्री पार्वतीदेवीला पृथ्वीवर जन्म घेण्यास सांगितले. असा समज आहे की ह्या ठिकाणी श्री पार्वती देवीने भगवान शंकरांना परत प्रसन्न करून त्यांच्याबरोबर विवाह करण्यासाठी तपश्चर्या केली. आणि तो विवाह येथून जवळ असलेल्या थिरूमनमंगला ह्या ठिकाणी संपन्न झाला. ह्या विवाहाच्या वेळेस सर्व देव उपस्थित होते. हे मंदिर स्वतः श्री पार्वती देवीने निर्माण केले आहे असा समज आहे. ह्या स्थळाला पूर्वी काशीअरण्य असे म्हणत आणि म्हणूनच ह्या स्थळाला काशी इतकेच महत्व आहे. 

९) गजमुख नावाचा असुर होता जो देव आणि मानवांना खूप कष्ट देत होता. भगवान शंकरांनी आपल्या पुत्राला म्हणजेच श्री गणपतीला गजमुखाला शिक्षा देण्यासाठी पाठवले. म्हणूनंच ह्या स्थळी गणपतीचे मंदिर आहे आणि इथल्या गणपतीला कात्त-विनायगर (कात्त = (रक्षणकर्ता) + विनायक (गणपती) + आकार) असे नांव आहे. 

इतर देवस्थाने: 

श्री विनायक, श्री वळ्ळी आणि श्री दैवनै ह्या दोन पत्नींसमवेत श्री मुरुगन, श्री शिवकामी समवेत श्री नटराज, श्री सोमस्कंद, श्री सूर्य, श्री चंद्र, विशालाक्षी समवेत श्री काशी विश्वनाथ, सप्तलिंग (सूर्येश्वरर, सोमेश्वरर, घृष्णेश्वरर, सोमनाथ, सप्तऋषीनादर, विश्वनाथ, ब्रह्मेश्वर), श्री वरदराज पेरुमल आणि श्रीदेवी, नालवर, श्री शनि, श्री भैरव, श्री सप्तमाता, ऋषी विश्वामित्र आणि ऋषी अगस्त्य ह्यांच्या मुर्त्या परिक्रमेमध्ये दिसतात. 

गाभाऱ्याच्या बाहेरच्या भिंतीमध्ये, म्हणजेच कोष्टम् मध्ये, कोष्ट मुर्त्या आहेत. भगवान दक्षिणामूर्तींचे स्वतंत्र देवस्थान आहे आणि त्यांची गुरु म्हणून पूजा केली जाते. 

मंदिरातील अजून काही वैशिष्ठ्ये: 

१) इथे भगवान दक्षिणामूर्तींची रथयात्रा साजरी केली जाते. अन्य देवांची नाही. 

२) इथे स्वतंत्र नागसंनिधी आहे. नागदोषाचे निवारण होण्यासाठी इथे पूजा करतात. ह्या गावी कधी नागदंशामुळे मृत्यू होत नाही. 

३) इथे सायंकाळी भगवान शिवांची पूजा केली जाते. 

४) भगवान मुरुगन ह्यांची पूजा करण्याआधी ऋषी अगस्त्य ह्यांची पूजा केली जाते. 

५) श्री महालिंगेश्वर ह्यांच्या परिवार स्थळांमध्ये पुढील देवस्थाने आहेत: १) श्री थिरुवलमचुळी विनायक देवस्थान, २) श्री स्वामी मलय देवस्थान, ३) आलंगुडी भगवान दक्षिणामूर्ती देवस्थान, ४) श्री थिरुवडुदुराई नंदी देवस्थान, ५) श्री सूर्यनार कोविल नवग्रह स्थळ, ६) श्री थिरुवप्पडी चंडिकेश्वर देवस्थान, ७) श्री चिदंबरम नटराज देवस्थान, ८) सिरकाळी श्री भैरव देवस्थान, ९) थिरुवरुर श्री सोमस्कंद देवस्थान 

हे मंदिर पवित्रतीर्थ, पवित्रस्थळ आणि मूर्ती स्थळ (देव गौरव स्थळ) म्हणून पुजलं जातं. 

साजरे होणारे सण: 

गुरु भ्रमण (तामिळ मध्ये गुरु पेयार्ची) -गुरु ग्रह जेव्हा एका राशी मधून दुसऱ्या राशीमध्ये प्रवेश करतो, तो दिवस इथे साजरा केला जातो

चित्राई (एप्रिल-मे):  चैत्र पौर्णिमा 

पंगूणी (मार्च-एप्रिल): उत्तरम् रथयात्रा

थाई (जानेवारी-फेब्रुवारी): थाई पुसम - तामिळ थाई महिन्याच्या पौर्णिमेला जेव्हा पुष्य (तामिळ मध्ये पुसम) नक्षत्र असतं त्यावेळी हा सण साजरा केला जातो.   

  

प्रत्येक प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy): ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri ChandraMoulishwarar Temple

This Shiva temple is located at ThazaMangai on Tanjavur-Kumbhakonam route near Papanasam.

The temple is on the banks of river Kudamurutti, which is a tributary of river Kaveri. The temple is more than 1500 years old. This is one of the Sapta-Mangai Sthala where Goddess Parvati, along with Indrani (Mahendri), one of the Sapta-Matrikas, performed Sharad NavaRatri. This temple is associated with Shri Indrani, one of the Sapta-Matrika.

Mulavar (Main deity): Shri ChandraMoulishwarar.

Devi (Consort): Shri RajaRajeshwari

Kshetra Vruskha: Screw pine flower tree (Ketaki), Thazai in Tamil.

Scared Teertha: Kaveri river.

Old name: ThazaMangai

Taluka: Papanasam 

District: Tanjavur (TamilNadu)

This is a very small temple which has only one parikrama. It has Nandi and Balipeeth. But there is no flagstaff. This is a very rare temple of Shri RajaRajeshwari as there are very few Shri RajaRajeshwari temples in the south india.

The original temple was ravaged by flood water of Kaveri, the present temple was renovated by Chola Kings and Maratha generals.

Once upon a time this place was full of screw pine flower trees, hence the name ThazaMangai or Thazavanam.

Shri Parvati Devi and Shri Indrani Devi worshiped Shri Shiva on the 6th day of Sharad NavaRatri and had darshan of crescent moon on Shri Shiva's head.

This is known as PiraiChandra (crescent moon) darshan. In Tamil, Thaz means to bow down with respect. As Shri Indrani bowed to Shri Shiva, this place is known as ThazaMangai.

Legends (Kshetra Puran):

As Chandra was more attached to Rohini (daughter of Daksha) than other daughters of Daksha, he was cursed by Daksha. Along with Rohini, Chandra came to Thazavanam, which was infested with lots of snakes (due to fragrance of screw pine flower). He did penance here along with Rohini. Due to Rohini's penance, Chandra got relief by grace of Shri Shiva. As a token gesture, Shri Shiva took the third phase of the waxing moon (3rd day of shukla-paksha) and wore it on his head.

As Shri Shiva wears the crescent moon, he is known as Shri ChandraMoulishwarar.

Shri Chandra and his wife Shri Rohini, Sage Agastya and King Rajaraj Chozhan worshiped Shri Shiva at this place.

When the King had a problem in installing the Nandi at Tanjavur temple, he was advised by the Siddha Karuvu to worship Shri Shiva at this place using sandal paste. He worshiped as per the directions of siddha on Satabhisha nakshatra and was able to install the Nandi. This place is considered as Parihar-Sthal for eye related problems.

According to Siddhas, worshiping Shri Shiva, at this place on Satabhisha narshatra in the Tamil month of Chitrai (April-May), by applying sandal paste, gives contentment and happiness for three generations.

A staunch devoted couple Shri NadaSharma and Shri AnaVidya got the divine darshan of Shri AdiParaShakti as a kumarika.

Festival in the temple:

Masi (February-March): MahaShivaRatri festival

Panguni (Mar-April): SaptaSthana festival 

Vaikasi (May-June): ShivaRatri festival

Aippasi (October-November): AnnaAbhishek

Marghazhi (Dec-Jan): ArudraDarshan (known as Thiruvathirai)

Courtesy: Various websites and blogs

श्री श्वेतारण्येश्वरर मंदिर - थिरुवेंकाडू - बुध ग्रहाचे मंदिर

हे मंदिर बुध ग्रहाचे मंदिर आहे आणि नायनमारांनी प्रशंसा गायलेल्या कावेरी नदीकाठावरल्या स्थळांपैकी पण एक आहे.

मुलवर (मुख्य दैवत): श्री श्वेतारण्येश्वरर
देवी: श्री ब्रह्मविद्याम्बिका
क्षेत्र वृक्ष: पीपल (वडवानल), कोंद्रेई (बहावा), बिल्व
पौराणिक नाव: थिरुवेंकाडू, आदी चिदंबरम, श्वेतारण्य
पवित्र तीर्थ: सूर्य तीर्थ, अग्नी तीर्थ, चंद्र तीर्थ
पत्ता: थिरुवेंकाडू, तामिळनाडू ६०९११४, इंडिया

वैशिष्ठ्ये:
१) येथील शिवलिंग स्वयंभू आहे
२) जशा काशीमध्ये विष्णू पादुका आहेत, त्याचप्रमाणे इथे वडवानल वृक्षाच्या खाली रुद्र पादुका आहेत. म्हणूनच इथे भगवान शंकरांना थिरुवेंकदर किंवा थिरुवेंकट्टूदेवर असं संबोधलं जातं.
३) येथील स्फटिक लिंगावर दिवसातून चार वेळा तर नटराजाच्या मूर्तीवर सहा वेळा अभिषेक केला जातो.
४) हे स्थळ म्हणजे शक्ती पीठ पण मानलं जातं. आणि येथील शक्ती पीठाचे प्रणव शक्तीपीठ असे नाव आहे.
५) काशी एवढेच पवित्र मानले जाणाऱ्या सहा क्षेत्रांपैकी हे एक क्षेत्र आहे. बाकीच्या पांच क्षेत्रांची नावे - १. थिरुवयरू, २. मैलादुथुराई, ३. छायावन, ४. थिरुवडुमैथुर, ५. थिरुवणचिअम
६) वाल्मिकी रामायणामध्ये ह्या स्थळाचा उल्लेख सापडतो

श्वेतारण्याचा अर्थ: श्वेत म्हणजे पांढरा (तामिळ मध्ये वेनमै). अरण्यम म्हणजे जंगल (तामिळ मध्ये काडू). आणि म्हणूनच ह्या स्थळाला श्वेतारण्य किंवा वेंगाडू असं म्हणलं जातं.

आख्यायिका:
१) एकदा भगवान मुरूगांनी ब्रह्मदेवाला प्रणव मंत्राचे स्पष्टीकरण देता आलं नाही म्हणून बंदिस्त केलं. पण ह्यामुळे ब्रह्मसृष्टीचं कार्य स्तंभित झालं आणि म्हणून भगवान शिवांनी मध्यस्थी करून ब्रह्मदेवाला मुक्त केलं. काही काळ बंदिस्त राहिल्यामुळे ब्रह्मदेवांना ब्रह्मज्ञानाचं विस्मरण झालं आणि ब्रह्मदेवांनी इथे येऊन तपश्चर्या केली. त्यांनी जी तपश्चर्या इथे केली त्याला समधूनीलै (तामिळ), म्हणजे श्वास राखून धरणे, असं म्हणतात. भगवान शिवांनी दक्षिणामूर्तींच्या रूपात येऊन ब्रह्मदेवांना ब्रह्मज्ञान प्रदान केलं तर देवी पार्वतींनी त्यांना ब्रह्मकलेचं ज्ञान दिलं. म्हणून इथे देवी पार्वतींना ब्रह्मज्ञानाम्बिका असं संबोधलं जातं. ही घटना दर्शविण्यासाठी इथे स्वतंत्र देवस्थान आहे.

२) असं समजलं जातं की भगवान शिवांची ६४ रूपे आहेत आणि पांच मुखे आहेत. ती पांच मुखे अशी - ऊर्ध्वमुखी ईशान (पवित्रतेचं प्रतीक), उत्तरमुखी वामदेव (उदरनिर्वाहाचं प्रतीक), पूर्वमुखी तत्पुरुष (अध्यात्म आणि अहंकार निर्मुलनाचं प्रतीक), दक्षिणमुखी अघोर मूर्ती (संहार आणि पुनरुत्थान ह्यांचं प्रतीक), पश्चिममुखी सदाशिव (शाश्वत आनंदाचं प्रतीक).

३) एका आख्यायिकेनुसार मरुत नावाच्या दैत्याने (सालीन्द्र चा पुत्र) इथे भगवान शिवांची प्रखर तपश्चर्या करून त्यांच्याकडून वरदान म्हणून त्रिशूल प्राप्त केलं. पण ह्या प्राप्त झालेल्या त्रिशुळाने त्याने देवांना त्रास द्यायला चालू केलं. भगवान शिवांनी मरुताला शिक्षा देण्यासाठी नंदीदेवाला पाठवलं. पण नंदीदेवाबरोबरच्या युद्धात मरुताने नंदीदेवाच्या शरीरावर त्रिशुळाने वार केले आणि त्यामुळे नंदीदेवाच्या शरीरावर नऊ ठिकाणी जखमा झाल्या. भगवान शिवांना क्रोध आला आणि त्यांनी अघोरमूर्ती रूप घेऊन मरुत दैत्याला एका वृक्षाखाली मारले. (हे वृक्ष अजूनही ह्या ठिकाणी आहे असा समज आहे). येथील नंदीदेवाच्या मूर्तीवर नऊ जखमा दिसून येतात. असा उल्लेख आहे कि भगवान शिवांनी मरुत्वाला पूर्वा फाल्गुनी नक्षत्र असताना मारले आणि त्यावेळी रविवार होता.

४) एका आख्यायिकेनुसार यमदेवाला भगवान शिवांनी श्वेतकेतु राजाचा जीव हरण केल्याबद्दल शिक्षा केली. आणि ह्या ठिकाणी यमदेवाने भगवान शिवांना क्षमायाचना करण्यासाठी तपश्चर्या केली.

५) असा उल्लेख आहे की भगवान शिवांनी येथे नऊ तांडव नृत्ये केली - आनंद तांडव, कली तांडव, गौरी तांडव, मुनी तांडव, संध्या तांडव, त्रिपुर तांडव, भुजंग तांडव, संहार तांडव आणि भिक्षाटन तांडव. देवीपार्वती साठी त्यांनी आनंद तांडव केले आणि ते तांडव करताना त्यांच्या नेत्रातून अश्रुंचे तीन थेंब पडले आणि त्यातून तीन तीर्थे निर्माण झाली.

६) इंद्र, ऐरावत, महाविष्णू, सूर्य, चन्द्र आणि अग्नी ह्यांनी येथे भगवान शिवांची उपासना केली.
७) पत्तीनाथर नावाच्या संतांना येथे शिवदीक्षा प्राप्त झाली.

ह्या ठिकाणच्या इतर देवता

१) भगवान विनायक देवस्थान
२) भगवान वल्लभ गणपती आणि त्यांची पत्नी श्री वल्लभ देवी ह्यांचे देवस्थान
३) श्वेतवनपेरूमल, पंचलिंग, नागेश्वर आणि वीरभद्र ह्यांची देवस्थाने
४) काशी विश्वनाथ आणि विशालाक्षी
५) भगवान विष्णूंचे येथे स्वतंत्र देवस्थान आहे.

ह्याशिवाय इतर देवतांच्या त्यांच्या त्यांच्या स्थानी कोष्ट मुर्त्या आहेत.

ह्या स्थळाचं एक अद्वितीय वैशिष्ठ्य असं आहे की इथे - तीन देवांच्या मुर्त्या आहेत - स्वयंभू लिंग, नटराज आणि अघोर मूर्ती. तीन देवींच्या मुर्त्या आहेत - ब्रह्मविद्याम्बिका, काली आणि दुर्गा. तीन तीर्थे आहेत - सूर्य, चंद्र आणि अग्नी, आणि तीन क्षेत्र वृक्ष आहेत - बिल्व, कोंद्रेई (बहावा), वडवानल

इथे साजरे केले जाणारे सण:

१) मासी (फेब - मार्च) महिन्यात साजरा होणारा ब्रह्मोत्सव ज्याला इंद्राचा सण असं पण म्हणतात
२) आडी (जुलै - ऑगस्ट) महिन्यात पूर्वा फाल्गुनी नक्षत्रावर साजरा होणारा दहा दिवसांचा सण
३) आवनी (ऑगस्ट - सप्टेंबर) मध्ये गणेश चतुर्थी
४) ऎप्पासी (ऑक्टोबर - नोव्हेंबर) मध्ये साजरे होणारे स्कंद षष्ठी आणि अन्नाभिषेक सण
५) मार्गळी (डिसेंबर - जानेवारी) महिन्यात आर्द्रा नक्षत्रावर साजरा होणारा आरुद्र दर्शन सण
६) पंगूनी (मार्च - एप्रिल) महिन्यामध्ये अघोर मूर्तीवर लक्षार्चना
७) कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर) महिन्याच्या तिसऱ्या रविवारी अघोर पूजा
८) इंद्रदेवाच्या ऐरावत हत्तीचा वैकासि सण. ह्या ठिकाणी ऐरावताला त्याच्या शापातून मुक्ती मिळाली.
९) प्रत्येक प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा
१०) शरद ऋतू मध्ये दहा दिवसाचा नवरात्र सण

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy): ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Pasupathishwarar Temple

This Shiva temple is located at Kallar PasuPathiKovil on Tanjavur-Kumbhakonam route near Papanasam.

This, 1800 years old, temple is on the banks of river Kudamurutti, which is a tributary of river Kaveri. It is associated with various groups of temples. It is one of the Sapta Sthana temples around Chakrapalli. It is also one of the Sapta-Mangai Sthala where Shri Parvati Devi along with Shri Varahi, one of the Sapta-Matrikas, performed Sharad NavaRatri.

Mulavar (Main deity): Shri PasuPathishwarar 

Devi (Consort): Shri Paal Vala Nayaki, Shri Loga Nayaki (Empress of the Universe)

Kshetra Vruskha: Bilva

Sacred Teertha: Kamadhenu Teertha.

Old name: PasuMangai

Taluka: Papanasam 

District: Tanjavur (TamilNadu)

This temple is one of the 70 MadaKovil temples built by 2nd century Chola king. This is one of the Sapta-Mangai temples where Shri Parvati Devi worshiped Shri Shiva along with Shri Varahi on the 5th day of NavaRatri. They, along with divine cow KamaDhemu, had divine darshan of the small drum (Damru) in Shri Shiva's hand. This is known as ShivaDamruka darshan.

The temple has three tier RajaGopuram and has only one parikrama. On the RajaGopuram the life history of Sage Markandeya and saint Kannappa Nayanar are depicted as idols. There is a unique idol of Shri Shiva with weapons in 8 hands. The sanctum-sanctorum of Shri Shiva is on an elevated pedestal. Similarly the shrine of Shri Ucchishta Ganapati is on an elevated pedestal adjacent to Shri Shiva. Idol of Shri Ganapati is very beautiful.

We come across idols of Shri Shanishwar, Shri Bhairav, Shri Durga Devi, Shri DakshinaMurti and Shri GajaLaxmi Devi in the parikrama.

Idols of Shri Manthan and Shri Manthini are in the southwest, whereas idol of Shri Bramha is in the northwest.

There is an idol of Shri JyesthaDevi in this temple who was worshiped by Chola dynasty.

The temple was destroyed by Muslim invaders Malik Kafur and Arcot Nawabs.

The flood waters of Kaveri had destroyed this temple to a large extent and was renovated.

Later on, this temple was renovated by Chola kings, kings of Vijaynagar and Maratha generals.

Legends (Kshetra Puran):

Shri Parvati Devi, along with one of the SaptaMatrika - Shri Varahi and celestial cow KamaDhenu, worshiped Shri Shiva at this place. 

A spider and an elephant worshiped Shri Shiva at this place.

According to puran, when Shri Shiva plays the damru, the sound emanating from it produces the sound waves of BeejAkshara. It is believed that lord grants blessing through these BeejAkshar waves.

One side of Damru of Shri Shiva represents the soul (jivAtma, i.e. Pasu) and the other side represents Pati, who is the lord of these bound souls who are bound to him (Shri Shiva) by love.

Hence this place is considered to be the place where the bound souls can reach the Pati (Shri Shiva). So the Lord is known as Pasupatishwarar and the place is known as PasuMangai.

People pray to Shri PasuPati at this place for Beej Veda Gyan so that they can unite with him. 

As the celestial cow Kamadhenu worshiped at this place the place got the name PasuMangai.

Agastya rishi also worshiped at this place.

A staunch devoted couple Shri NadaSharma and Shri AnaVidya got the divine darshan of Shri AdiParaShakti in her kumarika form.

Festivals in the temple:

Masi (February-March): MahaShivaRatri festival

Panguni (Mar-April): SaptaSthana festival 

Vaikasi (May-June): ShivaRatri festival

Aippasi (October-November): AnnaAbhishek

Marghazi (Dec-Jan): ArudraDarshan (known as Thiruvathirai)

Courtesy : Various websites and blogs

श्री थिरुवैद्यनादर कोविल - मंगळ ग्रहाचे मंदिर

हे मंगळ (अंगारक) ग्रहाचं मंदिर आहे. नायनमारांनी प्रशंसा गायलेल्या कावेरी नदीकाठावरल्या स्थळांपैकी पण एक आहे. साधारण २००० वर्षांपूर्वी हे मंदिर बांधले आहे. 

मुलवर (मुख्य देवता): श्री वैथीश्वरन कोविल (वैद्य + ईश्वरन + कोविल)

स्थळ देवता : श्री वैद्यनाथ 

अम्मन (देवी): श्री थैयल नायकी 

गणपती: श्री कर्पग विनायक 

ग्रहाचे नाव: श्री अंगारकन (तामिळ मध्ये छेवै)

क्षेत्र वृक्ष: नीम 

पत्ता: श्री वैथीश्वरन कोविल, नागपट्टीनं जिल्हा, तामिळ नाडू ६०९११७, भारत

मंदिरापर्यंत पोचण्याचा मार्ग:

सिरकाळी - मैलादुथुराई मार्गावर हे मंदिर आहे. 

येथील शिवलिंग स्वयंभू आहे. येथील पांच गोपुरे (टॉवर) सरळ रेषे मध्ये (संरेखित) आहेत. इथे शिवलिंगासमोर दोन दीपस्तंभ आहेत. एक सोन्याचा आहे तर दुसरा चांदीचा आहे. सहसा नवग्रह देवस्थान हे मुख्य देवस्थानाच्या समोर असते, पण इथे मात्र ते मुख्य देवस्थानाच्या (गाभाऱ्याच्या) पाठीमागे आहे. मुख्य देवस्थानाच्या पूर्वेला भैरवाचे देवस्थान आहे, पश्चिमेला वीरभद्राचे देवस्थान आहे, दक्षिण दिशेला विनायकाचे तर उत्तरेला काली देवीचे देवस्थान आहे. असा समज आहे की ही चार दिशांना असलेली देवस्थाने रक्षक म्हणून आहेत. इथे एक पाचूचे शिवलिंग आहे.

मंदिराच्या आख्यायिका:

१) सिद्ध अमृत तीर्थ: असा उल्लेख आहे की सिद्धांनी इथे अमृताचा अभिषेक करून बरीच वरदानं मिळविली. अभिषेक करताना थोडे अमृत तीर्थामध्ये सांडलं आणि म्हणून ह्या तीर्थाला सिद्ध अमृत तीर्थ असे नाव मिळाले. ऋषी सदानंद ह्यांनी दिलेल्या शापामुळे इथे साप किंवा बेडकं आढळत नाहीत. 

२) असा समज आहे की वारुळाची वाळू, अभिषेक तीर्थ, नीम पाने, अभिषेक चंदन आणि अभिषेक भस्म मिसळून जो लेप तयार होतो त्यात बरेच रोग निवारण करण्याचे सामर्थ्य आहे. आणि असा समज आहे की ह्या ठिकाणी भगवान शंकरांनी स्वतः हा लेप तयार केला. आत्ता चालू काळात सुद्धा हा लेप इथे तयार होतो आणि जवळ जवळ ४०० रोग ह्या लेपाने बरे होतात असा विश्वास आहे. 

क्षेत्र पुराण:

जेव्हां श्री अंगारक (मंगळ) श्वेतकुष्ठरोगग्रस्त होता तेव्हा त्याला आकाशवाणीने, ह्या स्थळाला येऊन अमृत तीर्थामध्ये स्नान करून भगवान शिवांची उपासना करण्याची आज्ञा झाली. श्री अंगारकाने आज्ञेनुसार इथे येऊन भगवान शिवांची उपासना केली आणि त्यामुळे भगवान शिव त्याच्यावर प्रसन्न झाले. त्यांनी (शिवांनी) अंगारकासाठी औषध बनवायला घेतलं आणि त्याच वेळी श्री पार्वती देवी औषधासाठी एक विशेष तेल घेऊन आल्या. म्हणूनच त्यांना इथे श्री तैलनायकी असे नाव पडले. 

मंगळ ग्रह मंदिराचा इतिहास:

पुराणातील कथांनुसार ह्या गावाचं मूळ नांव पुल्लीरुक्कुवेलूर (पुल्ल - जटायूचं एक नांव, इरुक्कु - ऋग्वेद, वेल - मुरुगन/कार्तिकेय स्वामी, उर - गाव) म्हणजे १) जिथे जटायूने सीतेला रावणाच्या तावडीतून सोडविण्यासाठी युद्ध केलं २) जिथे ब्रह्माने ऋग्वेद निर्माण केले आणि ३) जिथे वेलाची (म्हणजे मुरुगन देवाच्या शस्त्राची) पूजा होते. 

असं मानलं जातं की सगळे वेद हे सुरुवातीला ब्राह्मण रूपात होते. ऋग्वेदाने या जागी तपश्चर्या करून दोषनिवारण केलं. 

प्रभू श्रीरामांनी या जागी जटायूच्या देहाचं दहन करून त्याला मुक्ती दिली. जटायूने या जागी रावणाच्या तावडीतून सीतेला सोडवण्यासाठी त्याच्याबरोबर युद्ध केलं. या युद्धामध्ये जटायू गंभीररीत्या जखमी झाला. जेव्हा प्रभू श्रीराम सीतेच्या शोधात असताना ह्या जागी आले त्यावेळी जटायूने श्रीरामांना रावणाने सीतेला पळवून नेल्याची बातमी सांगितली आणि मग आपला प्राण सोडला. 

या जागी मुरुगन स्वामींना (कार्तिकेय स्वामी) त्यांच्या मातेकडून म्हणजेच पार्वती मातेकडून सुरपद्मन राक्षसाचा वध करण्यासाठी वेल (भाला) शस्त्र म्हणून मिळालं. असा समज आहे की मुरुगन स्वामी आणि सुरपद्मन राक्षसाच्या युद्धामध्ये जे देव जखमी झाले त्यांना भगवान शंकरांनी बरं केलं आणि माता पार्वतींनी त्या देवांची सुश्रुषा केली. श्री शंकर-पार्वतींनी इथे वैद्याची भूमिका केली म्हणून या जागेचं नाव श्री वैदीश्वरन (वैतीश्वरन) असं प्रसिद्ध झालं. 

असा समज आहे की ह्या ठिकाणी १८ कुंडं (पुण्य तीर्थ) होती. ह्यापैकी सध्या माहिती असलेली तीर्थे:

१) सिद्ध अमृत तीर्थ - कामधेनूने निर्माण केलेलं पहिलं तीर्थ 

२) कोदंड तीर्थ -  पुराणांनुसार प्रभू श्रीरामांनी लंकेच्या वाटेवर असताना ह्या ठिकाणी स्नान घेतलं होतं 

३) गौतम तीर्थ - गौतम मुनींनी निर्माण केलेलं तीर्थ 

४) बिल्वतीर्थ आणि इतर  

आख्यायिकांनुसार असा समज आहे की इथे उपासना करणाऱ्यांच्या सर्व इच्छा पूर्ण होतात आणि त्यांना वरदानं मिळतात. कुठले ग्रह आणि देव कुठली वरदानं देतात त्याची माहिती खाली दिली आहे.

१) श्री कर्पग विनायक सर्व इच्छा पूर्ण करतात 

२) श्री अंगारक अंगारक दोषांचं (मंगळ दोषांचं निवारण) करतात

३) श्री वैद्यनादर स्वामी सर्व रोगांचं निवारण करतात 

४) श्री सेल्व मुत्तू कुमारन (भगवान मुरुग) संततीचं वरदान प्रदान करतात 

५) श्री तैलनायकी (श्री पार्वती देवी) संततीचं कल्याण करतात

मंदिरात साजरे होणारे सण:

थाई (जानेवारी - फेब्रुवारी): मंगळवारी भगवान सेल्वमुत्तूकुमारन ह्यांचा १० दिवसांचा उत्सव 

पंगूनी (मार्च -एप्रिल): २८ दिवसांचा ब्रह्मोत्सव 

ऎप्पसी (ऑक्टोबर - नोव्हेंबर): सहा दिवसांचा स्कंद षष्ठी उत्सव 

वैकासि (मे-जून): कार्तिकेय अभिषेक

ह्या शिवाय प्रत्येक महिन्याच्या कार्तिक नक्षत्र दिवशी विशेष पूजा प्रत्येक प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केली जाते.

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy): ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.