Shri Nageshwara Swamy Temple at Thirunageshwaram

This is one of the Panchakrosha Sthalam located at Thirunageshwaram near Kumbhakonam on the Kumbhakonam-Karaikkal route. This is one of the Padal Pethra Sthalam revered by the Shaiva Saints - Shri Appar, Shri Sundarar and Shri Sambandhar. It is on the southern bank of river Kaveri. It is also one of the Navagraha sthala for the planet Shri Rahu. 

This temple must have existed even before the 7th century. The temple was reconstructed as a stone structure during the KandarAditya Chola period. It was renovated later by Chola minister Sekkizhar. It was further extended during Vijayanagar kings and Nayaks. There are stone inscriptions in the temple which indicate the gift of land and other endowments made by Chola and Pallava Kings.

Moolavar: Lord Nageshwarar, Lord Naganathaswamy, Lord ShenbagaAranyeshwarar
Devi: Goddess Girigujambika, Goddess Piraiyanivaal Nuthal Ammai
Sacred Teertha: SuryaTeertha
Kshetra Vruksha: Shenbaga Tree (in marathi Sonchafa)
Puranik Name: Shenbagavanam, GirikannikaiVana

Kshetra Purana:

1. All the eight MahaNagas (serpents) - Ananta, Vasuki, Takshaka, Karkokata, Sankalpan, Kuligan, Padman and Mahapadman along with AdiShesha worshiped Lord Shiva in this place. Hence Lord Shiva is addressed as Nageshwara Swamy and the place is known as ThiruNageshwaram. 

2. Rahu came to this place along with his wives and worshiped Lord Shiva. Lord Shiva was pleased by his worship and gave him the boon that at this place he will be worshiped as Parihara sthala for Sarpa dosha. He made him stay at this place with his wives in human form and grace the people.  Rahu graces at this place along with his wives in Abhaya and Varada mudra to ward off the fear of devotees. 

3. According to purana,  Lord Indra misbehaved with Sage Gautama’s wife. Hence he was cursed by the sage, to have eyes all over his body. As an atonement and to get rid of the curse, he did penance at this place. He worshiped Goddess Girigujambika and got rid of the curse. 

4. The Sthala purana states that Nagaraja Thakkan was once cursed by Sage Sushil for having bitten his son. In order to get rid of the curse, he prayed to Lord Shiva at four places during four quarters of one night as per the advice of the Sage Kashyap. The four places are Kumbhakonam Keezhkottam (Bilva forest), Thiru Nageshwaram (Hibiscus forest), Thirupampuram (Shami forest) and Nagapattinam. At this place he was absolved of the curse.

5. After Samudra Manthan, Rahu prayed to Lord Shiva at this place along with his wives and got the human head and snake body.

6. Goddess Parvati did penance here along with Goddess Lakshmi and Goddess Saraswati. Sage Bhrungi was punished by Goddess Parvati as the Sage was a great devotee of Lord Shiva and he ignored Goddess Parvati. Due to this Goddess Parvati was asked to do the penance at this place as an atonement. She was told that Goddess Lakshmi and Goddess Saraswati will accompany her. She came here along with Goddess Lakshmi and Goddess Saraswati and did penance, Lord Shiva gave her darshan and took her back to Mount Kailash. She is worshiped as Goddess Girigujambika. Her idol is in a separate shrine. 

7. The Sthala purana states that Sage Kaalangiri was once angered to such an extent by King Sambhumali and was cursed. As an atonement King Sambhumali was asked to worship Lord Shiva and Goddess Parvati at this place, after taking bath in the sacred teertha. By worshiping he attained salvation.

8. Sage Gautama worshiped Lord Shiva at this place and was reunited with his wife Ahilya. 

9. Emperor Nala worshiped Lord Shiva at this place and got his wealth back and kingdom. 

10. King Chandravarma was cursed to become a dog. He worshiped Lord Shiva at this place and got rid of the curse.

11. Lord Vinayaka got the status of the chief of Ganas by worshiping Lord Shiva at this place. 

12. Sage Bhringi did penance and got the darshan of all Goddesses. 

13. Lord Shiva told Goddess Uma (Parvati) that this is one of the best kshetra on the earth. 

14. Pandavas regained their kingdom by worshiping Lord Shiva at this place.

15. A few years ago, the ShivaLinga (Nageshwarar Linga) which was installed by Sekkizhar was found in damaged condition. Hence the damaged ShivaLinga was immersed in the Surya teertha and a new ShivaLinga was installed in its place. At night on the same day, Lord Shiva appeared in the dream of a Shiva devotee. He directed that the original ShivaLinga must be installed at its original place instead of the new one. Hence the old ShivaLinga was taken out of the Surya teertha and installed again. The new ShivaLinga is kept at present behind the sanctum. It is praised as ArunaChalleshwarar.

Those who worshiped here: 

Pandavas, Sage Vashishtha, AdiShehsha, Daksha, Karkotaga, Sage Shaunaka and Lord Rahu, Nandi, Lord Chandra, Lord Surya, King Nala, Sage Gautama, Sage Parashara, Sage Bhagiratha, Lord Ganesha, Lord Indra, Sage Bhringi.

Salient features:

1. This temple was built by a minister of the Chola king named Sekkizhar.

2. In this temple, Lord Vinayaka is praised as UnaGrahaVinayaka.

3. This is a Parihara sthala for Rahu-dosha.

4. During Rahu-kaal on Sunday, when abhishek is performed with milk on the idol of Rahu, the color of milk becomes blue.

5. Lord Mugura’s shrine is between the shrines of Lord Shiva and Goddess Parvati which is praised as SomaSkanda arrangement.

6. The 100 pillared mandap has very beautiful sculptures and is mounted on a chariot.

7. Goddess Parvati, Goddess MahaLakshmi and Goddess Saraswati are gracing the devotees from the same shrine. This is very unique and rare.

8. Shaiva saint Arunagirinathar has praised Lord Muruga at this temple in his sacred hymns.

9. In Goddess Girigujambika’s shrine, the idols of Lord Vinayaka and YogaRahu are in a small enclave. This is a very rare site. 

10. There are beautiful paintings in the temple which depict the kshetra purana associated with the temple.

11. Only during the Tamil month of Chithirai, the rays of the Sun enter the temple. Hence the temple is praised  as SuryaKottam.

12. Worshiping Lord Shiva at Nageshwara temple at Kumbakonam in the morning, Thirunageswaram at noon, and Thirupampuram in the evening is considered auspicious.

13. It's believed that no one can bless like Rahu or no one creates obstacles like Ketu.

14. In this temple Goddess Parvati is depicted as a child in the morning, a young girl at noon and in the evening as a woman with the knowledge of sixteen Kala. 

15. Goddess Kamakshi faces south, with her mount, the Lion facing her.

16. In the NavaGraha shrine, all the eight planets face Lord Surya. 

About this temple: 

The sanctum sanctorum consists of sanctum, antarala and artha-mandap. It has entrances on all four sides with RajaGopuram. This is an east-facing temple with 5-tiered Rajagopuram. There are six other gopurams in the temple complex. It has three parikramas. In the Tamil month of Chithirai,  the rays of the Sun enter the temple, hence it is known as Suryakotam. There is an entrance arch before the sanctum. On the eastern entrance, we come across Balipeeth, Nandi, Dhwajastambha, Surya teertha before the entrance arch of the sanctum. There is an idol of Lord Vinayaka praised as Mazhuporutha Vinayaka on the bank of Surya teertha. There is a 100 pillared mandap in front of the sanctum-sanctorum containing exotic sculptures. The hall is designed in such a way that we get the feeling that it is placed on a chariot. The shiva linga is a swayambhu linga. There are Dwarpals at the entrance of the Sanctum. 

Koshta Murti: The kostha murtis are Lord Narthana Ganapati, Lord Nataraja, Sage Agastya, Lord Dakshinamoorti, Lord Lingodbhavar, Lord Brahma, Lord Vishnu, and Goddess Durga. The shrine of Lord Chandikeshwarar is in its usual position. Behind the sanctums, we find the idols of Lord Lingodbhavar with Lord Mahavishnu and Lord Brahma worshiping him. 

In the second parikrama, we come across the shrine of Lord Rahu on the Northeast corner. The path leading to the main shrine has sculptured pillars. All the halls have pillars with beautiful sculptures of Yaali and horses. In this parikrama we come across idols of Nagaraja, Sekkizhar, a mandap known as Thirupani (festival) mandap, Sekkizhar along with brother and mother, Nataraja sabha, Shaiva saint Nalvar.

Shrines of Lord Nrutya Ganapati, Lord ShenbagaVinayaka, Lord Nandi, Lord Adi Vinayaka, Lord Muruga along with his consorts, Lord Nataraja, Lord Somaskanda, the Shaiva saints Nalwar, Sapta Matrika, Goddess Mahalakshmi, Goddess Saraswati, NavaGrahas, Lord Chandra, Lord Surya and Lord MahaBhairav.

There are shiva lingas worshiped by sages Agastya, Parashar, Gautama, Vyaghrapada, Patanjali, Markandeya, along with the idols of sixty three Nayanmars. There is a shrine for Lord Ganesha near the sacred teertha, known as Lord Mazhuporutha (The lord who forgives mistakes) Vinayaka. In the Navagraha, all the planets are facing Lord Surya. 

Devi’s Shrine: There are two separate shrines of Goddess Parvati Devi. One shrine houses idol of Goddess Piraiyanivaal Nuthal Ammai ("Pirai" means crescent moon, "Anival" means wearing, "Nuthal" means forehead, Ammai means Ambika i.e. Mother). It is adjacent to the sanctum on the left hand side. On the full moon day of the Tamil month of Karthigai, rays of the moon fall on the idol of Ambika. There is a shrine of Lord Muruga in between the shrines of Lord Shiva and Goddess Parvati (known as KundramamulaiAmman). This arrangement of the shrines is similar to the Somaskanda murti. The other shrine of Devi is of Girigujambika, it is on the northern side opposite to the temple tank. This shrine faces the east. Devi in this shrine is in yogic posture. As the idol is made of special clay, no abhishek is done on the idol. Once in a while only civet (Punugu in Tamil) is applied. In this shrine we have the idols of Goddess Lakshmi and Goddess Saraswati on either side of Goddess Parvati. Goddess Saraswati is with Veena in her hand and Goddess Lakshmi has a lotus flower on her hand. In this Devi’s shrine we come across the idols of Lord Ganesha, Lord Balamuruga, Goddess Navashakti, Goddess Sanganidhi, Goddess Tatpurushashakti, Goddess Padmanidhi, Goddess Ganga, Goddess Vaishanavi along with Sanakadi rishis, Goddess Kriyashakti, Goddess Dyanambika, Lord Bhairav, Lord Balashasta (In Tamil Ayyanar) and Goddess Durga. Inside this shrine, we have an idol of Lord Vinayaka and Lord YogaRahu in a small enclave. 

Rahu’s shrine: It is in the northeast corner of the second parikrama. In this shrine, we find an idol of Rahu with a human face instead of the hood of a serpent. Lord Rahu is along with his consorts Simhi and Chitralekha. Special pujas are performed on Sundays between 4.30 pm and 6 pm (known as Rahu kaal) with Milk. This milk turns blue during an abhishek.

Sacred Teerthas: There were 12 sacred teerthas, of which three are rivers namely Nattaru, Arisilaru, and KirtiManaru which were believed to be created by Lord Shiva with his trident. The Surya teertha is before the entrance arch of the sanctum. Excepting the surya teertha, all other teerthas have become extinct.

Prayers:

1. This is a parihara sthala for Rahu Ketu sarpadosha, kalathra dosha, pitru dosha, kalasarpadosha. 

2. Marriage obstacles are removed

3. People pray here for child boon and education.

Festivals:

Masi (Feb-Mar) - Mahashivaratri, MahaMagham festival
Vaikashi (Mar-June) - On Pushya Nakshatra, festival for the shaiva saint - Sekkizhar.
Avani (August-Sept) - Ganesh chaturthi
Karthigai (Nov-Dec) - 10 day brahmostava,  Karthigai deepam
Margazhi (Dec-Jan) - Thiruvarudurai in Margazhi
Panguni (Mar-April) - Panguni uttaram in Panguni.

Special worship is done during Rahu transition

Daily pujas and pradosha pujas are performed.

Temple timings: 6am to 12pm , 4pm to 8.30pm.

Address: Shri Nageshwar Swamy Temple, ThiruNageshwaram, Kumbhakonam Taluka, TamilNadu 612 204

Phone: 91-4352463354, 9443489839

Courtesy: Various websites and blogs

कुंभकोणम येथील श्री काशीविश्वनाथर मंदिर

हे मंदिर कुंभकोणम मध्ये महामाघम तलावाजवळ आहे. हे मंदिर नव कन्निगा मंदिर म्हणून प्रसिद्ध आहे. चोळा साम्राज्याच्या सुरुवातीच्या काळाशी हे मंदिर संबंधित आहे आणि नंतर ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार विजयनगर आणि तंजावूर नायक राजांनी केला.

महामाघम उत्सवामध्ये भाग घेणाऱ्या मंदिरांपैकी हे एक मंदिर आहे. हे मंदिर महामाघम तीर्थाच्या उत्तर काठावर स्थित आहे आणि कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर आहे. हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधीपासून अस्तित्वात असावं. काही जाणकारांच्या मते हे मंदिर पाडळ पेथ्र स्थळ आहे. पण श्री सोमेश्वरर मंदिराच्या थेवरं स्तोत्रांमधे ह्या मंदिराचा उल्लेख आढळतो. तसेच शैव संबंधर ह्यांनी गायलेल्या स्तोत्रांमधे पण ह्या मंदिराचा उल्लेख आढळतो. 

मूलवर: श्री काशी विश्वनाथर

देवी: श्री विशालाक्षी

क्षेत्र वृक्ष: बिल्व

पवित्र तीर्थ: महामाघम

क्षेत्र पुराण:

१. कुदंथईकरोनम: जेव्हा रावणाने श्री सीतादेवींचं हरण केल्याने त्या प्रभू श्रीरामांपासून दूर गेल्या त्यावेळी प्रभू श्रीरामांना अतिशय दुःख झाले. मूलतः सौम्य स्वभाव असल्याकारणाने शिवभक्त रावणाबरोबर युद्ध करण्यासाठी प्रभू श्रीरामांना क्रोध (रुद्ररूप) धारण करणं आवश्यक होतं. ह्यासाठी ते अगस्त्य मुनींकडे गेले. अगस्त्य मुनींनी त्यांना ह्या स्थळी राहून श्री काशी विश्वनाथांची पूजा करण्यास सांगितले. प्रभू श्रीरामांनी अगस्त्य मुनींच्या सल्ल्यानुसार इथे राहून श्री काशी विश्वनाथांची उपासना केली आणि रावणाबरोबरच्या युद्धासाठी आवश्यक ती शक्ती प्राप्त केली. प्रभू श्रीरामांनी पुजीलेलं शिवलिंग प्रकाराच्या ईशान्येला ठेवले आहे आणि त्याचे नाव क्षेत्र-महा-लिंग असे आहे. प्रभू श्रीरामांना इथे उपासना करून आवश्यक शक्ती (अरक्कोनं) प्राप्त झाली म्हणून ह्या स्थळाला कोरोनम असं नाव प्राप्त झालं. त्याआधी ह्या स्थळाला कुदंथई असा नाव होतं. म्हणून ह्या स्थळाचे नाव कुदंथईकरोनम असा झालं.

  

२. नव-कन्निगा:

एकदा नव-कन्निगा म्हणजेच नऊ पवित्र नद्या म्हणजेच गंगा, यमुना, नर्मदा, सरस्वती, कावेरी, गोदावरी, कृष्णा, तुंगभद्रा आणि शरयू - कैलासावर गेल्या आणि त्यांनी भगवान शिवांकडे आपली व्यथा प्रकट केली कि त्यांच्यामध्ये स्नान करून लोकांनी जी पाप सोडली आहेत त्या पापांचं क्षालन करण्यास त्या असमर्थ आहेत. भगवान शिवांनी त्यांना कुंभकोणम येथे येऊन ईथल्या तीन तीर्थांमध्ये स्नान करण्यास सांगितले जेणेकरून त्यांनी घेतलेल्या पापांचा भार कमी होईल. नव-कन्निगांनी भगवान शिवांच्या आज्ञेनुसार इथे येऊन पवित्र तीर्थांमध्ये स्नान करून श्री काशीविश्वनाथांची पूजा केली ज्यामुळे त्यांच्यावर असलेला पापांचा भार निघून गेला. नव-कन्निगांनी भगवान शिवांना येथे सर्वसामान्यांसाठी राहण्याची विनंती केली. भगवान शिवांनी त्यांची विनंती मान्य केली आणि ते श्री विशालाक्षी देवींसमवेत इथे येऊन राहिले. मंदिराच्या प्रवेशाजवळ नव-कन्निगांचे देवालय आहे. 

ह्या ठिकाणी ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

प्रभू श्रीराम, नव-कन्निगा

वैशिष्ट्ये:

१. इथले शिव लिंग स्वयंभू आहे.

२. इथले क्षेत्र लिंग खूप उंच आहे आणि ते नीम वृक्षाच्या खाली आहे. हे दृश्य खूप दुर्मिळ आहे. सहसा श्री विनायक आणि श्री पार्वती देवींच्या मूर्ती नीम वृक्षाखाली आढळतात. 

३. इथे श्री दुर्गादेवींची मूर्ती श्री चंडिकेश्वरांच्या समोर आहे. हे खूप दुर्मिळ आणि अलौकिक दृश्य आहे.

४. ह्या ठिकाणी भगवान शिव आणि श्री पार्वतीचे दर्शन घेण्याआधी नव-कन्निगांचे दर्शन घेण्याची प्रथा आहे.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर उत्तराभिमुख असून ह्याला तीन स्तरांचे राजगोपुर आहे. हे मंदिर साधारण २ एकर वर पसरलेलं आहे. इथे २ परिक्रमा आहेत. मंदिराच्या प्रवेशावर सुंदर कमान आहे ज्यावर नव-कन्निगांची शिल्पे कोरली आहेत.

मंदिरामध्ये गाभारा, अंतराळ, अर्थ-मंडप आणि महामंडप आहे. ह्या मंदिराला दोन प्रवेशद्वारे आहेत - एक उत्तरेला आहे तर दुसरे पश्चिमेला आहे. पश्चिमेकडल्या राजगोपुराला सात स्तर आहेत.  

ध्वजस्तंभ, नंदि आणि बलीपीठ हे त्यांच्या नेहमीच्या स्थानी आहेत. ध्वजस्तंभाच्या पायथ्याशी श्री विनायकांची एक मूर्ती आहे ज्याचे नाव श्री कोडी-मार-विनायक असे आहे. इथले शिव लिंग स्वयंभू आहे आणि चौकोनी पायथ्यावर आहे. 

कोष्टामध्ये पुढील मूर्ती आहेत: श्री दक्षिणामूर्ती, श्री लिंगोद्भवर, श्री दुर्गा देवी आणि श्री ब्रह्म.

श्री चंडिकेश्वरांची मूर्ती परिक्रमेमध्ये त्यांच्या नेहमीच्या ठिकाणी आहे. अर्थमंडपामध्ये शैव संत नालवर ह्यांची मूर्ती आहे. परिक्रमेमध्ये पुढील मूर्ती आहेत - श्री विनायक, श्री भैरव, श्री सूर्य, श्री शनी, श्री चंद्र आणि सप्त मातृका. श्री पार्वती देवींना इथे श्री विशालाक्षी असं संबोधलं जातं. त्यांचे देवालय गाभाऱ्याच्या उजव्या बाजूला आहे. मुख मंडपाच्या डाव्या बाजूला श्री नटराज आणि श्री शिवकामी देवी ह्यांची देवालये आहेत. महामंडपाच्या उजव्याबाजूला श्री वल्ली आणि श्री दैवानै ह्यांच्या समवेत श्री सुब्रमण्यम, तसेच श्री गजलक्ष्मी देवींची मूर्ती आहे. महामंडपाच्या डाव्या बाजूला श्री सोमस्कंदर ह्यांचे देवालय आहे तसेच श्री नव-कन्नीगांच्या उत्सव मूर्ती आहेत ज्यांची नावे अशी आहेत - गंगा, यमुना, नर्मदा, सरस्वती, कावेरी, गोदावरी, कृष्णा, तुंगभद्रा आणि शरयू. श्री नव-कन्नीगांच्या शेजारी शयन-गृह आहे आणि श्री नटराजांची मूर्ती आहे. प्रकाराच्या ईशान्येला नीम वृक्षाच्या खाली प्रभू श्रीरामांनी पुजीलेलं शिव लिंग आहे ज्याला क्षेत्र लिंग म्हणतात. असं म्हणतात कि हे लिंग वेळेनुसार वाढत आहे. परिक्रमेमध्ये पुढील देवालये आणि मूर्ती आहेत - श्री सप्त-मातृका, श्री भैरव, श्री सूर्य, श्री चंद्र, श्री शनीश्वर, श्री ज्येष्ठा देवी आणि श्री आंजनेय.

मंदिराच्या प्रवेशाजवळ नव-कन्नीगांचे देवालय आहे. ह्या मंदिरामध्ये श्री दुर्गादेवींची मूर्ती श्री चंडिकेश्वरर ह्यांच्या समोर आहे. हे खूप दुर्मिळ दृश्य आहे.  

प्रार्थना:

१. भाविकांचा असा विश्वास आहे की इथे येऊन श्री काशीविश्वनाथ आणि श्री विशालाक्षीदेवी ह्यांची पूजा केल्याने वंध्यत्वाचे निरसन होऊन अपत्यप्राप्ती होते.

२. असा समज आहे की ज्या मुलींना यौवन प्राप्त झाल्यावर पण गर्भधारणेची क्षमता प्राप्त झालेली नसते त्यांनी इथे येऊन जर सतत ११ शुक्रवारी नव-कन्नीगांची पूजा केल्यास हि समस्या दूर होईल.

३. असा समज आहे की इथे नव-कन्नीगांसमवेत श्री काशीविश्वनाथ आणि श्री विशालाक्षीदेवी ह्यांची पूजा केल्यास विवाहातल्या अडचणी दूर होतात.

पूजा:

१. दैनंदिन पूजा.

२. प्रत्येक सोमवारी आणि शुक्रवारी विशेष पूजा.

३. प्रत्येक प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा.

४. प्रत्येक महिन्यात अमावस्या, पौर्णिमा, चतुर्थी आणि कृत्तिका नक्षत्रावर पूजा.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

थै (जानेवारी-फेब्रुवारी): मकर संक्रांति

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री, १० दिवसांचा महामाघम उत्सव. ९व्या दिवशी रथ यात्रा निघते ज्यामध्ये नव-कन्नीगा भगवान शिवांसमवेत महामाघम तीर्थापर्यंत जातात.

चित्राई (एप्रिल-मे): ब्रह्मोत्सव

आडी (जुलै-ऑगस्ट): आडी पुरम

अवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री, बाण उत्सव

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक, स्कंदषष्ठी

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): थिरुवथीरै, अरुंद दर्शन

पंगुनी (मार्च-एप्रिल): उत्तरा नक्षत्र उत्सव

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६ ते दुपारी १२.३०, दुपारी ४ ते रात्री ८.३०

मंदिराचा पत्ता: श्री काशीविश्वनाथर मंदिर, कुंभकोणम, तंजावूर जिल्हा, तामिळ नाडू ६१२००१

दूरध्वनी: +९१-४३५२४००६५८

Shri Kashiviswanathar Temple at Kumbhakonam

This temple is in Kumbhakonam town near MahaMagam tank. This temple is popularly known as NavaKanniga temple. It belongs to the early Chola period and was reconstructed by Vijayanagar kings and Tanjavur Nayaks.

This is one of the temples that participates in Mahamagam festival. This temple is situated on the Northern bank of Mahamagam tank and southern bank of Kaveri. This temple existed even before the 7th century. It is considered as Padal Pethra Sthalam by some scholars, whereas it finds a mention in Thevaram hymns of Shri Someshwarar temple. It also finds a mention in sacred hymns sung by Shaiva saint Sambandhar. 

Moolavar: Shri Kashivishwanathar
Devi: Shri Vishalakshi
Kshetra vruksha: Bilva
Sacred tank: Mahamagam tank

Kshetra purana:

1. When Lord Shriram was separated from Goddess Sita, he was in great agony and sorrow. Lord Shriram who had a soft character had to acquire a serious rudra (anger) to fight and win over Ravana who was a Shiva bhakta. For this purpose, he approached Sage Agastya who advised him to stay at this place and worship Lord KashiVishwanath. He followed the advice of the sage and got required strength. The Shiva linga worshiped by him is kept in the northeastern side of prakaram and is known as Kshetra-maha-linga. Lord Shrirama acquired the required additional strength (arakkonam in Tamil) at this place. Hence the place got the name Koronam. Before that this place was known as Kudanthai. Hence it became – Kudanthaikaronam. 

2. Nava-kannigas: The 9 rivers once went to Kailash and stated that they are unable to cleanse themselves of the sins left behind in them by the people. Lord Shiva advised them to go to Kumbhakonam and take holy dip in 3 tanks as mentioned earlier so that they will be cleansed of their burden. They did as per the Lord’s advice and worshiped Lord KashiVishwanath. They requested Him to stay there only for the sake of common people. Lord Shiva obliged them and came to this place along with Goddess Vishalakshi and stayed here.

Those who worshiped at this place:

Lord Shriram, Navakannigas

Special Features:

1. The ShivaLinga is a Swayambhu Linga.

2. The KshetraLinga is tall and is under a Neem tree. This is very rare as generally the idols of Lord Vinayaka or Goddess Parvati are found under the Neem tree.

3. In this temple, the idol of Goddess Durga is opposite to that of Lord Chandikeshwarar. This is a rare and unique arrangement.

4. At this place, we have to take darshan of NavaKannigas at the NavaKannigas shrine before taking darshan of Lord Shiva and Goddess Parvati.

About the temple, Shrines and idols:

This is the north facing temple with 3-tiered RajaGopuram and covers an area of 2 acres. There are 2 parikramas. At the entrance, we have a beautiful arch that has sculptures depicting the Nava-kannigas.

The temple consists of sanctum-sanctorum, Antarala, Artha-Mandap and Maha-Mandap. There are two entrances to the temple, one on the northern side and the other on the western side. RajaGopuram on the west side is 7-tiered.

The Dhwajastambha, Nandi and Balipeeth are at their usual position. At the base of Dhwajastambha there is an idol of Lord Vinayaka known as Lord Kodimara-Vinayak. Shiva linga is a swayambhu linga on a square Avudayar.

Koshta-moorthies are Lord Dakshinamurthy, Lord Lingodbhavar, Goddess Durga and Lord Brahma.

The Shrine of Lord Chandikeshwarar is in the usual position in the parikrama. In the Artha-mandap there is a shrine of Shaiva saint Nalvar. In the prakaram, we come across shrines and idols of Lord Vinayak, Lord Bhairav, Lord Surya, Lord Shani, Lord Chandra, Sapta-Matrikas. Goddess Parvati is addressed here as Goddess Vishalakshi. Her shrine is on the right side of the sanctum. To the left of Mukha mandap we come across shrines of Lord Nataraja and Goddess Shivakami. To the right of Mahamandap we find the shrine of Lord Subramanya with consorts Valli and Deivanei and also the shrine of Goddess GajaLakshmi. On the left side of Maha-mandap, we come across the shrine of Lord Somaskandar and utsava murthis of Nava-kannigas, namely Ganga, Yamuna, Narmada, Saraswati, Kaveri, Godaveri, Krishna, ThungaBhadra and Sharayu. Next to Nava-kannigas shrine, we have the shayana-gruha and shrine of Lord Nataraja. On the northeast side of prakaram, we come across the Shiva linga worshiped by Lord Shriram, known as Kshetra linga. It is under a neem tree. It is believed that this linga grows with time. In the parikrama we come across shrines and idols of Sapta-matrikas, Lord Bhairava, Lord Surya, Lord Chandra, Lord Shanishwar, Goddess Jyeshtha and Lord Aanjaneya.

The temple has a shrine for Nava-kannigas at the entrance. In this temple, the idol of Goddess Durga is opposite to Lord Chandikeshwarar which is a very rare sight.  

Prayers: 

1. Devotees believe that by coming to this place and worshiping Lord Kashi-Vishwanath and Goddess Vishalakshi, they can get rid of the problem of infertility (childless-ness). 

2. It is believed that those girls who have not attained puberty even after growing up can attain puberty by worshiping the nava-kannigas at this place for 11 successive Fridays. 

3. It is believed that by worshiping Navakannigas at this place along with Lord KashiVishwanath and Goddess VishaLakshi, marriage obstacles are removed. 

Poojas:

1. Daily six rituals are performed.

2. Weekly rituals 

3. Special Poojas on Monday and Friday. 

4. Fortnight pradosha pooja. 

5. Monthly poojas on new moon day, full moon day, chaturthi and Krittika nakshatra. 

Festivals: 

Thai (Jan-Feb) - Makar Sankranti 

Masi (Feb-Mar) - Mahashivaratri, 10 days of Mahamagam festival. On the 9th day there is a ratha-yatra and Nava-kannigas accompany Shri Shiva to the Mahamagam tank.

Chitrai (April-May) - Brahmotsavam

Aadi (Jul-Aug): Aadi Pooram. 

Avani (August-Sept) - Ganesh chaturthi, 

Purattasi (Sept-Oct) - Annabhishek, Navaratri, arrow festival. 

Aippasi (Oct-Nov) - Annabhishek and Skanda shashthi festival 

Karthigai (Nov-Dec) - Festival of light known as Karthikeya Deepam

Margazhi (Dec-Jan) Thiruvathira, Arudra Darshan

Panguni (Mar-April) Uttara nakshatra festival

Timings: 6 am – 12.30 pm; 4 – 8.30 pm

Temple address: Shri Kashi Viswanathar Temple, Kumbhakonam, District Tanjore, TN 612001.

Phone numbers: +91-4352400658

Courtesy: Various blogs and websites

कुंभकोणम येथील श्री नागेश्वरस्वामी मंदिर

हे मंदिर कुंभकोणमच्या मध्यवर्ती भागात स्थित आहे. ह्या मंदिराला कुडंथै कीळ कोट्टम (कुडंथै म्हणजे कुंभकोणम, कीळ म्हणजे पूर्व आणि कोट्टम म्हणजे मंदिर) असं नाव आहे. चिदंबरम-मयीलादुथूराई मार्गावर मयीलादुथूराईपासून ३५ किलोमीटर्स वर तर कुंभकोणम रेल्वे स्टेशन पासून २ किलोमीटर्स वर हे मंदिर आहे. कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावरील पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे एक स्थळ आहे. शैव संत अप्पर आणि अरुणागिरिनाथर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. ह्या मंदिराचे दगडी बांधकाम आदित्य चोळा I ह्या राजाच्या कारकिर्दीमध्ये झाले. इथे साधारण ५४ शिलालेख आहेत ज्यामध्ये चोळा आणि विजयनगर साम्राज्याच्या राजांनी मंदिरासाठी केलेल्या कामाचे तसेच त्यांनी दिलेल्या देणग्यांचे उल्लेख आहेत. हे राहू दोषांचे परिहार स्थळ आहे. महामाघम उत्सवाशी निगडित असलेल्या मंदिरांमधलं हे तिसरं मंदिर आहे. ह्या मंदिराला कुथंडावर कोविल तसेच सूर्यकोट्टम असं पण म्हणतात. प्रलयाच्या काळी ह्या ठिकाणी प्रलयात वाहून आलेल्या कलशातील बिल्व पत्रे पडली आणि त्यांचे रूपांतर शिव लिंगामध्ये झाले. म्हणून इथे भगवान शिवांना श्री विल्ववनेश्वरर असे नाव आहे.

मूलवर: श्री नागेश्वर स्वामी, श्री नागनाथर, श्री विल्ववनेश्वरर, श्री पाताळबीजनाथर, श्री मदंथैनाथर
देवी: श्री पेरियानायकी, श्री बृहन्नायकी
क्षेत्र वृक्ष: बिल्व
क्षेत्र तीर्थ: महामागम तलाव, सिंग-मुख-तीर्थम, सूर्य तीर्थ, नाग तीर्थ
पुराणिक नाव: थिरुकुडंथै कीळ कोट्टम

क्षेत्र पुराण:

१. एकदा प्रलयाच्या आधी ब्रह्मदेवांना “जर सृष्टीनिर्मितीची सर्व बीजे नाश पावली तर परत सृष्टीनिर्मिती कशी करायची” हा प्रश्न पडला. ह्या प्रश्नाला समाधानकारक उत्तर मिळविण्यासाठी त्यांनी सृष्टिसंहारक भगवान शिवांकडे धाव घेतली. भगवान शिवांनी त्यांना सृष्टीनिर्मितीची बीजे कशी जपायची आणि प्रलयानंतर परत सृष्टीनिर्मिती कशी करायची ह्याबद्दल ज्ञान प्रदान केलं. त्यांनी ब्रह्मदेवांना अमृत आणि माती ह्यांचं मिश्रण करून त्यापासून एक कलश निर्मायला सांगितलं. आणि त्यामध्ये अमृत आणि सृष्टीनिर्मितीला आवश्यक सर्व बीजे कलशामध्ये पेरायला सांगितली. त्या कलशाच्या चारी बाजूंना वेद, पुराणे, आगमशास्त्रे पसरायला सांगितली. त्या कलशाच्या तोंडाशी पांच आंब्याची पाने ठेवून त्या वरती नारळ ठेवण्यास सांगितले जेणेकरून त्याला कलशाचा आकार येईल. तसेच तो कलश बंद करण्याआधी त्या कलशाला एक यज्ञोपवीत (जानवे) गुंडाळण्यास सांगितले. त्या तयार झालेल्या कलशाला भगवान शिवांनी मेरुपर्वताच्या शिखरावर जेथे ब्रह्मदेवांचे वसतिस्थान आहे तिथे ठेवावयास सांगितले आणि त्याला दर्भाच्या दोरीने छतास टांगावयास सांगितले. त्यानंतर त्यांनी त्या कलशाची बिल्वपत्र आणि फुलांनीं पूजा करण्यास सांगितले. आणि त्या कलशावर अमृताचा शिडकाव करून पवित्र करण्यास सांगितले. भगवान शिव म्हणाले कि प्रलयाच्या वेळेस हा कलश वाहत जाऊन एका स्थळी थांबेल. आणि मग भगवान शिव स्वतः किरटमूर्तींच्या (शिकारी) रूपात येऊन तो कलश फोडतील जेणेकरून ब्रह्मदेव सृष्टीची निर्मिती परत चालू करू शकतील.

ब्रह्मदेवांनी भगवान शिवांच्या सर्व सूचनांची अचूक अंमलबजावणी केली. पुढे जेव्हा प्रलय आला त्यावेळी निसर्गाच्या कोपाची पराकाष्ठा झाल्याने सगळीकडे अंदाधुंदी माजली. मेरू पर्वत पण प्रलयामध्ये बुडून गेला. तो कलश वाहत वाहत दक्षिणेकडे जाऊ लागला आणि एका स्थळी जाऊन थांबला. जसजसं प्रलयाचे पाणी ओसरायला लागले कलशाच्या भोवतीचे दर्भ, आंब्याची पाने, बिल्व पत्रे हे कलशापासून अलग झाले. ज्या ठिकाणी बिल्व पत्रे पडली त्या ठिकाणी बिल्व वन तयार झाले. ह्या ठिकाणी मंदिर बांधले गेले ज्याचे नाव नागेश्वर मंदिर असे पडले. इथे भगवान शिवांना श्री विल्ववनेश्वरर, पाताळबीजनाथर, सेल्वपिरन आणि मदंथैनाथर असे संबोधले जाते. 

२. पुराणांनुसार सर्पांचा राजा आदिशेष पृथ्वी आपल्या शिरावर धारण करतात. पृथ्वीवर वाढलेल्या पापांमुळे पृथ्वीचे वजन वाढले आणि ते आदिशेषांना धारण करणं कठीण झालं. त्यांनी भगवान शिवांना हे वजन पेलण्यासाठी अजून शक्ती प्राप्त व्हावी म्हणून प्रार्थना केली. भगवान शिवांनी त्यांची प्रार्थना मान्य केली आणि त्यांना एका ऐवजी हजार शिरे प्रदान केली. महाप्रलयाच्या काळी जिथे बिल्व पत्रे पडली त्या ठिकाणी आदिशेष आले आणि त्यांनी इथे शिव लिंगाची स्थापना करून त्याची उपासना केली. इथे नागराजांनी भगवान शिवांची उपासना केली म्हणून त्यांना इथे नागेश्वरर असं संबोधलं जातं. 

३. स्थळपुराणानुसार श्री सूर्यदेवांची प्रभा त्यांना मिळालेल्या शापामुळे लोप पावली. सूर्यदेव इथे आले आणि त्यांनी इथे सूर्यतीर्थ निर्माण केलं आणि भगवान शिवांची उपासना केली. त्यांच्या उपासनेवर प्रसन्न होऊन भगवान शिवांनी सूर्यदेवांना त्यांची लोप पावलेली प्रभा परत मिळवून दिली.

४. राजेंद्र चोळा राजाने उत्तरेतल्या एका युद्धातल्या विजयाची निशाणी म्हणून श्री गणेशांची मूर्ती आणली आणि ती इथल्या गाभाऱ्याच्या समोरच्या मंडपामध्ये स्थापन केली. ह्या मूर्तीचे नाव गंगै-विनायकर असे आहे.

५. पुराणांमध्ये असा उल्लेख आहे कि सर्पांचा राजा राहूने भगवान शिवांची रात्रीच्या चार प्रहरांमध्ये चार ठिकाणी पूजा केली. ती चार ठिकाणं अशी आहेत - थिरुकुडंथै कीळ कोट्टम (विल्ववनम), थिरुनागेश्वरम नागनाथस्वामी (हीबीस्कस वनम, मराठी मध्ये जास्वंद), थिरुपमपूरम येथील नागेश्वर स्वामी (शमी वनम), नागपट्टीनं येथील नागनाथर (पुन्नाग वनम). 

६. शिव भक्त पदकाचेरी रामलिंग स्वामीगळ ह्यांनी मोडकळीस आलेल्या ह्या मंदिराच्या जीर्णोद्धारासाठी खूप कष्ट सहन केले. १९२३ मध्ये त्यांनी प्राणप्रतिष्ठा केली. ह्यासाठी धनदान प्राप्त करण्यासाठी त्यांनी स्वतःच्या मानेला एक भांडं बांधून लोकांना भेटले.

ह्या ठिकाणी ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

आदिशेष, सूर्यदेव, नळ राजा, दक्ष आणि कर्कोटग हे साप.

वैशिष्ट्ये:

१. इथले शिव लिंग स्वयंभू आहे. प्रलयाच्या काली जेव्हा कलशातील बिलपत्रे इथे पडली, त्यातून इथे स्वयंभू शिव लिंग आणि बिल्ववन तयार झाले.

२.  ह्या मंदिराला कुडंथै कीळ कोट्टम (कुडंथै म्हणजे कुंभकोणम, कीळ म्हणजे पूर्व आणि कोट्टम म्हणजे मंदिर) असं म्हणतात.

३. हे मंदिर स्थापत्य शास्त्र, इमारत तंत्रज्ञान आणि खगोलशास्त्र ह्यांचा चमत्कार आहे.

४. महामाघम उत्सवांमध्ये भाग घेणाऱ्या मंदिरांपैकी हे एक मंदिर आहे.

५. काही पुराणांनुसार कुंभकोणम हे काशीपेक्षाही पवित्र स्थळ आहे.

६. इथे श्री सूर्यदेवांनी उपासना केली म्हणून ह्या स्थळाला भास्करक्षेत्र असे नाव आहे.

७. नटराज सभेला पेरमबलम असं म्हणलं जातं. ही सभा रथाच्या आकाराची आहे. त्याला सुंदर दगडी चाके आहेत, आणि रथ ओढण्यासाठी दोन घोडे आणि चार हत्ती आहेत. चाकांना १२ आरे आहेत जे १२ राशींची प्रतीके आहेत. 

८. जे कोणी एका दिवसात सकाळी नागेश्वरम, दुपारी १२ वाजता थिरु नागेश्वरम, संध्याकाळी थिरुपमपूरम आणि रात्री नागपट्टीनं येथील नागनाथर ह्यांचे दर्शन घेतील त्यांच्या सर्प दोषांचा परिहार होईल असा समज आहे.

९. चित्राई ह्या तामिळ महिन्याच्या ११व्या, १२व्या आणि १३व्या दिवशी सकाळी ६ वाजता सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात.

१०. श्री महालक्ष्मी आणि श्री अग्निवीरभद्र (ऊर्ध्व तांडव मूर्ती) हे एकमेकांच्या समोर आहेत.

११. श्री प्रळयकाळरुद्र ह्यांचे देवालय फक्त इथेच बघायला मिळते. 

१२. श्री नटराजांच्या नृत्यावर श्री शिवकामिनी तालवाद्य वाजवत आहेत आणि भगवान विष्णू बासरी वाजवत आहेत असं अलौकिक दृश्य इथे चित्रित केलं आहे. म्हणून श्री नटराजांना इथे आनंदकुथर असं म्हणलं जातं.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे पूर्वाभिमुख मंदिर असून ह्याला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे आणि ह्या मंदिरात दोन परिक्रमा आहेत. पूर्व, पश्चिम आणि दक्षिण दिशेला गोपुरे आहेत. शिव लिंग हे स्वयंभू लिंग आहे जे प्रलयाच्या काळी कलशातून पडलेल्या बिल्व पत्रांमधून निर्माण झालं. 

जेव्हां आपण मंदिरात प्रवेश करतो तेव्हा डाव्या बाजूला आपल्याला नंदनवन आणि सिंग-मुख-तीर्थ दिसतं. उजव्या बाजूला श्री पेरियानायकी आणि श्री नटराज ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री नटराज मंडप रथाच्या आकाराचा आहे. गाभाऱ्याच्या प्रवेशाजवळ नेहमीप्रमाणे नंदि, बलीपीठ आणि ध्वजस्तंभ आहेत. भगवान शिवांचे देवालय पूर्वाभिमुख आहे. स्वयंभू लिंग पायाशी खूप रुंद आहे आणि ह्या लिंगाचा बाण म्हणजेच लिंगाचा दंडगोलाकार भागाचा व्यास छोटा आहे. 

कोष्टामध्ये श्री गणेश, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री अर्धनारीश्वरर, श्री ब्रह्मदेव आणि श्री दुर्गा देवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. एका छोट्या देवालयामध्ये श्री चंडिकेश्वरर ह्यांची मूर्ती आहे. 

श्री अंबिकादेवींचे देवालय: श्री अंबिका एका स्वतंत्र दक्षिणाभिमुख देवालयामध्ये आहेत. हे देवालय राजगोपुराच्या उजव्या बाजूला श्री नटराजांच्या देवालयाच्या बाहेरील परिक्रमेमध्ये आहे. त्यांच्या देवालयामध्ये गाभारा, अर्थमंडप आणि विमान आहे. 

कुंभकोणम मधील दारासुरम आणि श्री शारंगपाणी मंदिरांप्रमाणेच ह्या मंदिरामध्ये पण नटराज सभा रथाच्या आकाराची आहे. हा रथ अशा तऱ्हेने बांधला आहे कि तो रथ २ अश्व आणि ४ हत्ती ओढत आहेत असं दृश्य आहे. ह्या रथाच्या चाकाची १२ आरे हि १२ राशींची प्रतीके आहेत. श्री नटराजांना श्री आनंदकूदंथवर असं पण नाव आहे. ह्या देवालयामध्ये अशी मूर्ती आहे ज्यामध्ये श्री नटराजांच्या नृत्यावर श्री शिवकामी टाळ्या वाजवत आहेत तर भगवान विष्णू बासरी वाजवत आहेत.

श्री गंगै विनायकर देवालय: चोळा राजा राजेंद्रन ह्याने हिमालयावर मोहीम काढली होती. ह्या मोहिमेच्या विजयाची निशाणी म्हणून सैन्याने एक सुंदर श्री गणेशांची मूर्ती आणला आणि तिची इथे प्राणप्रतिष्ठा केली. ह्या देवालयाला श्री गंगै विनायकर असे नाव आहे.

परिक्रमेमध्ये आपल्याला सप्त-विडंग बघावयास मिळतात. श्री राहूंचे स्वतंत्र देवालय आहे. तसेच श्री रुद्राचे स्वतंत्र देवालय आहे ज्यामध्ये रुद्रांचे नाव प्रलयकाळ रुद्र असे आहे.

आवारातील इतर देवालये आणि मूर्ती: श्री विनायकर, श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री मुरुगन, श्री ज्वरहर विनायकर, श्री सोमस्कंद, सप्त मातृका, श्री वलंचुळी विनायकर (ह्यांची सोंड उजवीकडे वळलेली आहे), श्री महाकाली, श्री अग्नीवीरभद्र, श्री विष्णू-दुर्गा, श्री पदैवेत्ति मरिअम्मन, श्री सूर्य, श्री गजलक्ष्मी, श्री आदिशेष (सर्पांचा राजा), श्री ऐयनार. श्री महाकाली आणि श्री अग्नीवीरभद्र (ऊर्ध्व तांडव मूर्ती) हे एकमेकांसमोर आपापल्या स्वतंत्र देवालयांमध्ये आहेत. ह्या दोन मूर्ती अशा पद्धतीने बनवल्या आहेत कि असं वाटतं की हे दोघे एकमेकांशी नृत्यामध्ये स्पर्धा करत आहेत. ह्या मूर्तींचे चेहरे भय निर्माण करणारे आहेत. 

परिक्रमेमध्ये श्री ऐयनार, सप्त मातृका, सप्त-लिंग, नवग्रह, सप्त-विडंग क्षेत्रांची प्रतीके असलेली शिवलिंगे. 

प्रार्थना:

भाविक जन इथे पुढील कारणांसाठी प्रार्थना करतात

१. राहुदोषांचा परिहार (ह्यासाठी राहुकाळ किंवा रोज दुपारी ४.३० ते संध्याकाळी ६ च्या दरम्यान पूजा केली जाते). 

२. विभक्त झालेल्या दाम्पत्यांचे पुनर्मीलन व्हावे म्हणून. 

३. विवाहातील अडचणी दूर व्हाव्यात म्हणून. 

४. अपत्यप्राप्तीसाठी. 

५. ज्वरापासून मुक्ती मिळविण्यासाठी श्री ज्वरहर विनायकांची पूजा केली जाते.

पूजा:

दैनंदिन पूजा, प्रदोष पूजा, तसेच विशेष पूजा नियमित केल्या जातात.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

बाकी सर्व मंदिरांमध्ये साजरे होणारे सण इथे पण साजरे केले जातात.

काही महत्वाचे सण:

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महामाघम उत्सव, मासी ब्रह्मोत्सवम

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): पंगूनी उत्तिरं

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

मारगळी (डिसेम्बर-जानेवारी): थिरुवदीरै

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६ ते दुपारी १२.३०, दुपारी ४.३० ते रात्री ९

मंदिराचा पत्ता: श्री नागेश्वरर स्वामी मंदिर, कुंभकोणम (किळकोट्टम), तामिळनाडू ६१२००१

दूरध्वनी: +९१-४३५२४३०३८६   

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा. 

Shri Nageswaraswamy Temple / Shri Nageshwarar (Vilva Vaneshwarar) temple at Kumbhakonam

This temple is situated in the heart of Kumbhakonam city. This temple is also known as Kudanthai Keezh Kottam (Kudanthai means Kumbhakonam, Keezh – east; Kottam – temple). This is on Chidambaram-Mailadurai route and about 35 km from Mailadurai and 2 km from Kumbhakonam railway station. This is one of the Padal Petra Sthalam on the southern bank of river Kaveri, revered by Shaiva saints Appar and Arunagirinathar. The stone structure was built during King Aditya Chola I. There are about 54 stone inscriptions detailing the work done and the endowments made by various Chola and Vijaynagar kings. This is the parihar sthal for Rahu dosha. This temple is the 3rd temple connected with Mahamagam festival. This temple is also known as Koothandavar kovil and Suryakottam. At this place the bilva leaves from the kalash fell during the pralay and became a Shiva linga. Hence Lord is known as Shri Vilva Vaneshwarar. 

Moolavar: Shri Nageshwar Swami, Shri Naganathar, Shri Vilva Vaneshwarar, Shri Patalbeejnathar, Shri Madanthainathar
Devi: Shri Periyanayaki, Shri Brihannayaki
Kshetra vruksha: Bilva
Kshetra teertha: Mahamagam tank, Singa-mukh-teertham (tank), Surya teertha, Nag teertha
Puranic name: Thirukudanthai Keezh Kottam

Kshetra Purana: 

Once just before pralaya, Lord Brahma, got a doubt in His mind that if all the seeds for creation are destroyed how to start the creation. He rushed to Lord Shiva – the destroyer, for guidance. At that time Lord Shiva advised him about the manner in which the seeds for new creation can be preserved and at the same time how to start the creation after pralaya. He advised Lord Brahma to make a pot by mixing mud (sand) and amrut. Then fill it up with amrut and keep all the seeds necessary for creation inside the pot. Then he advised that he should spread the Vedas, Agamas, Puranas etc on all 4 sides in the kalash. He asked him to place a bunch of Mango leaves and a coconut at the top of the pot so that it gets the shape of the Kalash. He advised him to tie the sacred thread (upavidh) around the pot and inside the pot put flowers etc before sealing it. Then he asked him to keep it at the top of Mount Meru (which is a residence of Lord Brahma) and hang it from the ceiling by tying it with a rope made of sacred grass (darbha). He asked him to worship it with bilva leaves by placing it along with flowers over the coconut. He asked him to make this Kalash sacred by sprinkling the amrut over the Kalash. He told him that during the pralay, this Kalash will flow along the water and will stop at a place. Then he will appear as a hunter (Kiratmoorthy) and break the pot so that Lord Brahma can start srishti.

Lord Brahma followed the instructions to the point. When the pralay came, there was chaos around as nature's fury was at its highest in all forms. The Meru parvat also was drowned in the pralay water and the Kalash along with the sacred grass tied around it started moving along the water towards the south. It reached a particular point and stayed at a place as pralaya water started receding. The sacred grass, the mango leaves, etc detached themselves and fell at that place.

Where the Bilva leaves fell, they formed a Bilva Vanam. The temple that was constructed was known as Nageshwarar temple. Lord Shiva is praised as BilvaVaneshwarar and Pathal-Beejanathar, Selvapiran and Mabanthai nathar.

According to Purana, the king of Serpent (Aadi-shesha) holds the earth on his head. The weight of the earth grew due to the sins committed on earth and hence he could not bear the weight. He worshiped Lord Shiva to grant him extra energy so that he can hold the earth. Lord Shiva accepted his request and granted him the extra energy by giving him 1000 heads instead of 1. Aadi-shesha came to this place, where the Bilva leaves fell during the maha-pralay. He installed a linga and worshiped Lord Shiva. As the Nagaraja worshiped Lord Shiva at this place, Lord Shiva is known as Nageshwarar. 

According to Sthala purana, Lord Surya once had lost his splendor due to a curse. He came to this place and created a sacred teertha (Surya teertha). He worshiped Lord Shiva. Pleased by his worship, Lord Shiva graced him and gave back his splendor.

King Rajendra Chola brought an idol of Ganesha as war trophy from the North and kept it at the hall in front of sanctum-sanctorum. This idol is praised as Gangai-Vinayaka. 

It is stated in purana that the planet Rahu (serpent king) worshiped Lord Shiva in four parts of the night at four places. The places are – Shri Nageshwarar temple - Kudanthai keezh kottam (Vilva vanam), Thirunageshwaram Naganathswami in Hibiscus van (Jaswand in Marathi), Nageshwar swami at Thirupampuram in Shamee van, Naganathar at Nagapattinum in Punnag vana.

A Shiva devotee Padakachery Ramalinga Swamigal took a lot of pains to renovate this temple which was in a dilapidated condition. He performed consecration in 1923. For this purpose, he collected funds by tying a pot around his neck and meeting people. 

Those who worshiped at this place:

AdiShesha, Lord Surya, King Nala and Serpents Daksha and Karkotaga.

Salient features:

1. ShivaLinga is a SwayambhuLinga, it was formed when the Bilva leaves from the Kalash fell at this place during Pralay. They formed Bilva Vanam and SwayambhuLinga.

2. The place is praised as Kudanthai Keezh Kottam (Kudanthai means Kumbhakonam, Keezh means East and kottam means temple).

3. This temple is a great marvel of Chola architecture, building technology and astronomy.

4. This is one of the temples participating in MahaMagam festival.

5. According to some puran, it is believed that Kumbhkonam is more sacred than Kashi.

6. This place is praised as BhaskaraKshetra as Lord Surya worshiped at this place.

7. Nataraja sabha is praised as Perambalam. It is in the form of a chariot. It is very beautiful with stone wheels, two horses and four elephants pulling it. There are 12 spokes in the wheels, these represent the 12 zodiac signs.

8. If one worships in a single day at Nageshwaram in the morning, Thirunageshwaram in the noon, Thirupampuram in the evening and Naganathar at Nagapattinum at night all sarpa dosha are removed. 

9. Sun’s rays fall on the ShivaLinga on the 11th, 12th and 13th day of the Tamil month of Chitrai at 6am.

10. Goddess MahaLakshmi and Lord AgniVeeraBhadra (Oordha Thandava moorthi) are opposite to each other.

11. Shrine of PralayKalRudra is not found anywhere except at this temple.

12. Goddess ShivaKamini is seen playing Thalam to the dance of Lord Nataraja at this temple and Lord Vishnu is playing the flute. This is a unique representation. Hence Lord Nataraja is praised as AnandaKoothar.

About the temple:

This is an east facing temple with 5 tiered Rajagopuram with 2 parikramas. The gopurams are on the east, west and south entrances. The Shiva linga is a Swayambhoo linga formed out of the bilva leaves that fell from the kalash during pralay. When we enter the temple on the left side, we have a Nandanvan (garden) and Singa-mukh-teertha. On the right hand side we have the shrine of Periyanayaki and Nataraja. The Nataraja mandap is in the shape of a chariot. We come across at the entrance of the sanctum – Nandi, Balipeeth and Dhwajastambh at their usual positions. The shrine of Lord Shiva is facing the east. The Swayambhoo linga is very broad at the base (avudyai in Tamil) and cylindrical top (bana in Tamil) is smaller in size. 

The koshta moorthys are Lord Ganesha, Lord Dakshinamoorthy, Lord Ardhanarishwarar, Lord Brahma & Goddess Durga. In a small shrine we come across Lord Chandikeshwarar. 

Ambika’s shrine: Ambika is a separate south facing shrine, on the right side of Rajagopuram in the outer parikrama of Nataraja shrine. Her shrine is with sanctum-sanctorum, Artha-mandap and Vimana. 

The Nataraja-sabha is in the form of a chariot similar to those at DaraSuram temple and at Sarangapani temple at Kumbhakonam. The chariot is sculptured in such as if it is being pulled away by 2 horses and 4 elephants. The twelve spokes on the wheel are supposed to represent twelve zodiac signs. Lord Nataraja is also known as Anand-Koothandavar. In this shrine we find the idol of Goddess Shivakaami clapping the hands to the dance of Lord Nataraja while Lord Vishnu is playing the flute. 

Gangai Vinayaka shrine: The Chola king Rajendran had made an expedition to the Himalayas and the victorious army brought a beautiful Ganesh idol from there as a trophy and installed it at this place. This shrine is known as Gangai Vinayaka shrine. 

In the parikrama we come across the sapta-vidangas. There is a separate shrine for Rahu. There is a separate shrine for Rudra known as Pralayakaal Rudra. 

Other shrines and idols in the premises: Lord Vinayaka, Lord Muruga with Valli and Deivanai, Juragara Vinayaka, Somaskandha Moorthy, Saptamatrika, Valanchuzhi (trunk curved towards right) Vinayaka, Mahakali, Agniveerabhadra, Vishnu-Durga, Padaivetti Mariamman, Lord Surya, Goddess GajaLaxmi, Aadishesha (King of serpent), Lord Aiyanar. Goddess Mahakali & Agni Veerabhadra (Urdhwa-tandav Moorthy) are opposite to each other in separate shrines. The 2 idols are sculptured in such a manner that one feels they are competing with one another in a dance competition. The idols have very fearsome countenance. 

In the parikrama, we come across Ayyanar, Sapta-Matrika, Sapta-Linga, NavaGraha, ShivaLingas that represent the Sapta-Vidanga Kshetra.

Prayers :

People pray here for 

1. Relief from Rahu dosha (worship during Rahu Kaal or between 4.30-6 pm daily) 

2. Reunion of estranged couples 

3. Removal of marriage obstacles 

4. For a child boon 

5. For relief from fever people pray to Jwarahar Ganesha. 

Pooja:

Regular, daily rituals, Pradosh pooja and special pooja are performed regularly.

Festivals: 

Almost all festivals are similar to other Shiva mandirs.

Some of the important festivals are: 

Maasi (Feb-March): Mahamagam festival, Maasi Brahmotsavam

Panguni (March-April): Panguni uttiram. 

Purattasi (Sept-Oct): Navarathri

Margazhi (Dec-Jan): Thiruvadarai

Timings:  6 am -12.30 pm & 4.30 pm to 9 pm

Address: Shri Nageshwarar Swami temple, Kumbhakonam (Keezhkottam), TN 612001. 

Phone: +91 4352430386

Courtesy: Following sites 

https://tamilnadu-favtourism.blogspot.com/, https://temple.dinamalar.com/en/

कुंभकोणम येथील श्री आदि कुंभेश्वरर मंदिर

हे मंदिर श्री कुंभेश्वरर स्वामी मंदिर म्हणून प्रसिद्ध आहे. कुंभकोणमच्या मध्यवर्ती भागामध्ये पोर्ट्रमरै कुलम (गोल्डन लोटस पॉंड) च्या जवळ हे मंदिर वसलं आहे. अपूर्ण गोपुर (मोट्टै) हि ह्या मंदिराची महत्वाची खूण आहे. हे पाडळ पेथ्र स्थळ कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर आहे. शैव संत संबंधर, अप्पर आणि वल्लळर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. शैव संत अरुणागिरिनाथर ह्यांनी येथील भगवान शिवांची स्तुती गेली आहे. म्हणून हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधीपासून अस्तित्वात असावं. पल्लव राजांनी ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार केला असावा असा समज आहे. सध्याचे दगडी बांधकाम चोळा राजांनी नवव्या शतकामध्ये बांधलं आहे. पुढे ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार आणि विस्तार चोळा आणि विजयनगर साम्राज्याच्या राजांनी केला आहे. चोळा साम्राज्याच्या काळाचे शिलालेख इथे उपलब्ध नाहीत. नागेश्वरर मंदिरातल्या शिलालेखांमध्ये विजयनगर आणि नायक राजांनी मंदिरासाठी दिलेल्या देणग्यांचा उल्लेख आहे. महामागम उत्सवाशी निगडित असलेल्या १२ मंदिरांपैकी हे एक मंदिर आहे. तसेच हे कुंभकोणम प्रदेशातील सप्त स्थानांमधीलपण एक मंदिर आहे.

मूलवर: श्री कुंभेश्वरर, श्री अमृतेश्वरर, श्री कुळजर
देवी: श्री मंगलांबीगाई, श्री मंत्रपीठेश्वरी
पवित्र तीर्थ: महामागम तलाव, पोर्ट्रमरै कुलम (विहीर) आणि १२ इतर तीर्थे, कावेरी नदी.
क्षेत्र वृक्ष: शमी (तामिळ मध्ये वन्नी)

क्षेत्र पुराण:

१. एकदा प्रलयाच्या आधी ब्रह्मदेवांना “जर सृष्टीनिर्मितीची सर्व बीजे नाश पावली तर परत सृष्टीनिर्मिती कशी करायची” हा प्रश्न पडला. ह्या प्रश्नाला समाधानकारक उत्तर मिळविण्यासाठी त्यांनी सृष्टिसंहारक भगवान शिवांकडे धाव घेतली. भगवान शिवांनी त्यांना सृष्टीनिर्मितीची बीजे कशी जपायची आणि प्रलयानंतर परत सृष्टीनिर्मिती कशी करायची ह्याबद्दल ज्ञान प्रदान केलं. त्यांनी ब्रह्मदेवांना अमृत आणि माती ह्यांचं मिश्रण करून त्यापासून एक कलश निर्मायला सांगितलं. आणि त्यामध्ये अमृत आणि सृष्टीनिर्मितीला आवश्यक सर्व बीजे कलशामध्ये पेरायला सांगितली. त्या कलशाच्या चारी बाजूंना वेद, पुराणे, आगमशास्त्रे पसरायला सांगितली. त्या कलशाच्या तोंडाशी पांच आंब्याची पाने ठेवून त्या वरती नारळ ठेवण्यास सांगितले जेणेकरून त्याला कलशाचा आकार येईल. तसेच तो कलश बंद करण्याआधी त्या कलशाला एक यज्ञोपवीत (जानवे) गुंडाळण्यास सांगितले. त्या तयार झालेल्या कलशाला भगवान शिवांनी मेरुपर्वताच्या शिखरावर जेथे ब्रह्मदेवांचे वसतिस्थान आहे तिथे ठेवावयास सांगितले आणि त्याला दर्भाच्या दोरीने छतास टांगावयास सांगितले. त्यानंतर त्यांनी त्या कलशाची बिल्वपत्र आणि फुलांनीं पूजा करण्यास सांगितले. आणि त्या कलशावर अमृताचा शिडकाव करून पवित्र करण्यास सांगितले. भगवान शिव म्हणाले कि प्रलयाच्या वेळेस हा कलश वाहत जाऊन एका स्थळी थांबेल. आणि मग भगवान शिव स्वतः किरटमूर्तींच्या (शिकारी) रूपात येऊन तो कलश फोडतील जेणेकरून ब्रह्मदेव सृष्टीची निर्मिती परत चालू करू शकतील.

ब्रह्मदेवांनी भगवान शिवांच्या सर्व सूचनांची अचूक अंमलबजावणी केली. पुढे जेव्हा प्रलय आला त्यावेळी निसर्गाच्या कोपाची पराकाष्ठा झाल्याने सगळीकडे अंदाधुंदी माजली. मेरू पर्वत पण प्रलयामध्ये बुडून गेला. तो कलश वाहत वाहत दक्षिणेकडे जाऊ लागला आणि एका स्थळी जाऊन थांबला. जसजसं प्रलयाचे पाणी ओसरायला लागले तसतसं कलशाच्या भोवतीचे दर्भ, जानवे हे कलशापासून अलग झाले. ज्या ठिकाणी आंब्याची पाने पडली त्या ठिकाणी शमीचे वृक्ष उगवले आणि कलशाला बांधलेल्या दर्भाचे शिवलिंगात रूपांतर झाले. त्या ठिकाणी एक बिल्व वृक्ष होते आणि तिथे सात देवी अवतरल्या आणि त्या स्थळाच्या रक्षणकर्त्या बनल्या. दर्भाचे जे शिव लिंग बनले त्याचे नाव दर्भ लिंग पडले. हे सगळं समुद्राच्या पश्चिमेस घडलं. त्यानंतर कलश वायव्य दिशेला सरकायला सुरुवात झाली आणि पुढे जाऊन तो थांबला. त्या क्षणी आकाशवाणी झाली ज्यामध्ये सांगितलं गेलं कि हा कलश आता ह्या ठिकाणी स्थिर होईल आणि हे स्थळ सर्व स्थळांमध्ये पवित्र स्थळ मानलं जाईल. ह्या ठिकाणी कलश म्हणजेच कुंभ स्थित झाला म्हणून ह्या स्थळाला कुंभकोणम असे नाव पडले.

श्री आदिकुंभेश्वरर मंदिर: ह्या ठिकाणी कलश प्रथम थांबला. असा समज आहे कि भगवान शिवांनी स्वतः अमृत आणि माती मिसळून इथे शिवलिंग बनवलं. त्यांनी इथे शिव लिंगाची पूजा केली. ह्या शिवलिंगाचा आकार कलशाच्या गळ्यासारखा आहे.   

२. ह्या ठिकाणी भगवान शिवांनी आपल्या शरीराचा अर्धा भाग श्री पार्वती देवींना दिला तसेच त्यांनी ३६ कोटी मंत्रशक्ती पण अर्पण केल्या. श्री पार्वती देवींनी पण आपल्या ३६ कोटी मंत्रशक्ती भगवान शिवांना अर्पण केल्या. म्हणून श्री पार्वती देवींना इथे श्री मंत्रपीठेश्वरी असं नाव आहे. हे स्थळ शक्तीपीठ समजलं जातं.

३. पुराणांमध्ये असा उल्लेख आहे कि श्री विनायकर इथे भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींच्याही आधी इथे आले. म्हणून इथे श्री विनायकांना श्री आदिविनायकर असे नाव आहे.

४. स्थळपुराणानुसार ह्या ठिकाणी श्री मुरुगन ह्यांना सुरपद्मन राक्षसाबरोबरच्या युद्धाला निघण्याआधी श्री मंत्रपीठेश्वरी ह्यांच्याकडून मंत्रोपदेश मिळाला. 

५. भगवान महाविष्णूंनी इथे भगवान शिवांची पूजा केली आणि त्यांना चक्र प्राप्त झालं म्हणून भगवान महाविष्णूंना इथे चक्रपाणी म्हणलं जातं. 

६. भगवान विष्णूंना इथे भगवान शिवांची पूजा करून धनुष्य (शारंग) प्राप्त झालं म्हणून इथे भगवान विष्णूंना इथे शारंगपाणी म्हणलं जातं.

ह्या ठिकाणी ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

श्री ब्रह्मदेव, भगवान महाविष्णू, भगवान विष्णू, श्री मुरुगन, श्री इंद्रदेव, कामधेनू, कश्यप ऋषी, हेम ऋषी, मूर्खनायनार, नव-कन्निका (नऊ पवित्र नद्या - गंगा, यमुना, नर्मदा, सरस्वती, कावेरी, गोदावरी, कृष्ण, तुंगभद्रा आणि शरयू).

वैशिष्ट्ये:

१. महामागम उत्सवात भाग घेणाऱ्या मंदिरांपैकी हे एक मंदिर आहे.

२. किराटमूर्तींचे इथे स्वतंत्र देवालय आहे.

३. इथले शिवलिंग मातीचे बनले आहे आणि ते सुवर्णकवचाने आच्छादलेले आहे. अभिषेक फक्त शिवलिंगाच्या पायथ्याशीच (अवूदयार) केला जातो. सिवेटचा (तामिळ मध्ये पुन्नुगु) लेप लावला जातो. 

४. इथले शिवलिंग खूप मोठे आहे आणि म्हणून ह्या शिवलिंगाला महालिंगम असे म्हणाले जाते.

५. इथली श्री मुरुगन ह्यांची मूर्ती अद्वितीय आहे. त्यांना सहा मुखे आहेत आणि सहा हात आहेत. ते त्यांच्या मोर ह्या वाहनावर त्यांच्या पत्नींसमवेत बसले आहेत. 

६. हे स्थळ काशीपेक्षाही पवित्र मानलं जातं. 

७. इथले राजगोपुर अपूर्णावस्थेत आहे. म्हणून त्याला मोट्टैगोपुर असं म्हणतात.

८. सोळा स्तंभांच्या मंडपामध्ये, ज्याचे नाव नवरात्री मंडप असे आहे, एका दगडामध्ये २७ नक्षत्रे आणि १२ राशी कोरलेल्या आहेत. 

९. इथे नादस्वरम नावाचे दगडापासून बनवलेले संगीत वाद्य आहे.

१०. हे ५१ शक्तिपीठांमधलं पहिलं शक्तीपीठ मानलं जातं. 

११. नवकन्निका ज्या महामागम तलावात स्नान करतात त्या पोर्ट्रमरै कुलम (गोल्डन लोटस पॉंड) मध्ये पण स्नान करतात.

१२. महामागम तलावामध्ये २० छोटे तलाव आणि तीर्थे आहेत असा समज आहे.

१३. परिक्रमा अशा पद्धतीने रचलेली आहे कि जेव्हा ह्या परिक्रमेमध्ये प्रदक्षिणा घातली जाते ती भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी ह्या दोघांना एकत्र घातली जाते. हि रचना गणेश पुराणामधल्या श्री गणेशांची भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी ह्यांच्या भोवती घातलल्या प्रदक्षिणेशी संलग्न आहे. 

मंदिराबद्दल माहिती:

गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थमंडप आहेत. हे पूर्वाभिमुख मंदिर आहे. इथले मुख्य राजगोपुर नऊ स्तरांचे आहे आणि १२८ फूट उंच आहे. ह्या मंदिरामध्ये तीन प्रकार (परिक्रमा) आहेत.

जसे आपण मंदिरात प्रवेश करतो तसे आपल्याला बलीपीठ, ध्वज स्तंभ आणि नंदि ह्यांचे दर्शन होते. नंदिंची मूर्ती खूप भव्य आणि सुंदर आहे. पहिल्या परिक्रमेमध्ये ६३ नायनमार, सप्त मातृका, कामधेनू ह्यांच्या मूर्ती तसेच भव लिंग, सर्व लिंग, ईशान लिंग, पशुपती लिंग, रुद्र लिंग, उग्र लिंग, भीम लिंग आणि महा लिंग आहेत.

इथले शिवलिंग स्वयंभू आहे. शिवलिंग मातीचे असल्याकारणाने त्यावर अभिषेक होत नाही. शिवलिंगाच्या पायथ्याशीच फक्त अभिषेक केला जातो. शिवलिंगावर वेळोवेळी सिवेटचा (तामिळ मध्ये पुन्नुगु) लेप लावला जातो. शिव लिंग भव्य असल्याकारणाने त्याला महालिंगम असं म्हणतात आणि ते थोडं एका बाजूला वाकलं आहे. नवरात्री मंडपामध्ये सिंहाचे एक अद्वितीय शिल्प आहे.

असा समज आहे कि इथले शिव लिंग प्रत्यक्ष भगवान शिवांनी प्रलयानंतर म्हणजेच नवीन युगाच्या आरंभी तयार केले आहे. त्यांनी हे शिवलिंग अमृत, माती आणि कलशाचे तुटलेले भाग हे मिसळून तयार केले आहे. हे शिव लिंग कलशाच्या आकाराचे आहे म्हणजेच पायथ्याशी रुंद तर जसजसे वरती जातो तसतसे निमुळते होत जाते.

हे पीठ विष्णू शक्ती पीठ म्हणून पण प्रसिद्ध आहे. 

भगवान शिवांनी सृष्टिनिर्मितीच्या बीजांची ती कुंभामध्ये ठेऊन त्यांचं रक्षण केलं म्हणून त्यांना इथे श्री कुंभेश्वरर असं नाव आहे.

इतर देवता आणि देवालये:

कोष्ठ मूर्ती: श्री विनायकर, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री ब्रह्मदेव, भगवान विष्णू. 

श्री चंडिकेश्वरर ह्यांची मूर्ती त्यांच्या नेहमीच्या स्थानी आहे. ह्याच परिक्रमेमध्ये आपल्याला पुढील मूर्ती बघावयास मिळतात - श्री विनायकर, श्री मुरुगन, श्री गजलक्ष्मी देवी, श्री नटराज, श्री सोमस्कंदर, श्री किरटमूर्ती, नालवर, श्री वीरभद्र, श्री काशीविश्वनाथ आणि श्री विशालाक्षी देवी, श्री सरस्वती देवी आणि श्री ज्येष्ठादेवी. 

ह्या परिक्रमेमध्ये श्री वलमचुळीविनायकर म्हणजेच श्री गणेशांची मूर्ती बघावयास मिळते. ह्या मूर्तीमध्ये श्री गणेशांची सोंड उजव्याबाजूला वळली आहे. तसेच श्री भिक्षाटनर, श्री अन्नपूर्णी देवी, श्री महालक्ष्मी देवी ह्यांच्या मूर्ती आणि अक्षय लिंग, सहस्र लिंग हे पण पाहावयास मिळतात. दुसऱ्या परिक्रमेमध्ये श्री पार्वती देवींची मूर्ती आहे. तसेच शयनगृह पण आहे. दुसऱ्या परिक्रमेमध्ये ह्या शिवाय पुढील मूर्ती आहेत - श्री सट्टैनाथर, श्री चंद्र, श्री सूर्य, श्री वल्लभगणेश, श्री लक्ष्मीनारायण, श्री वन्नीविनायकर, श्री कुंभमुनिसिद्ध, श्री अष्टभुजा दुर्गा, श्री नवनीतविनायकर, श्री काळभैरव, श्री ज्वरहरेश्वरर, श्री शास्ता, श्री महानगोविंददीक्षितर आणि श्री नागांबळ.

श्री अंबिका देवींचे स्वतंत्र दक्षिणाभिमुखी देवालय आहे. त्यांच्या उजव्याबाजूला श्री सोमस्कंदांची मूर्ती आहे.

ह्या मंदिरामध्ये नवग्रहांचे देवालय आहे. 

श्री मंगलांबिका पिवळी साडी परिधान करून आहेत आणि त्यांच्या मुखाला हळदीचा लेप लावला आहे आणि कपाळावर कुंकवाचा तिलक आहे. श्री मंगलनायकी ह्यांना श्री मंत्रपिठेश्वरी असं पण म्हणतात. श्री मंगलांबिका ह्यांच्या मूर्तीवर दर संध्याकाळी अभिषेक केला जातो. श्री किरटमूर्ती ह्यांचे स्वतंत्र देवालय आहे. श्री मुरुगन त्यांच्या श्री वल्ली आणि श्री दैवानै ह्या दोन पत्नींसमवेत मोरावर आरूढ आहेत अशी मूर्ती आहे. त्यांना सहा मुखे आहेत आणि बाराऐवजी सहा हात आहेत.

ह्या मंदिराशी निगडित चौदा तीर्थे आहेत - महामाघम तीर्थ, पोर्ट्रमरै तलाव, वरुण तीर्थ, कश्यप तीर्थ, चक्र तीर्थ, मातंग तीर्थ, भागवत तीर्थ, मंगल तीर्थ, नाग तीर्थ, कुरा तीर्थ, चंद्र तीर्थ, सूर्य तीर्थ, गौतम तीर्थ आणि वराह तीर्थ.

नवरात्री मंडपामध्ये १६ स्तंभ आहेत. हा मंडप विजयनगर साम्राज्याच्या राजांनी बांधला. इथे २७ नक्षत्रे आणि १२ राशी एका दगडामध्ये कोरल्या आहेत. ग्रॅनाईटने बनवलेले नादस्वरम नावाची दोन सुषिर संगीत वाद्ये (पाईप इन्स्ट्रुमेंट) इथे आहेत.

मंदिराच्या समोर पोर्ट्रमरै तलाव आहे. भाविकजन पोर्ट्रमरै तलावात स्नान घेण्याआधी महामाघम तीर्थामध्ये स्नान घेतात.

परिक्रमेमध्ये नवकन्नीका (नऊ पवित्र नद्या) आहेत. त्यांची नावे - गंगा, यमुना, नर्मदा, सरस्वती, कावेरी, गोदावरी, कृष्णा, तुंगभद्रा आणि शरयू. 

प्रार्थना:

१. भाविक जन इथे पुढील कारणांसाठी प्रार्थना करतात - कलेमध्ये प्राविण्य प्राप्त करण्यासाठी, व्यापार आणि व्यवसायामध्ये यशप्राप्तीसाठी, विवाहातल्या अडचणी दूर होण्यासाठी, अपत्यप्राप्तीसाठी आणि संपत्ती आणि समृद्धीप्राप्तीसाठी.

२. भाविकांचा असा समज आहे कि मघा नक्षत्रादिवशी किंवा महामाघम उत्सवाच्या काळात इथल्या पवित्र तीर्थात स्नान करून भगवान शिवांची पूजा केल्यास गतजन्मींच्या पापांचं क्षालन होऊन मोक्षप्राप्ती होते.

३. ग्रहदोषांच्या परिणामांचा परिहार करण्यासाठी भाविक जन इथे श्री कुंभमुनी सिद्धर ह्यांची प्रार्थना करतात. 

पूजा:

१. नित्य दैनंदिन पूजा केल्या जातात. 

२. नियमितपणे प्रदोष पूजा केली जाते. 

३. आवनी ह्या तामिळ महिन्याच्या दर रविवारी विशेष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): सप्तस्थानं उत्सव

वैकासि (मे-जून): थिरकल्याण (विवाह उत्सव)

आनी (जून-जुलै): थिरुमंजनं

आडी (जुलै- ऑगस्ट): पुरम नक्षत्रावर १८ दिवसांचा उत्सव

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): इथे मासीमाघम उत्सव फार मोठ्या प्रमाणात साजरा होतो. अश्विनी नक्षत्रावर ध्वजारोहण होऊन उत्सवाची सुरुवात होते. आठव्या दिवशी भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींची विशेष पूजा केली जाते, नवव्या दिवशी रथयात्रा, दहाव्या दिवशी पंचमूर्तींची मोर, मूषक आणि ऋषभ वाहनांवरून मिरवणूक निघते.

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ५.३० ते दुपारी १२.३०, दुपारी ४ ते रात्री ८.३०

पत्ता: श्री आदि कुंभेश्वरर मंदिर, कुंभकोणम (थिरुकूडमुकू), जिल्हा: तंजावूर, तामिळनाडू  ६१२००१

दूरध्वनी: +९१-४३५२४२०२७६

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri AadiKumbheshwarar Temple at Kumbhakonam

This temple is popularly known as Kumbheshwarar Swami temple. It is situated in the heart of Kumbhakonam city near the golden lotus pond (Potramarai Kulam in Tamil). Unfinished (mottai, in Tamil) Gopuram is the landmark of this temple. This is a padal petra sthalam on the southern bank of Kaveri praised by Shaiva saints Sambandhar, Appar and Vallalar. Saint Arunagirinathar sang a sacred hymn to Lord Shiva at this temple. This temple must have existed even before the 7th century and it is believed to have been constructed by Pallava king. The present masonry structure was built by Chola kings in the 9th century. The temple has been renovated and extended by Chola and Vijayanagar kings. There are no inscriptions available pertaining to the Chola period. Some inscriptions in the Nageshwarar temple give an account of some endowments made by Vijayanagar kings and the Nayaks. This is one of the twelve temples connected with MahaMagham festival. It is also one of the sapta-sthana temples of Kumbhakonam.

Moolavar: Shri Kumbheswarar, Shri Amrudeshwarar, Shri Kuzhajar
Devi: Shri Mangalambigai and Shri Mantrapeetheshwari.
Sacred teertha: Mahamagham tank, Potramarai kulam (well) and twelve other teerthas, Kaveri river
Kshetra Vruksha: Shami (Vanni in Tamil)

Kshetra purana:

1. Once just before pralaya, Lord Brahma, had a doubt in his mind that, ‘if all the seeds for creation are destroyed, how to start the creation?’. He rushed to Lord Shiva – the destroyer, for guidance. At that time Lord Shiva advised him about the manner in which the seeds for new creation can be preserved and at the same time how to start the creation after pralaya. He advised Lord Brahma to make a pot by mixing mud (sand) and amrut. Then fill it up with amrut and keep all the seeds necessary for creation inside the pot. Lord Shiva advised that he should spread the Vedas, Agamas, Puranas etc. on all 4 sides in the kalash. Lord Shiva asked him to place a bunch of Mango leaves and a coconut at the top of the pot so that it gets the shape of the Kalash. Lord Shiva further advised him to tie the sacred thread (upavidh) around the pot and put flowers inside the pot before sealing it. Lord Shiva asked him to keep the pot at the top of Mount Meru (which is a residence of Lord Brahma) and hang it from the ceiling by tying it with a rope made of sacred grass (darbha). He asked him to worship it with Bilva leaves by placing it along with flowers over the coconut. He asked him to make this Kalash sacred by sprinkling the amrut over the Kalash. He told him that during the pralay, this Kalash will flow along the water and will stop at a place. Then he will appear as a hunter (Kiratmoorthy) and break the pot so that Lord Brahma can start Shrusti.

Lord Brahma followed the instructions to the point. During pralay, there was chaos around, as nature’s fury was at its highest in all forms. The Meru parvat also drowned in the pralay water. The Kalash along with the sacred grass tied around it, started moving in the water towards the south. It reached a particular point and stayed at a place. As pralay water started receding, the sacred grass, the mango leaves, etc. detached themselves and fell at that place. The place where the mango leaves fell, a Shamee tree manifested, and the sacred grass tied around the kalash became a Linga. There was a Bilva tree and seven goddesses appeared and stood guard over that place. The darbha that formed the Linga is known as “Darbha Linga”. All this happened on the western side of the sea. Then kalash started moving towards the Northwest direction and stopped at a place. At the very same instant, there was a celestial voice stating that this is the place where the kalash will stay finally and there is no other kshetra that will be more sacred than this place. As kalash stayed at this place, it is known as Kumbhakonam.

Aadikumbeshwarar temple – This is the place the amrut kalash stopped first. It is believed that Lord Shiva himself made a Shivalinga by mixing amrut and mud (sand). He worshipped the Shiva Linga at this place and the linga is in the shape of the neck of the pot (kalash).

2. At this place, Lord Shiva gave half of his body to Goddess Parvati, he gave 36 crores of Mantra-Shakti to Goddess Parvati. Goddess Parvati also gave 36 crores of her Mantra-Shakti to Lord Shiva. Hence Goddess Parvati is praised as MantraPeetheshwari. This place is considered as one of the Shaktipeeth.

3. It is stated in puran, that Lord Vinayaka arrived well before Lord Shiva and Lord Parvati came to this place. Hence he is praised as AdiVinayaka.

4. The Sthala-puran states that Lord Muruga received Mantra-Upadesh from Goddess MantraPeeteshwari, before going to war with asura SooraPadman.

5. Lord MahaVishnu worshiped Lord Shiva at this place and was bestowed with the Chakra, hence Lord MahaVishnu is praised as Lord Chakrapani.

6. Lord Vishnu was bestowed with the bow (sarang) by Lord Shiva. Hence Lord Vishnu is praised as Lord Sarangapani. 

Those who worshiped at this place:

Lord Brahma, Lord MahaVishnu, Lord Vishnu, Lord Muruga, Lord Indra, Kamadhenu, Sage Kashyap, Hema rishi, Moorkhanayanar, Nava-Kannigas (nine sacred rivers), namely Ganga, Yamuna, Narmada, Saraswati, Kaveri, Godavari, Krishna, TungaBhadra and Sharayu.

Salient features: 

1. This temple is one of the temples that participate in the MahaMagham festival.

2. There is a separate shrine for Kirata (hunter) moorti.

3. The ShivaLinga is made of sand and is covered by a golden kavach. Abhishek is made only for Avudayar. Civet (Pungunu in Tamil) is only applied.

4. ShivaLinga is very large in size and hence is praised as MahaLingam.

5. Idol of Lord Muruga is unique. He has six faces and six hands, he is sitting on his peacock mount along with his consorts.

6. This place is considered more sacred than Kashi.

7. The RajaGopuram is unfinished, hence it is known as MottaiGopuram.

8. In a 16 pillared mandap, which is known as Navaratri mandap, 27 stars and 12 zodiac signs are sculptured on a single stone.

9. There is a musical instrument known as NadaSwaram made of stone.

10. This place is considered as the first of 51 Shaktipeetha. 

11. The Nava Kannigas who take bath in the MahaMagham tank, also take bath in the golden lotus pond (Portramarai Kulam).

12. It is believed that there are 20 ponds and teertha inside the MahaMagham tank.

13. The parikrama is designed in such a way that, when we do pradakshina in the prakaram, we do pradakshina of both - Goddess Parvati and Lord Shiva. This is in keeping up with the puran of Lord Ganesha going around his parents in order to go around the universe.

About the temple:

The sanctum sanctorum consists of sanctum, Antarala and Ardha-Mandap. This is an east facing temple. The main RajaGopuram is 9-tiered and is about 128 feet tall. There are three prakarams in the temple.

As we enter through the Rajagopuram, we come across Balipeeth, Dhwaja stambha and Nandi. The Nandi is big and beautiful. In the first prakara, we come across the idols of 63 Nayanmars, Sapta-Matrikas, Kamadhenu and Bhava linga, Sarva linga, Eshana linga, Pashupathi linga, Rudra linga, Ugra linga, Bheem linga and Maha linga. 

The ShivaLinga is a Swayambhu Linga.

As the Shiva Linga is made of sand there is no Abhisheka for the Shiva Linga. They apply only punugu (civet – a cent) once in a while. As the Shiva linga is very huge it is known as Mahalingam and it is inclined to one side. Abhishek is performed only at the base of Shiva Linga. There is a sculpture of a lion in the Navaratri mandap which is very unique.

The Shiva Linga in this temple is believed to have been made by Shri Shiva Himself after the pralaya i.e. at the beginning of new Yuga. He made this Linga by mixing sand, nectar and broken pieces of the kalash. This Shiva linga is in the same shape as a pot i.e. broad at the bottom and needle shape as it rises. This peetham is also a Vishnu shakti peeth. As Lord Shiva was responsible for protecting the seeds (beej) for creation by keeping it in a kumbha, He is known as Lord Kumbheshwarar.

According to Kshetra purana, the Nava-kumarikas (nine rivers) who take bath in the Mahamagham tank, also take bath in the Potramarai kulam. 

Other deities and shrines: 

Koshta-murthis: 

Lord Vinayaka, Lord Dakshinamurthy, Lord Brahma, Lord Vishnu. Shrine of Lord Chandikeshwarar is in the usual position. 

In the same parikrama, we come across idols of Lord Vinayaka, Lord Muruga, Goddess Gajalakshmi, Lord Nataraja, Lord Somaskanda, Idol of Lord Keeratmoorthy, Lord Nalavar, Lord Veerabhadra, Lord Kashi-Vishwanath and Goddess Vishalakshi, Goddess Saraswati and Goddess Jyesthadevi. In this corridor, we come across a Ganesha idol known as Lord Valam Chuzhi Vinayaka whose trunk is curved towards the right. We also come across Lord Bhikshadanar, Akshaya linga, Sahasra linga, Goddess Annapurni and Goddess Mahalakshmi. 

When we enter 2nd prakaram, we come across the shrine of Goddess Parvati. We also come across the Shayana graha. In the 2nd corridor, there are idols of Lord Sattainathar, Lord Chandra, Lord Surya, Lord Vallabha-Ganesha, Lord Lakshmi-Narayan, Lord Vanni-Vinayaka, Shri Kumbh muni siddha. The idols of Goddess Ashtabhuja Durga, Lord Navaneet Vinayaka, Lord Kala-Bhairva, Lord JwaraHareshwarar, Lord Shasta, Shri Mahan Govind Dikshidar and Shri Nagambal. 

Ambika is in a separate, south facing shrine. Her shrine is parallel and to the left of Kumbheshwarar’s shrine. To the right of her shrine we come across the shrine of Lord SomaSkanda.

There is a NavaGraha shrine in the temple complex.

Goddess Mangalambika is dressed in a yellow silk saree and her face is smeared with yellow turmeric paste and she has tilak of red vermillion (kunku). Goddess Mangalanayaki is also known as Goddess Mantrapeetheshwari. There is a separate shrine for Shri Keeratmoorthy and special abhishek is done in the evenings for Goddess Mangalambika. We come across Shri Muruga, seated on his mount peacock along with his consorts, Shri Valli and Shri Deivanai. He has six faces but has only 6 hands instead of twelve. 

There are fourteen holy teerthas associated with this temple namely – Mahamagham tank, Putramarai tank, Varun teertha, Kashyap teertha, Chakra teertha, Matanga teertha, Bhagawat teertha, Mangala teertha, Naag teertha, Kura teertha, Chandra teertha, Surya teertha, Gautam teertha and Varaha teertha. 

Navaratri mandap is a 16 pillared hall, which was built by Vijayanagar kings. 27 Star and 12 zodiac signs are sculptured in a single stone. There are two pipe instruments known as NadaSwaram in Tamil that are made of granite.

The Potramarai kulam (tank) is at the front side of the temple. People take a dip in the Mahamagam tank before taking a bath in the Potramarai kulam.

The NavaKannigas (9 sacred rivers) are in the prakaram. There are 9 sacred rivers namely, Ganga, Yamuna, Narmada, Saraswati, Kaveri, Godaveri, Krishna, TungaBhadra and Sharayu.

Prayers:

1. Devotees worship in the temple for excellence in Arts, for success in trade and business, for removal of marriage obstacles, for child boon, for wealth and prosperity.

2. Devotees believe that worshiping Lord Shiva after taking bath on the day of Magha nakshatra and/or during MahaMagam festival in the sacred theertha will help in getting rid of one’s sins committed during previous births and attain salvation.

3. Devotees pray to Shri KumbhaMuni Siddhar for relief from adverse effects of planets.

Pooja:

Daily six rituals are performed.

Pradosh pooja is performed regularly.

On Sundays of Tamil month Avani, special pooja is performed.

Festivals:

Maasi (Feb-March): Maasimagam Brahmotsav on a huge scale. Ashwini nakshatra, flag hoisting indicates the beginning of the festival. 8th day special pooja for Lord and Devi. 9th day Chariot festival; 10th day festival – procession of panchamoorthis on peacock, mooshaka and rishabha.

Panguni (March-April): Float festival. 

Chitrai (April-May): Saptasthanam festival

Vaikaasi (May-June): Thirukalyanam (wedding festival) 

Ani (June-July): Thirumanjanam

Aadi (July-August): 18th day festival, festival on nakshatra Puram

Temple timing:

5:30am to 12:30pm, 4:00pm to 8:30pm.

Temple Address: Shri Kumbheshwarar Temple, Kumbhakonam (Thirukudamooku), District : Tanjore, TN 612001

Phone: +91-4352420276

Courtesy: Various websites.