Shri Neelkantheshwarar Temple at Thiruneelakudi

This is one of the seven Saptasthana Shiva temples associated with Thiruneelkudi. It is situated at a distance of 15 kms from Kumbhakonam on Kumbhakonam-Karaikkal route and it is about 3 kms from Aduthurai on Aduthurai-Thiruvarur route. This is one of the 276 Padal Pethra sthalam on the southern bank of Kaveri. The present temple was built by the Chola kings and later renovations were done by the others. The original temple must have existed before the 7th century. This place was also known as Panchabilwa kshetra.

Moolavar: Shri Neelkantheshwarar, Shri Manokkiyanatharswami, Shri Bilwaaranyeshwarar, Shri Jambanayekar, Shri Kaamdhenupurishwarar
Devi: Shri Thavakkola Ambika / Shri Bhaktaabhishta Pradayini, Shri Azhagaambika/ Shri Anupamasthani
Sacred teertha: Bramha teertha, Devi teertha, Ksheer teertha, Bhardwaj teertha, Markandeya teertha
Kshetra vruksha: 5 leaved bilwa tree, Jackfruit tree, Panchalinga tree
Puranic name: Thennalkudi, Thennilkudi

Kshetra Purana:

1. During Samudra manthan when poison emerged, to save everyone from it, Shri Shiva consumed it. At that very instant, Shri Parvati Devi held him by his throat to stop poison from entering in the stomach. His throat became blue, hence He is praised as Shri Neelkantheswarar and the place came to be known as Thiruneelkudi. In order to relieve Shri Shiva of the pain, Shri Parvati Devi anointed his throat with Gingelly oil at this place. Hence abhishek is done to the Shiva Linga with Gingelly oil.

2. In order to achieve Chiranjeevi status, Sage Markandeya worshiped Shri Shiva of this temple by carrying him on a palanquin. He attained Chiranjeevi status at this temple. 

3. In the sacred hymn, rendered by Appar, there is a mention of an incident which happened to him.  Once the men tied Appar to a granite slab and threw him into the Sea. He prayed to Shri Shiva of this temple to save him by singing hymns. Shri Shiva kept in afloat and made him reach the shore. 

Those who worshiped at this place:

Shri Brahma, Shri Parvati Devi, Shri Katyayini Devi, Shri Varun, Sage Vashishta, Sage Romesa, Sage Bharadwaj, Sage Markandeya, Sage Durvasa, Celestial cow Kamdhenu, Pandavas and Dev kanyas. 

Salient features: 

1. The kshetra vruksha i.e. Pancha bilwa vruksha is very significant as we find 5 leaves in a twig, instead of the usual 3. Hence the place is known as Panchabilwaranya kshetra

2. The Shiva linga absorbs all the oil poured over it during abhishek.

3. It is stated that the jackfruit tree in the corridor is very auspicious. According to hear-say one cannot take away the fruit from this tree w/o first offering to Shri Shiva as Naivedya. If it is taken out w/o offering to the Shri Shiva, the fruit gets spoiled 

4. There is a painting in the parikrama which depicts Shri Parvati Devi performing oil abhishek to Shri Shiva. 

5. A stone, mortal and pazel is seen in the corridor. It is stated that it was used in earlier days for grinding Gingelly seeds. 

6. The sanctum sanctorum is in the form of a semi-circular moat

7. According to those following Yoga marga Thiruneelkudi is the place to start with as Muladhar sthala. The efforts to raise Kundalini Shakti begin from Muladhar.  

8. Sage Markandeya worshiped Shri Neelkantheshwarar by carrying him in a palanquin. He attained the status of Chiranjeevi at this place. As a mark of respect to Shri Shiva, he worshiped 7 nearby temples together known as Saptasthana Shiva temples of Thiruneelkudi. In memory of this event, during annual Chittrai festival the idols of Shri Shiva, Shri Parvati Devi and Sage Markandeya are carried in procession from this temple to the other 6 temples. 

9. Shri Brahma was relieved of the curse incurred due to his association with celestial damsel Urvashi. Kaamdhenu also worshiped Shri Shiva at this place and got rid of a curse. 

About the temple:

This is an east facing temple with a single tiered Rajagopuram and 2 parikramas. As soon as we enter the temple we come across Dhwajastambha, Balipeeth and Nandi facing the sanctum. There is an arch at the entrance of the sanctum. The Shiva linga is swayambhoo facing the east. The linga is about 2 ft tall and has a rough surface with a square projection. Abhishek is done daily with oil but linga absorbs entire oil as abhishek. Even though the linga looks rough, it is never wet. The sanctum sanctorum is moat shaped. 

The koshta moorthis are Shri Ganesha, Shri Dakshinamurti, Shri Lingodbhavar, Shri Brahma and Shri Durga Devi. Shri Chandikeshwar and Shri Chandikeshwari Devi are in a separate shrine in the usual position. There are 2 separate shrines for Shri Parvati Devi. In one shrine we have Shri Thavakkola Ambika / Shri Tapas Parvati / Shri Bhaktaabhishta Pradayini. In the other we have the idol of Shri Azhagaambika / Shri Anupamasthani / Shri Oppilamulayal. In the first shrine i.e.  Shri Thavakkola Ambika, she is depicted as doing penance. According to puran, she did penance at this place for marrying Shri Shiva. The idol is about 4 ft in height. In the 2nd shrine, Shri Anupamasthani is 4 ft tall. According to puran, she nursed Shri Shiva back to health. In a mandap known as Mukti mandap, we find a Shiva Linga worshiped by Shri Bramha. In the corridor we come across the following shrines and idols. Shiva Linga worshiped by Sage Markandeya. A Navagraha shrine in which all the planets face Shri Surya. Shri Ganesha, Shri Subramanya with his consorts, Shri Kannimoola Ganapati (Ganapati in SE corner), Shri Shanishwarar, Shri Bala Subramanya, Shri Neelkantha Nayanar, Shri Kashivishwanath and Shri Vishalaxi Devi, Shri Saraswati Devi, Shri Mahalaxmi Devi, Shri Narthana Vinayaka, Shaiva saint Nalvar, Sage Markandeya, Shri Surya and Shri Bhairava. 

Prayers: 

1. Devotees worship Shri Shiva for removal of fear from death and for longevity by offering oil for abhishek. 

2. This is a Rahu Parihar sthala. People worship Shri Shiva for relief from adverse effects of Rahu. They consume a small quantity of the oil after abhishek and devotees believe they will be relieved for prolonged ailments. 

Poojas:

 

Regular pradosha puja & Special abhishek on Tamil and English new year days, Diwali and special puja 4 times every Monday

Festivals: 

Chittrai (Apr-May): 18 day Bramhostav. This was established by Sage Markandeya. Shri Shiva is taken in procession to 18 villages around Thiruneelkudi. Finally, the procession comes to an end at Elanthurai.
Aadi (July-Aug): Aadi Puram
Aipassi (Oct-Nov): Annabhishek
Karthigai (Nov-Dec): Thirukarthigai deepam
Margazhi (Dec-Jan): Thiruvatirai
Masi (Feb-Mar): Shivaratri

Timing: 6-11 am and 5-8 pm

Address: Shri Neelkantheswarar temple at post Thiruneelkudi, Taluka Thiruvidaimurukku, Tamil Nadu 621108

Phone: +91-4352460660

Courtesy: Various websites and blogs

आडूथुराई येथील श्री आपत्सहायनाथर मंदिर

पूर्वी आडूथुराईला तेनकुरुंगाडूथुराई असं नाव होतं. हे शिव मंदिर कंजनूरशी संबंधित सप्तस्थानांपैकी एक आहे. मयीलादुथुराई - कुंभकोणम मार्गावर कुंभकोणम पासून साधारण १३ किलोमीटर्स वर तर मयीलादुथुराई पासून २० किलोमीटर्स वर हे मंदिर स्थित आहे. हे पाडळ पेथ्र स्थळ कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर आहे. मूळ मंदिर विटांचे बांधले होते. नंतर चोळा राणी सिम्बिअन महादेवी हिने हे मंदिर ग्रॅनाईट वापरून बांधलं. शैव संत अप्पर आणि संबंधर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. त्यामुळे हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधीपासून अस्तित्वात असावं. इथे १५ शिलालेख आहेत ह्यामध्ये पांड्या, चोळा आणि चेरा राजांनी ह्या मंदिरासाठी केलेल्या कामांचे आणि देणग्यांचे उल्लेख आहेत. शैव संत अरुणागिरिनाथर ह्यांनी ह्या मंदिरातील श्री मुरुगन ह्यांची स्तुती गायली आहे. 

मूलवर: श्री आपत्सहायेश्वरर
देवी: श्री पवळकोडी अम्माई
क्षेत्र वृक्ष: पारिजात वृक्ष (तामिळमध्ये पवळमल्लीगै)
पवित्र तीर्थ: सहाय तीर्थ, सूर्य तीर्थ (मंदिराच्या समोर)
पुराणिक नावे: तेनकुरुंगाडूथुराई, थिराईमूरनाडू, भुबलाकुळवल्ली
वर्तमान नाव: आडूथुराई

क्षेत्र पुराण:

१. स्थळ पुराणानुसार वानरांचा राजा वाली ह्याने काही गैसमजुतीमुळे आपल्या भावाला म्हणजेच सुग्रीवाला राज्यातून बाहेर घालवलं. पुराणानुसार वाली आणि सुग्रीवांच्या युद्धामध्ये जेव्हां सुग्रीवाने भगवान शिवांना मदतीसाठी प्रार्थना केली, त्यावेळी भगवान शिवांनी सुग्रीवांना वाचवलं. त्यांनी सुग्रीवांचं अन्नपरवै (ह्याचा अर्थ श्वेत हंस असा समजला जातो) ह्या पौराणिक पक्षामध्ये रूपांतर केलं. त्याच वेळेस सुग्रीवांच्या पत्नीचे पण त्यांनी पारिजात वृक्षामध्ये रूपांतर केलं आणि सुग्रीवांना पारिजात वृक्षाच्या मागे लपवलं. त्यांनी सुग्रीवांना संकटातून वाचवलं म्हणून भगवान शिवांना इथे श्री आपत्सहायनाथर (ज्यांनी आपत् म्हणजेच संकटातून वाचवलं).

२. जेव्हां प्रभू श्रीराम आणि सीता देवी वनवासात होते तेव्हां ते हनुमान आणि सुग्रीवांबरोबर इथे आले आणि त्यांनी भगवान शिवांची पूजा केली. 

३. स्थळपुराणानुसार इथून जवळ असलेल्या थिरुमंगलकुडी ह्या गावामध्ये एक स्त्री होती जी भगवान शिवांची भक्त होती. ती ह्या मंदिराला नियमित भेट देऊन भगवान शिवांची पूजा करायची. जेव्हां ती प्रसूत होती तेव्हां ती नेहमी प्रमाणे ह्या मंदिरात येऊन तिने पूजा केली. जेव्हां ती मंदिरातून परत जायला निघाली तेव्हा ती आपल्या गावात पोचू शकली नाही कारण नदीला पूर आला होता. तेव्हांच तिला प्रसूती वेदना पण चालू झाल्या होत्या. तिने भगवान शिवांना मदतीसाठी प्रार्थना केली. असा समज आहे की भगवान शिव एका परिचारिकेच्या रूपात आले आणि त्यांनी त्या स्त्रीची प्रसूती करवली.

४. क्षेत्र पुराणानुसार इथे हरदत्त नावाचा शिव भक्त होता. त्याचा जन्म इथल्या जवळच्या गावात वैष्णव कुटुंबात झाला होता पण तो स्वतः कट्टर शिव भक्त बनला. तो रोज रात्रीच्या जेवणाआधी कंजनूरशी संबंधित सप्त स्थानांना भेट द्यायचा (कंजनूर, थिरुक्कोडीकवळ, थिरुवेंगाडू, थिरवडूथुराई, आडूथुराई, थिरुमंगलकुडी आणि थिरुमनथुराई). एकदा तो दर्शन घेऊन आपल्या घराकडे निघाला होता त्यावेळेस जोरात पाऊस चालू झाला. त्यामुळे काळोख आणि पाऊस ह्यांच्यामुळे तो परत घरी पोचू शकला नाही. असा समज आहे कि त्यावेळी भगवान शिव ब्राह्मणाच्या रूपात आले आणि त्यांनी हरदत्ताला आपल्या घरी पोचण्यास मदत केली.

५. असा समज आहे की श्री भैरव आणि अगस्त्य मुनी ह्यांनी इथे भगवान शिवांची पूजा केली.

६. अगस्त्य आणि इतर ऋषी चिंदंबरंमध्ये भगवान शिवांनी केलेलं वैश्विक नृत्य पाहू शकले नाहीत म्हणून त्यांच्या विनंतीवरून भगवान शिवांनी त्यांना ते नृत्य इथे करून दाखवलं. ह्या नृत्याला आनंदतांडव असे नाव आहे.

७. अगस्त्य ऋषी त्यांच्या तीर्थयात्रेमध्ये इथे येऊन पोचले. त्यांनी इथे स्वर्णाकर्ष भैरव ह्यांची स्थापना केली आणि भगवान शिवांकडून वरदाने प्राप्त केली.

८. एकदा श्री हनुमान तन्मयतेने कैलास पर्वतावर भगवंताची स्तुती गात होते. जेव्हां नारद मुनी तिथे पोचले तेव्हां ते त्या गायनाने मंत्रमुग्ध झाले आणि ते तिथेच बसून राहिले. त्यांनी आपली वीणा जमिनीवर ठेवली. ते गायन ऐकण्यामध्ये एवढे तन्मय झाले होते कि त्यांनी परत आपल्या वीणेकडे जेव्हां बघितलं तेव्हां ती बर्फाने आच्छादली गेली होती. त्यामुळे ते ती वीणा काढू शकले नाहीत. त्यांना श्री हनुमानाचा खूप राग आला आणि त्यांनी श्री हनुमानाला शाप दिला ज्यामुळे श्री हनुमानांची गायन कला लुप्त झाली. श्री हनुमान इथे आले आणि त्यांनी भगवान शिवांची पूजा केली ज्यामुळे त्यांना त्यांची गायन कला परत प्राप्त झाली.

ह्याठिकाणी ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

प्रभू श्रीराम, सीता देवी, श्री लक्ष्मण, श्री हनुमान, सुग्रीव आणि त्यांची पत्नी, अगस्त्य आणि इतर ऋषी, संत हरदत्त, श्री ब्रह्म आणि श्री भैरव.  

वैशिष्ट्ये:

१. इथला गाभारा अर्धवर्तुळाकार खंदकाच्या आकाराचा आहे. 

२. प्रत्येक वर्षी चित्राई ह्या तामीळ महिन्याच्या ५व्या, ६व्या आणि ७व्या दिवशी सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात.

३. श्री नटराज, श्री गंगाधर, श्री विष्णुदुर्गा देवी, श्री भिक्षाटनर आणि श्री ब्रह्म खूप सुंदर आहेत.

४. ह्या मंदिरातली सर्व शिल्पे उत्कृष्टपणे कोरली आहेत.

५. इथे एक शिल्प आहे ज्यामध्ये वानरराजा सुग्रीवाशी संबंधित स्थळ पुराण चित्रित केले आहे.

६. असा समज आहे की जर एखाद्या पिता-पुत्रांमधलं नातं विस्कळीत झालं असेल तर त्यांनी इथे येऊन एकत्र श्री सूर्य आणि श्री शनी ह्यांची पूजा केली तर त्यांचं नातं परत सुरळीत होतं. 

७. नवग्रह संनिधीमध्ये सर्व आठ ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत. 

८. गाभाऱ्याच्या विमानावर एक मूर्ती आहे ज्यामध्ये वाली आणि सुग्रीव हे भगवान शिवांची पूजा करत आहेत.

९. हे स्थळ कावरी नदीच्या दक्षिण काठावर आहे म्हणून ह्या स्थळाला तेनकुरुंगाडूथुराई (तेन म्हणजे दक्षिण). कुरुंग म्हणजे वानरांचा राजा सुग्रीव ज्याने इथे भगवान शिवाची पूजा केली.

मंदिराबद्दल माहिती:

गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थ मंडप आहे.  

हे मंदिर पूर्वाभिमुख असून इथे तीन स्तरांचं राजगोपुर आहे आणि दोन परिक्रमा आहेत. मंदिरात प्रवेश केल्यावर नंदि आणि बलीपीठ त्यांच्या नेहमीच्या जागी दिसतात पण इथे ध्वजस्तंभ नाही. इथले शिव लिंग स्वयंभू आहे. गाभारा खंदकाच्या आकाराचा आहे. गाभारा अर्धवर्तुळाकार खंदकाच्या आकाराचा आहे. मंडपामध्ये नंदि, बलीपीठ, ध्वजस्तंभ आणि विनायक आहेत. 

कोष्टामध्ये पुढील मूर्ती आहेत: श्री नर्थन विनायकर, अगस्त्य ऋषी, श्री नटराज, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री लिंगोद्भवर, श्री ब्रह्म, श्री गंगाधरर, श्री भिक्षाटनर, श्री दुर्गा देवी. श्री अंबिका देवींचे देवालय बाहेरील परिक्रमेमध्ये असून दक्षिणाभिमुख आहे. नवग्रह संनिधी आतील परिक्रमेमध्ये आहे आणि इथे सगळे ग्रह सुर्याभिमुख आहेत.

परिक्रमेमध्ये पुढील मूर्ती आणि देवालये आहेत: श्री गजलक्ष्मी, इंद्र लिंग, कुबेर लिंग, श्री चंडिकेश्वर, श्री चंडिकेश्वरी, श्री सूर्य, श्री चंद्र, श्री गणेश, श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री सुब्रह्मण्य, श्री सोमस्कंदर, शैव संत नालवर, श्री वायू, श्री महागणपती आणि श्री काशीविनायकर. 

बाहेरील प्रकारामध्ये पुढील देवालये आहेत: श्री काशी विश्वनाथ आणि श्री विशालाक्षी, श्री विनायक, श्री मुरुगन आणि श्री शिवकामी देवीसमवेत श्री नटराज.

श्री नटराजांच्या देवालयासमोरच्या मंडपामध्ये पुढील देवालये आहेत: श्री शनीश्वरर, बाण लिंग, शैव संत हरदत्त आणि श्री स्वर्णाकर्ष भैरव. इथे एक स्टुक्को चित्र आहे ज्यामध्ये स्थळ पुराणे चित्रित केली आहेत ज्यामध्ये सुग्रीव भगवान शिवांची पूजा करत आहेत, भगवान शिव सुग्रीवांचं श्वेत हंसामध्ये रूपांतर करत आहेत आणि सुग्रीवांच्या पत्नींचं पारिजात वृक्षामध्ये रूपांतर करत आहेत. तसेच इथे अजून एक चित्र आहे ज्यामध्ये शैव संत कारैक्कल अम्माईयार आणि राणी सिंबिअन महादेवी श्री आपत्सहायेश्वरर ह्यांची पूजा करत आहेत.

ज्या मंडपामध्ये सगळे उत्सव साजरे होतात त्या मंडपाला अप्पर अरंगम असं नाव आहे.

प्रार्थना:

१. इथे पिता पुत्र शनिवारी आणि रविवारी नातेसंबंध सुदृढ राहण्यासाठी एकत्र पूजा करतात.

२. समृद्धी प्राप्तीसाठी भाविक जन इथे भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींची पूजा करतात

३. पौर्णिमेला भाविक जन इथे अगस्त्य मुनींच्या मूर्तीला विशेष तेल लावून पूजा करतात. असा समज आहे की ह्यामुळे त्यांच्या सर्व इच्छा पूर्ण होतात.

४. भाविक जन इथे कालसर्प दोष निवारणासाठी भगवान शिवांवर अभिषेक करतात. 

पूजा:

दैनंदिन पूजा, प्रदोष पूजा नियमित केल्या जातात. अमावास्येच्या दिवशी अगस्त्य ऋषींची विविध वरदाने मिळविण्यासाठी विशेष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

अवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री विनायकी चतुर्थी

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): थिरुवथुराई

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री 

मंदिराचा पत्ता: श्री आपत्सहायेश्वरर मंदिर, आडूथुराई पोस्ट, थिरुविडाईमरुथुर तालुका, तामिळ नाडू ६१२१०१

दूरध्वनी: ९४४३४६३११९, ९४४२४२५८०९ 

Shri Apathsahayanathar Temple at Aduthurai

Aduthurai was also known as Thenkurungaduthurai in olden days. This Shiva temple located at this place is connected with the saptha sthana Shiva temples of Kanjanur. It is situated at a distance of 13 kms from Kumbhakonam on Mayiladuthurai-Kumbhakonam route, 20 kms from Mayiladuthurai. It is one of the Padal Pethra Sthalam revered by Shaiva saints Shri Appar and Shri Sambandhar. Shaiva saint Shri Arunagirinathar has praised Shri Muruga of this temple in his hymns. The temple is situated on the southern bank of Kaveri. This temple was originally a brick structure and was constructed as a granite structure by Chola queen Sembian Mahadevi. This temple must have existed before the 7th century. There are 15 stone inscriptions which give an account of work done by Pandya, Chola and Chera kings. Saint Arunagirinathar has sung sacred hymns on Lord Muruga of this temple.

Moolavar: Lord Apatsahayeshwarar
Devi: Goddess Pavalakodi Ammai
Kshetra Vruksha: Parijat tree (Pavalamalligai in Tamil).
Sacred Teertha: Sahay Teertha, Surya Teertha (in front of the Temple)
Puranik Names: Thenkurungaduthurai, Thiraimurnadu, Bhoobalakulavalli
Present Name: Aduthurai

Kshetra Purana: 

1. According to Sthala purana, Vaali, king of monkeys, drove away his brother Sugreev from his kingdom due to a misunderstanding. According to purana, Lord Shiva rescued Sugreeva during the fight between Vaali and Sugreeva, when Sugreeva sought the help of Lord Shiva. He changed Sugreev into a mythological bird named AnnaParavai in Tamil (believed to be White Swan). At the same time, he also changed the wife of Sugreeva into a Parijat tree and hid Sugreeva in the Parijata tree. Hence Lord Shiva is praised as Abathsahayanathar (the person who helped during calamity/danger).

2. When Lord Shri Ram, Goddess Sita were staying in the forest, they came to his place along with Lord Hanuman and Sugreeva and worshiped Lord Shiva.

As per the sthala purana, in the nearby village (ThiruMangalaKudi), there was a lady who was a staunch devotee of Lord Shiva. She used to visit this temple regularly and worship Lord Shiva. When she was pregnant, she came to this temple as usual and performed her worship. On the way back from the temple, she could not reach her village as the river had swollen due to heavy rains. At that time she developed labour pain. She prayed to Lord Shiva for help. It is believed that Lord Shiva took the form of a nurse and performed the delivery.

3. This kshetra purana is about Shaiva saint Haradatta. He was born in a Vaishnav family in a nearby village, but he became a staunch devotee of Lord Shiva. He used to visit the Sapta-Sthan Shiva temples of Kanjanur (namely the temples at Kanjanur, Thirukkodkaval, Thiruvendaku, Thiruvaduthurai, Aduthurai, ThiruMangalaKudi and ThiruManthurai) everyday, before taking dinner. One day when he was on his way back home after visiting this temple, there was heavy rain. He was unable to return home in the rain and darkness. It is believed that Lord Shiva came in the  disguise of a brahmin and helped him reach his home.

4. Sage Agastya and other sages could not witness the cosmic dance of Lord Shiva at Chidambaram. Lord Shiva performed a tandav at this place on their request. This Tandav is known as Anand Tandav. 

According to sthala purana, on his way while having darshan of various shiva sthalams, Sage Agastya reached this place. He installed a Swarnaakarsha Bhairav at this place and obtained several boons from Lord Shiva.

5. According to purana, once Lord Hanuman was deeply engrossed in singing the sacred hymns of Lord ShriRam at Kailash. When sage Narada reached that place he was mesmerized by his singing and sat there to listen. He kept his musical instrument on the ground. He was so engrossed by his singing, that by the time he realized the instrument was covered by snow. Narada could not retrieve his instrument as it was buried in snow. He cursed Lord Hanuman to lose his art of singing. Lord Hanuman came to this place and worshiped Lord Shiva. By the grace of Lord Shiva, he got the art of singing again. 

Those who worshiped at this place:

Lord ShriRam, Goddess Sita, Lord Lakshman, Lord Hanuman, Sugreeva and his wife, sage Agasthya and other sages, saint Haradatta, Lord Brahma and Lord Bhairav.

Salient features:

1. Sanctum-Sanctorum is in the form of a semi-circular moat. 

2. The reflected rays of the Sun from the surya teertha fall on the ShivaLinga for three days (5th, 6th and 7th day of the Tamil month of Chithirai)

3. The idols of Lord Nataraja, Lord Gangadharar, Goddess VishnuDurga, Lord Bikshadanar and Lord Brahma are very beautiful.

4. All the sculptures in the temple are exquisitely carved.

5. There is a sculpture which depicts a sthala-puran involving Sugreeva (Monkey king).

6. It is believed that, if both father and son worship Lord Surya and Lord Shani together at this place, they will have a very good relationship.

7. In the NavaGraha shrine, all eight planets face Lord Surya.

8. In the Vimana over the sanctum, there is an idol depicting Vaali and Sugreeva worshiping Lord Shiva.

9. This place was known as Then (meaning south in Tamil) Kurungaduthurai, since this place is on the southern bank of Kaveri. Kurunga refers to Monkey king Sugreeva, who worshiped at this place.

About the temple:

Sanctum-Sanctorum consists of sanctum, antarala and ardha-mandap. 

This is an east facing temple with a 3- tiered Rajagopuram and two Prakarams. When we enter through the Rajagopuram we come across Nandi and BaliPeeth in their normal positions but there is no Dwajastambha. The shiva linga is a swayambhu linga. The sanctum sanctorum is in the form of a semi-circular moat. Nandi, Balipeeth and DwajastambhaVinayaka are in a mandap.

Koshta murtis are Lord Narthana Vinayaka, Sage Agastya, Lord Nataraja, Lord Dakshnimurty, Lord Lingodbhava, Lord Brahma, Lord Gangadharar, Lord Bhikshatanar, Goddess Durga. 

Ambika’s shrine is facing south in the outer parikrama. Navagraha shrine is in the inner prakaram, where all the Navagrahas are facing Surya.

In the parikrama, we come across the shrines and idols of Goddess Gajalakshmi, Indra linga, Kubera Linga, Lord Chandikeshwar, Goddess Chandikeshwari, Lord Surya, Lord Chandra, Lord Vinayaka, Lord Subramanya with his consorts, Valli and Deivanai, Lord Somaskanda, Shaiva saints Nalvar, Lord Vayu, Lord MahaGanapati. In the outer prakaram we come across shrines of Lord Kashi Vishwanath and Goddess Vishalakshi, Lord Vinayaka, Lord Muruga, and Lord Nataraja with Goddess Shivakami. 

In a mandap next to Lord Nataraja’s shrine, we come across shrines of Lord Shanishwarar, Banalinga, Shaiva saint Haradatta and Lord SwarnaAakarsha Bhairav. A stucco image depicts the sthala puran, Sugreeva worshiping Lord Shiva, Lord Shiva transforming Sugreeva to a white Swan and his wife into a Parijata tree. There is a sculpture which depicts Shaiva saint Karaikkal Ammaiyar and Queen Sembian Mahadevi worshiping Shri Apatsahayeshwarar. 

The hall in which all the festivals are held is named Appar Arangam. 

Prayers: 

1. Father and son worship together on Saturday and Sunday for good relationship

2. For prosperity and wisdom, the people worship Lord Shiva and Goddess Parvati.

3. On full moon day people worship Sage Agastya by applying a special oil for fulfillment of their desires.

4. For relief from Kalasarpa dosha people perform abhishek of Lord Shiva. 

Poojas:

Daily four rituals are performed.

Fortnightly pradosha pooja is performed.

Special pooja is performed on new moon days to sage Agastya for various boons.

Festivals:

Avani: Vinayaki chaturthi

Aipassi: Annabhishek

Margazhi: Thiruvathirai

Maasi: Mahashivaratri

Address: 

Shri Apatsahayeshwarar temple, At-post Aduthurai, Taluka Thiruvidaimaruthur, Tamil Nadu 612101

Phone numbers: 9443463119, 9442425809

थिरुविडाईमरुथुर येथील श्री महालिंगेश्वरर

हे शिव मंदिर पंचक्रोशी स्थळांमधलं एक स्थळ आहे. कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर कुंभकोणम-मयीलादुथुराई मार्गावर कुंभकोणमपासून ८ किलोमीटर्स वर असलेल्या थिरुविडाईमरुथुर ह्या गावात वसलेलं आहे. शैव संत अप्पर, सुंदरर आणि संबंधर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती केली आहे. म्हणून हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधीपासून अस्तित्वात असावं. इथे १४९ शिलालेख आहेत ज्यांमध्ये चोळा, होयसाला, पल्लव आणि पांड्या राजांचे उल्लेख आहेत. चोळा साम्राज्याच्या काळात ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार झाला आणि विजयनगर साम्राज्यात ह्याचा विस्तार झाला.

कावेरी नदीच्या काठावरील काशी क्षेत्राशी तुल्यबळ मानल्या जाणाऱ्या सहा क्षेत्रांपैकी हे एक क्षेत्र आहे. हे शक्तिपीठांपैकी एक शक्तीपीठ मानलं जातं तसंच हे पंचलिंग स्थळांपैकी पण एक स्थळ मानलं जातं. ह्याशिवाय थिरुनीलकुडीच्या भोवताली असलेल्या सप्त स्थानांपैकी पण हे एक स्थान आहे. पांड्या, चोळा आणि तंजावूर च्या नायक साम्राज्यातल्या राजांनी ह्या मंदिराच्या देखभालीमध्ये तसेच जीर्णोद्धार कार्यांमध्ये लक्षणीय हातभार लावला. भौगोलिक रित्या मुख्य बिंदूंवर असलेल्या सात शिव मंदिरांपैकी हे मंदिर मध्यवर्ती बिंदूवर आहे. ह्या मंदिरातील विग्रहांना (मूर्तींना) सप्त विग्रह असं म्हणतात. हे मंदिर अशा दोन शिव मंदिरांच्या मध्ये आहे ज्या मंदिरांचे क्षेत्र वृक्ष मरुथ (अर्जुन) आहे म्हणून ह्या स्थळाला ईडाईमरुथुर असं पण म्हणतात.

मूलवर: श्री महालिंगम, श्री महालिंगेश्वरर, श्री मरुतवनर, श्री मरुतवनेश्वरर

देवी: श्री परुमुरैअल, श्री बृहद्सुंदररगुजांबिका, श्री नानमुलैनायकी

पवित्र तीर्थ: कारुण्यामृत, कावेरी नदी

क्षेत्र वृक्ष: मरुत वृक्ष (अर्जुन वृक्ष)

पुराणिक नाव: मथिरार्जुनं, शेनबागारण्य, शक्तिपूरं, तपोवनं, मुक्तीपूरं

क्षेत्र पुराण:

१. पट्टीनाथर आणि भद्रगिरियार: शैव संत पट्टीनाथर ह्यांचं ह्या मंदिराशी घट्ट नातं आहे. त्यांचा शिष्य भद्रगिरियार हा राजा होता. त्याने आपल्या राज्याचा त्याग करून तो संत झाला. येथे येऊन तो आपल्या गुरूंबरोबर म्हणजेच पट्टीनाथर ह्यांच्याबरोबर राहू लागला. त्याच्या हातामध्ये नेहमी भिक्षापात्र असायचे आणि एक श्वान नेहमी त्याच्या बरोबर असायचा. एकदा भगवान शिव भिक्षुक रूपात आले आणि त्यांनी पट्टीनाथर ह्यांच्याकडे भिक्षा मागितली. पट्टीनाथर ह्यांनी भद्रगिरियारला संसारी असे संबोधून त्या भिक्षुकाला भद्रगिरियारकडे पाठवलं. आपल्यापाशी भिक्षापात्र आणि श्वान  असल्यामुळे आपल्या गुरूंनी आपल्या संसारी असं संबोधलं ह्याचं भद्रगिरियारला फार वाईट वाटलं. त्या रागाच्या भरात त्याने ते भिक्षापात्र त्या श्वानावर फेकलं ज्यामुळे तो श्वान मृत्युमुखी पडला. भिक्षुकाच्या रुपातले भगवान शिव आपल्या मूळ रूपात आले आणि त्यांनी भद्रगिरियारला तसेच त्या श्वानाला पण मुक्ती प्रदान केली. म्हणून ह्या स्थळाला नलादीयार कोविल असं संबोधलं जातं.

२. ब्रह्महत्या दोष: एका चोळा राजकुमाराकडून एका ब्राह्मणाची हत्या झाली. ज्यामुळे त्या राजकुमारावर ब्रह्महत्येचा दोष लागला. तो राजकुमार ह्या मंदिरात आला आणि त्याने भगवान शिवांकडे ब्रह्महत्या दोषातून मुक्तीसाठी प्रार्थना केली. हत्या घडलेल्या ब्राह्मणाचा आत्मा राजकुमाराच्या मागावर होता म्हणून भगवान शिवांनी राजकुमाराला ज्या प्रवेशद्वारातून तो आला त्या विरुद्ध दिशेच्या प्रवेशद्वारातून बाहेर जायला सांगितले कारण तो ज्या प्रवेशद्वारातून तो आत आला त्या प्रवेशद्वारात तो ब्रह्महत्ती वाट पाहत होता. असा समज आहे कि तो ब्रह्महत्ती अजूनही वाट बघत आहे. म्हणून अजूनही भाविक जन त्या प्रवेशद्वारातून बाहेर जात नाहीत. त्या पूर्वेकडील प्रवेशद्वारावर त्या ब्रह्महत्तीचे शिल्प आहे.  

३. काही जण हे क्षेत्र पुराण वरगुण पांडियन ह्या राजाच्या कथेशी जोडतात. हा राजा एकदा जवळच्या जंगलामध्ये शिकारीला गेला होता. अंधार व्हायला लागल्यावर तो त्वरेने आपल्या घोड्यावरून परत येण्यास निघाला. एका झाडाखाली एक ब्राह्मण निद्रा घेत होता ह्याकडे त्या राजाचे दुर्लक्ष झाले आणि त्यामुळे त्याच्या घोड्याचे खूर ब्राह्मणावर आपटून तो ब्राह्मण मृत्यू पावला. राजाला त्याच्या शिपायांकरवी ह्याची माहिती मिळाली. जेव्हा त्याने हि गोष्ट पंडितांना सांगितली तेव्हा त्यांनी राजाला त्याला ब्रह्महत्येचा दोष प्राप्त झाल्याचे सांगितले. पंडितांनी त्याला शास्त्रात सांगितलेले उपाय करण्यास सांगितले. पण त्या उपायांनी राजाला त्या दोषातून मुक्ती मिळाली नाही. तो मदुराई मंदिरात गेला आणि त्याने श्री सुन्दरेश्वरांकडे म्हणजेच भगवान शिवांकडे मुक्तीसाठी प्रार्थना केली. जेव्हा तो भगवान शिवांना प्रदक्षिणा घालत होता त्यावेळी एक आकाशवाणी झाली आणि त्या आकाशवाणीतून राजाला सांगितले गेले कि त्याच्या राज्यावर एक राजा आक्रमण करेल पण तो राजा पराभूत होईल. तो पराभूत झालेला राजा पळून जाईल त्यावेळी त्या राजाचा पाठलाग वरगुण राजास करण्यास  सांगितले. पाठलाग करत करत वरगुण राजा श्री महालिंगेश्वर मंदिरात पोचेल जिथे स्वतः भगवान शिवांनी शिव लिंगाची पूजा केली. जेव्हा वरगुण राजा पूर्वेच्या प्रवेशद्वारातून शिरून भगवान शिवांची पूजा करून महालिंगेश्वरांच्या आज्ञेने पश्चिमेच्या प्रवेशद्वारातून बाहेर जाईल त्यावेळी तो ब्रह्महत्येच्या दोषातून मुक्त होईल. वरगुण राजाने तसे केल्यावर तो ब्रह्महत्येच्या दोषातून मुक्त झाला. असा समज आहे कि ब्रह्महत्ती, म्हणजेच हत्या झालेल्या ब्राह्मणाचा आत्मा, अजूनही पूर्वेच्या प्रवेशद्वाराशी आहे.

४. पंचक्रोशी स्थळ: प्रलयानंतर अमृत कलश कुंभकोणम मध्ये पोचला आणि तिथे स्थिर झाला. असा समज आहे कि अमृताचे थेम्ब पांच ठिकाणी पडले. ती पांच ठिकाणे अशी - थिरुविडाईमरुथुर, दारासुरम, थिरुनागेश्वरम, स्वामीमलै आणि कोरानट्टू करुप्पूर. हि क्षेत्रे एकमेकांपासून पांच क्रोशी दूर आहेत म्हणून त्यांना कुंभकोणमची पंचक्रोशी स्थळे असं संबोधलं जातं.

५. ज्योतिर्मय महालिंग: जेव्हा इथे ऋषीमुनी तपश्चर्या करत होते त्यावेळी अगस्त्य मुनी त्यांच्या शिष्यांसमवेत इथे आले आणि त्यांनी श्री उमादेवींची तपश्चर्या केली. श्री उमादेवींनी अगस्त्य मुनींना दर्शन दिलं. श्री उमादेवींना नमस्कार करून अगस्त्य मुनींनी श्री उमादेवींकडे भगवान शिवांचे दर्शन मिळविण्याची प्रार्थना केली. श्री उमादेवींनी ऋषींसमवेत भगवान शिवांची तपश्चर्या केली. त्यांच्या तपश्चर्येवर प्रसन्न होऊन भगवान शिवांनी त्यांना दर्शन दिलं. दर्शन दिल्यानंतर तिथल्या ऋषीमुनींना भगवान शिवांनी त्यांच्या चुकीबद्दल दरडावलं. ते ऋषीमुनी तपश्चर्या करण्याआधी शिवलिंगाची उपासना करण्यास विसरले होते. भगवान शिवांची हि कृती बघून श्री पार्वती देवी अचंबित झाल्या आणि त्यांनी भगवान शिवांना ह्याचे कारण विचारलं. श्री पार्वती देवींच्या मते श्री ब्रह्मदेव आणि इंद्रादिदेव प्रचलित प्रथेप्रमाणे श्री पार्वती देवींचीच पूजा प्रथम करतात. भगवान शिवांनी ऋषींना त्यांच्या चुकीचे प्रायश्चित्त घ्यायला लागेल असं सांगितलं. त्या दिवसापासून त्या ऋषीमुनींनी प्रथम शिव लिंगाची पूजा करण्यास चालू केले आणि त्यांना मुक्ती प्राप्त झाली. जेव्हा ऋषीमुनी श्री पार्वती देवींसह भगवान शिवांची उपासना करत होते त्यावेळी भगवान शिव श्री पार्वती देवींच्या हृदयातून ज्योती रूपात प्रकट झाले. त्यांनी ऋषीमुनींना ज्योतिरूपात कृपावर्षाव केला म्हणून येथील शिव लिंगाला ज्योतिर्मय महालिंग असं संबोधलं जातं. 

६. स्थळ पुराणानुसार आदि शंकराचार्य इथे आले. त्यांची अशी इच्छा होती कि भगवान शिवांनी अद्वैताबद्दलचं सत्य घोषित करावं जेणेकरून सर्वांच्या अद्वैत तत्वाबद्दलच्या शंकांचे निराकरण होईल. त्यांच्या प्रार्थनेला प्रतिसाद देऊन शिव लिंगातून श्री महालिंगेश्वर प्रकट झाले आणि आणि त्यांनी “सत्यं अद्वैतम्, सत्यं अद्वैतम्, सत्यं अद्वैतम्” असं तीन वेळा घोषित केलं. येथील शंकर मठामधल्या गोपुरावर आपल्याला एक शिल्प बघायला मिळत ज्यामध्ये श्री महालिंगेश्वर आपला हात वर करून घोषणा करत आहेत आणि आदि शंकराचार्य हात जोडून त्यांच्यासमोर उभे आहेत. ह्या मठाच्या मध्यवर्ती अंगणामध्ये देवीचे देवालय स्थापिले आहे आणि त्याचबरोबर आदि शंकराचार्यांच्या पादुका स्थापित केल्या आहेत. 

ह्या ठिकाणी ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

श्री शनीश्वरर, श्री चंद्र, कश्यप ऋषी, पट्टीनाथर, भद्रगिरियार, अरुणागिरिनाथर, करुवूर देवर, वरगुण पांडियन राजा, श्री उमा देवी, श्री विनायकर, श्री मुरुगन, श्री विष्णू, श्री ब्रह्म, श्री रुद्र, श्री लक्ष्मीदेवी, श्री सरस्वती देवी, श्री कालीदेवी, वसिष्ठ ऋषी, अगस्त्य मुनी, रोमेश ऋषी, कपिल ऋषी, मार्कंडेय ऋषी, सिद्ध (श्रीधर अय्यरवाल), कांचिमठाचे ५९वे मठाधिपती श्री बोधेंद्र सरस्वती, सुकीर्ती, वीरसेना.

वैशिष्ट्ये:

१. येथील शिवलिंग स्वयंभू आहे. ह्या लिंगाची उपासना स्वतः भगवान शिवांनी केली म्हणून ह्या लिंगाचे नाव श्री महालिंगेश्वर आहे.

२. हे दुसरे स्थळ आहे जिथे श्री मुकाम्बिका देवींचे देवालय आहे.

३. नंदिंच्या शरीराच्या तीन भागांशी तीन क्षेत्राचे नाते आहे. श्री शैलम हे नंदिंचे शिर दर्शवते, इडाईमरुथुर हे नंदिंच्या शरीराचा मध्य भाग दर्शवते तर कडाईमरुथुर हे नंदिंच्या शरीराचा पार्श्व भाग दर्शवते.

४. येथील चार रस्त्यांच्या चार जंक्शनवर चार विनायकांचे देवालये आहेत. इथे जेव्हा रथयात्रा निघते तेव्हा ती ह्या देवालयांच्या मार्गावरून जाते.

५. येथील श्री आनंदविनायकर देवालयामधले श्री विनायक देवगणांकडून प्राप्त झालेले पूजा साहित्य वापरून भगवान शिवांची पंचायतन पूजा पद्धतीप्रमाणे पूजा करतात. पुराणानुसार येथील श्री विनायक हे ह्या स्थळावरून अखिल विश्वावर राज्य करतात. म्हणून त्यांना श्री आनंदविनायकर असे संबोधले जाते.

६. इथे बरेच शिलालेख आहेत ज्यामध्ये मंदिराची माहिती तसेच मंदिरासाठी ज्या राजांनी काम केलं तसेच ज्या देणग्या दिल्या त्यांची माहिती उल्लेखिलेली आहे.

७. अश्वमेध प्रदक्षिणा: जेव्हा भाविक जन पहिल्या परिक्रमेमध्ये प्रदक्षिणा घालतात त्या प्रदक्षिणेला अश्वमेध परिक्रमा म्हणतात. ह्या परिक्रमेमधील प्रदक्षिणा चालू करण्याआधी श्री मुरुगन ह्यांची पूजा करणे हि प्रथा आहे. भाविक जन ७, १२, २४ किंवा १०८ प्रदक्षिणा घालतात. जे भाविक जन कार्थिगई महिन्यामध्ये इथे दिवा लावतात आणि थै महिन्यामध्ये प्रदक्षिणा घालतात त्यांना अश्वमेध यज्ञाचे फळ मिळते. 

८. जेव्हा भाविक जन दुसऱ्या परिक्रमेमध्ये प्रदक्षिणा घालतात तेव्हा त्यांना कैलास पर्वताला प्रदक्षिणा (गिरिवलम) घातल्याचे फळ मिळते.

९. हे स्थळ श्री शैलम (श्री मल्लिकार्जुन) आणि थिरुनेलवेली येथील थिरुकडाईमरुथुर (ज्याला पूदरार्जून असं पण म्हणतात) ह्यांच्या मध्ये आहे. म्हणून ह्या स्थळाला थिरुविडाईमरुथुर म्हणजेच मध्यार्जूनम असं म्हणतात. अर्जुनम म्हणजे मरुत वृक्ष. ह्या तीनही स्थळांमध्ये मरुत वृक्ष हे क्षेत्र वृक्ष आहे.

१०. इथे श्री महाविष्णूंनी भगवान शिवांची पूजा केली म्हणून इथे पहिली पूजा भगवान शिवाची केली जाते आणि मगच श्री विष्णूंची पूजा केली जाते.

११. भगवान शिवांनी इथे मार्कंडेय ऋषींना अर्धनारीश्वरर रूपात दर्शन दिलं.

१२. इथे चार शैव संत म्हणजेच अप्पर, सुंदरर, संबंधर आणि माणिकवाचगर ह्यांनी स्तोत्रे गायली आहेत.

१३. इथे सतराव्या शतकातले थोर संस्कृत पंडित श्री श्रीधर अय्यरवल ह्यांची जीवसमाधी आहे. ते ज्योतिरूपामध्ये शिव लिंगामध्ये विलीन झाले.

१४. ह्या मंदिरामध्ये एक दिवा आहे ज्याचे नाव पवैविलक्कु असे आहे. मराठा साम्राज्याचा राजा प्रतापसिंग भोसले ह्यांनी हा दिवा ह्या मंदिराला भेट दिला.

१५. शैव संत श्री अरुणागिरिनाथर ह्यांनी इथल्या श्री मुरुगन ह्यांची स्तुती गायली आहे.

मंदिराबद्दल माहिती:

ह्या मंदिराचे आवार आयताकृती असून साधारण २२ एकरवर पसरलेलं  आहे. ह्या मंदिराला भव्य तलाव (पवित्र तीर्थ) आहे. ह्या मंदिरामध्ये भरपूर देवालये आहेत. हे मंदिर पूर्वाभिमुख असून ह्याला सात स्तरांचे राजगोपुर  आहे. गाभाऱ्याच्या समोर बलीपिठ, ध्वजस्तंभ तसेच नंदिंचे स्टुक्कोचे चित्र आहे. इथला नंदि खुप भव्य आहे. इथे प्रत्येक दिशेला एक असे चार राजगोपुर आहेत. मुख्य राजगोपुर पांच स्तरांचे आहे. पश्चिमेकडील राजगोपुर सात स्तरांचे आहे. इथे तीन परिक्रमा आहेत आणि प्रत्येक परिक्रमा भव्य भिंतींनी आच्छादित आहे. परिक्रमेंची नावे अशी आहेत: अश्वमेध परिक्रमा (सर्वात बाहेरील परिक्रमा), कोडूमुडी परिक्रमा (मधली परिक्रमा), ब्रणव परिक्रमा (आतली परिक्रमा). 

प्रकारामधली देवालये आणि मूर्ती:

भगवान शिवांचे देवालय: येथील शिवलिंग स्वयंभू असून ते खूप भव्य आहे. गाभारा शिवलिंगरुपी आहे. भगवान शिवांनी स्वतः ह्या लिंगाची पूजा केली म्हणून ह्या लिंगाला महालिंग म्हणतात. हे लिंग एका भव्य बैठकीवर असून त्याच्या समोर दोन नंदि आहेत. ह्यातील एक नंदि तांब्याचा आहे. असा समज आहे कि श्री विनायकांनी इथे भगवान शिवांची पूजा केली. म्हणून इथे श्री विनायकांच्या आधी भगवान शिवांची पूजा केली जाते.

श्री अंबिका देवींचे देवालय: श्री अंबिका देवींचे देवालय दक्षिणाभिमुख असून ते भगवान शिवांच्या देवालयाच्या उजव्याबाजूला आहे. हि रचना विवाहाच्या वधूवरांची जशी स्थिती असते त्याप्रमाणे आहे आणि अत्यंत शुभ मानली जाते. हे देवालय ५१ शक्तिपीठांपैकी एक समजले जाते. अर्थमंडपाच्या छतावर श्री मीनाक्षी देवी आणि श्री सुंदरेश्वरर ह्यांच्या विवाहाचे प्रसंग चित्रित केले आहेत. ह्या देवालयाच्या भिंतींवर श्री अंबिका देवींची विविध रूपे चित्रित केली आहेत. ह्या देवालयामध्ये शैव संत संबंधर ह्यांची मूर्ती आहे. ह्या देवालयाच्या बाहेरील परिक्रमेमध्ये श्री अंबिरप्रियल देवींची मूर्ती आहे. ह्या मंदिरातून बाहेर पडताना श्री अंबिकादेवींचे दर्शन घेऊन बाहेर पडायची प्रथा आहे.

येथील श्री मूकाम्बिका ह्यांचे देवालय हे ह्या स्थळाचे वैशिष्ट्य आहे. भारतामध्ये फक्त दोनच ठिकाणी श्री मूकाम्बिका देवींचे स्वतंत्र देवालय आहे. त्यातील हे एक आहे. ह्या देवालयामध्ये त्या पद्मासनामध्ये आहेत आणि उत्तराभिमुख आहेत. हे देवालय श्री अंबिका देवींच्या दक्षिणेला आहे. ह्या देवालयाचा गाभारा हा उत्तर भारतामधल्या तसेच महाराष्ट्रामधल्या मंदिरांसारखा आहे. गाभाऱ्यामध्ये श्री चक्र (महामेरू) स्थापित केलं आहे. श्री मूकाम्बिका ह्यांना श्री पिडारीपरमेश्वरीअम्मन असं पण संबोधलं जातं. ह्या देवालयाचे शिखर काशीमधल्या मणिकर्णिका तीर्थासारखे आहे. मुकासुर ह्या दैत्याची हत्या केल्याने प्राप्त झालेल्या ब्रह्महत्येच्या दोषाचे निरसन करण्यासाठी त्या तपश्चर्या करत आहेत. 

प्रत्येक शिव मंदिराची एक विशिष्ट पारंपरिक रचना असते. हे मंदिर आणि अजून इतर आजूबाजूची मंदिरे ह्यांची भौगोलिक स्थाने अशा प्रकारे आहेत की ज्यामुळे ह्या सर्व मंदिरांकडे एकत्रित पाहिलं तर ते पारंपरिक रचनेप्रमाणे हे एक शिव मंदिर भासतं. त्या पद्धतीने जर पाहिलं तर थिरुवलंचुळी येथे श्री विनायकांचे मंदिर आहे, स्वामीमलै मध्ये श्री मुरुगन ह्यांचे मंदिर आहे, सैगनलुर येथे श्री चंडिकेश्वरर ह्यांचे मंदिर आहे, सूर्यनार कोविल येथे नवग्रह संनिधी आहे, चिदंबरम येथे श्री नटराजांचे मंदिर आहे, सिरकाळी येथे श्री भैरवांचे मंदिर आहे, थिरुविडाईमरुथुर येथे श्री नंदिंचे मंदिर आहे तसेच ह्या मोठ्या मंदिराचे मूलवर म्हणजेच श्री महालिंगेश्वरर ह्यांचे मंदिर आहे. हि रचना एक शिव मंदिर दर्शवते.

ह्या मंदिराला पंचलिंग स्थळ असं पण संबोधलं जातं कारण ह्या मंदिराच्या चार मुख्य बिंदूंवर चार लिंगे आहेत आणि श्री महालिंगेश्वरर हे मध्यभागी आहे. ह्या मंदिराच्या पूर्वेकडील रस्त्यावर श्री काशी विश्वनाथर मंदिर आहे, पश्चिमेकडे श्री ऋषिपुरीश्वरर मंदिर आहे, दक्षिणेला श्री आत्मानेश्वरर मंदिर आहे तर उत्तरेला श्री चोक्कनाथर मंदिर आहे.

श्री आनंदविनायकर मंदिर: आतील परिक्रमेमध्ये भगवान शिवांच्या दक्षिणेला श्री विनायकांचे देवालय आहे. इथे श्री विनायकांना श्री आनंद विनायकर असे संबोधले जाते. 

श्री बाळकृष्णांचे इथे एक छोटे देवालय आहे. इथे कश्यप ऋषींना बाळकृष्ण रूपाचे दर्शन झाले. 

इथे प्रवेशाजवळ श्री विनायकांची एक मूर्ती आहे. जिचे नाव श्री पडीथूरै विनायकर असे आहे.

ह्या शिवाय श्री मुरुगन, श्री अघोरवीरभद्र, श्री ऐरावतेश्वरर, श्री आत्मलिंगेश्वरर ह्यांची देवालये परिक्रमेमध्ये आहेत.

इथे परिक्रमेमध्ये २७ नक्षत्रांची प्रतीके म्हणून २७ शिव लिंगे आहेत. पुराणानुसार २७ नक्षत्रांनी हि शिव लिंगे स्थापन करून त्यांची पूजा केली. हे स्थळ नक्षत्र परिहार स्थळ म्हणून प्रसिद्ध आहे.

ह्या शिवाय परिक्रमेमध्ये पुढील शिवलिंगे आहेत - आकाश लिंग, कश्यप लिंग, रोमेश लिंग, चोळा लिंग, सहस्र लिंग, पंचभूत लिंग. 

इथे एक मूर्ती आहे ज्यामध्ये एक स्त्री पितळ्याचा दिवा घेऊन उभी आहे. ही मूर्ती साधारण १२० सेंटीमीटर उंच आहे. ही मूर्ती मराठा साम्राज्याचा राजा प्रतापसिंग भोसले ह्याने ह्या मंदिराला अठराव्या शतकामध्ये भेट दिली आहे. ह्या मूर्तीचे नाव पवैविलक्कु असे आहे. ह्या मूर्तीशिवाय ह्या राजाने १ लाख धातूचे दिवे ह्या मंदिराला भेट दिले आहेत. ह्या मूर्तीमधली स्त्री अविवाहित युवती आहे (तामिळ मध्ये पवै). ह्या मूर्तीच्या खाली ह्या राजाने हि मूर्ती मंदिराला भेट दिली असे कोरले आहे.

ह्या मंदिराच्या पूर्वेकडील आणि पश्चिमेकडील प्रवेशद्वारावर शैव संत पट्टीनाथर आणि त्यांचा शिष्य भद्रगिरियार ह्यांच्या मूर्ती आहेत.

मंदिराच्या आवारात शैव सिद्धांत ग्रंथालय आहे जिथे ताडपत्रांवरची हस्तलिखिते आहेत.

ह्या मंदिराशी निगडित ३२ तीर्थे आहेत त्यापैकी ५ तीर्थे मंदिराच्या आतमध्ये आहेत तर उरलेली २७ तीर्थे मंदिराच्या बाहेर आहेत.

प्रार्थना:

१. भाविक जन इथे विवाहातल्या अडचणी दूर होण्यासाठी, दुःखनिवारणासाठी, अपत्यप्राप्तीसाठी तसेच सुरक्षित प्रसूतीसाठी प्रार्थना करतात. 

२. भाविक जन इथे मानसिक औदासिन्य आणि विकारांतून मुक्ती प्राप्त करण्यासाठी प्रार्थना करतात. 

३. हे स्थळ ब्रह्महत्या दोषाचे परिहार स्थळ आहे.

४. तसेच हे स्थळ अनुशम (मराठी मध्ये अनुराधा) नक्षत्र दोषाचे पण परिहार स्थळ आहे.

पूजा:

१. दैनंदिन पूजा दिवसातून सहा वेळा केल्या जातात

२. प्रत्येक सोमवारी आणि शुक्रवारी विशेष पूजा केल्या जातात. 

३. प्रत्येक पक्षामध्ये प्रदोष पूजा केल्या जातात

४. प्रत्येक महिन्यामध्ये अमावस्या, पौर्णिमा, चतुर्थी, तामिळ नववर्ष, इंग्लिश नववर्ष ह्या दिवशी विशेष पूजा आणि अभिषेक केला जातो.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

थै (जानेवारी-फेब्रुवारी): १० दिवसांचा थैपुसम उत्सव, पोंगल

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री

वैकासि (मार्च-जून): स्वर्गीय विवाह उत्सव

आडी (जुलै-ऑगस्ट): आडीपुरम

अवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): अन्नाभिषेक, नवरात्री, बाण उत्सव

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक आणि स्कंदषष्ठी उत्सव

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम उत्सव, कार्थिगई सोमवारी १००८ शंखांचा अभिषेक केला जातो, दीपावली

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): थिरुवथीरै, थिरुवडुथूरै, अरुंद दर्शन

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): उत्तरा नक्षत्र उत्सव

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६ ते ११, संध्याकाळी ५ ते ८

मंदिराचा पत्ता: श्री महालिंगेश्वरर मंदिर, थिरुविडाईमरुथुर, तामिळनाडू ६१२१०४

दूरध्वनी: ९१-४३५२४६०६६०/१९४६, ९१-९७९०५२५७८१

Shri Mahalingeshwarar Temple at Thiruvidaimaruthur

This Shiva temple is one of the Panchakrosha sthalams and is located at Thiruvidaimaruthur, about 8 km. from Kumbhakonam on Kumbhakonam-Mailaduthuria route. This temple is on the southern bank of river Kaveri. This temple was revered by nayanmars namely Appar, Sundarar and Sambandhar. The temple must have existed even before the 7th century. There are about 149 stone inscriptions belonging to Chola, Hoysala, Pallava and Pandya kings. This temple was renovated during the Chola period and the extensions were done by Vijayanagar kings. 

This temple is one of the six temples along the banks of river Kaveri which are considered equal to Kashi. The temple is considered to be ShaktiPeetha and Pancha Linga Sthala. It is also one of the Sapta Sthana Temples of Thiruneelakudi. Valuable contributions have been made by the Pandya kings, Chola Kings and Tanjavur Nayaks in maintenance and renovation of the temple. The temple is at the center of seven Shiva temples which are situated at cardinal points. The vigraha (murtis) at this temple are known as Sapta Vigrahas. This place is also known as Idaimaruthur as it is situated between two Shiva temples which have the Maruth tree (Arjun tree) as the Kshetra Vruksha. 

Moolavar: Shri Mahalingam, Shri Mahalingeshwarar, Shri Marutvanar, Shri Marutavaneshwarar
Devi: Shri Parumuraial, Shri Brihadsundarargujambika, Shri Naanmoolainayaki
Sacred Teertha: KarunyaAmrut, River Kaveri
Kshetra Vruksha: Marut Tree (Arjun Tree)
Puranik Name: Mathirarjunam, Shenbagaranya, Shaktipuram, Tapovanam, Muktipuram

Kshetra Purana:

1. Pattinathar and Bhadragiriyar: Shaiva Saint Pattinathar is closely associated with this temple. His disciple Bhadragiriyar, who was a king. He renounced his kingship and became a saint. He came to this place and stayed with his Guru Pattinathar. He always had a begging bowl in his hand and a dog following him. Once Lord Shiva came in the form of a beggar and asked for alms to saint Pattinathar. He was directed by him to Bhadragiriyar whom he addressed as a Sansari. Bhadragiriyar felt sad as his guru made him a sansari because of the begging bowl and the dog that was with him. In anger he threw the begging bowl on the dog, which killed the dog. Lord Shiva manifested in front of him and gave him salvation and also gave salvation to the dog. Hence this place is known as Naladiyar Kovil. 

2. Brahma hatya Dosha: A Chola prince killed a brahmin and was inflicted with Brahma hatya dosha. He came to this temple and prayed to Lord Shiva for relief. As the spirit of the dead Brahmin was following him, Lord Shiva advised him to leave the temple by another door as the Brahmahatti will not be able to enter the temple. Since it was waiting at the entrance through which  the prince entered the temple. It is believed that it is still waiting at the entrance of the temple. Hence people avoid going out of that temple through that entrance. There is a sculpture of Brahmahatti at that entrance (eastern). 

3. Some people associate this kshetra purana with King Varaguna Pandian. It is stated that the king went on a hunting trip in the nearby forest. As the darkness was fast approaching he hurried back to the city on his horse. He did not notice an aged Brahmin sleeping under a tree. The hooves of the horse accidentally crushed the Brahmin to death. The king came to know of the incident through his soldiers. When he enquired with the scholars they informed him that he had incurred Brahma-hatya dosha. They advised him of remedial measures prescribed in the shastra, but the king did not get any relief. He went to Lord Sundareshwarar temple in Madurai. While doing Pradakshina a celestial voice advised him that a Chola King will invade his country and the invader will be defeated. When the invading king flees from the battlefield, the celestial voice asks him to follow the invader.  In this matter the Pandya king will reach Lord Mahalingeshwar temple, where Shri Shiva himself worshiped the Shiva Linga. He will be absolved on the Brahma Hatya dosha when he worships in that temple, by entering through one entrance and by leaving by another. Lord Mahalingeshwarar advised him to leave the temple by western entrance as he had entered through the eastern entrance. By following the directions he got rid of the Brahma hatya dosha. It is believed that the Brahmahathi is still waiting outside at the eastern entrance.

4. Pancha krosha sthala: After the pralay, the amrut kalash reached Kumbhakonam and settled there. It is believed that droplets of nectar have fallen at five places around Kumbhakonam namely Thiruvidaimaruthur, Darasuram, Thiru Nageshwaram, Swamimalai and Koranattu Karuppur. These kshetras are at a distance of five kroshas from each other, hence they are known as Panchakrosha sthala of Kumbhakonam.

5. Jyotirmay Mahalinga: When the sages were doing penance at this place, Sage Agastya came here along with his disciples and did penance on Goddess Uma Devi. At that time, She gave him darshan. After paying due respect to her, the sages requested her for the darshan of Lord Shiva. Goddess Uma Devi along with sages did penance on Lord Shiva. In appreciation of their penance Lord Shiva gave darshan to them. After giving darshan, Lord Shiva scolded the sages for not worshiping the Shiva Linga first. Goddess Uma Devi was astonished by the act of Lord Shiva and asked him about the reasons, as Lord Brahma and Lord Indra and others are only supposed to worship her customarily.  Lord Shiva stated as sages forgot to worship him first they have to undergo an atonement. From that day, the sages started worshiping him first and attained salvation. When the sages were doing penance along with Goddess Parvati, Lord Shiva manifested from the heart of Goddess Parvati in the form of a flame. As he graced the sages in the form of Jyoti he is addressed as Jyotirmay Mahalinga. 

6. According to sthala purana, when Adi Shankaracharya came to this place he desired that Lord Shiva should declare the truth about Advaita, so that the doubts about Advaita principle will be cleared once and for all. In response to his prayer, Shri Mahalingeshwarar appeared from the Shiva Linga and stated the truth three times as “Satyam Advaitam, Satyam Advaitam, Satyam Advaitam”. At the Shankara mutt at this place, on the Gopuram we come across the sculpture of Lord Mahalingeshwar with a raised hand and the sculpture of Adi Shankaracharya in front of him with folded hands. In the central courtyard of the mutt, a Devi’s shrine was constructed and the sacred paduka of Adi Shankaracharya was installed.

Those who worshiped at this place: 

Lord Shanishwarar, Lord Chandra, sages Kashyap, Pattinathar, Bhadragiriyar, Arunagirinathar, Karuvur Devar, King Varaguna Pandiya, Goddess Uma Devi, Lord Vinayaka, Lord Muruga, Lord Vishnu, Lord Brahma, Lord Rudra, Goddess Lakshmi, Goddess Saraswati, Goddess Kali, sages Vashishtha, Agastya, Romesha, Kapilaa, Markandeya and Siddha (Sridhar Ayyarwal), fifty ninth Sage of Kanchi mutt HH Sri Bodhendra Saraswathi, Sukirti and Veerasena. 

Salient features:

1. The ShivaLinga is a SwayambhuLinga, it is praised as MahaLingeshwarar as Lord Shiva has himself worshiped this ShivaLinga.

2. This is the 2nd place where we have the shrine of Goddess Mukambika.

3. There is a correlation between the three stages (parts) of Nandi and three kshetras namely, SriSailam (which represent the head portion of Nandi), IdaiMaruthur (which represent the middle portion of Nandi) and KadaiMaruthur (which represent the rear portion of Nandi).

4. There are four Vinayaka shrines at the four junctions of the four streets through which the chariot procession passes through.

5. It is believed that Lord Vinayaka in the Lord Ananda Vinayaka shrine worships Lord Shiva according to the rules of Panchayatan Puja with the help of puja materials supplied to him by the devaganas. It is believed that (according to Purana) he rules the world from here, hence he is known as Lord Ananda Vinayaka. 

6. There are lots of stone inscriptions which detail the donations and repair works done by various kings and other details about the temple. 

7. Ashwamedha pradakshina: When we do pradakshina around the temple in the first parikrama it is known as Ashwamedha parikrama. For this parikrama, we have to first worship Shri Muruga. People do 7, 12, 24 or 108 pradakshinas. Those who light lamps in the month of Karthigai and pradakshina done in the month of Thai also yield the benefit of Ashwamedha yadnya. 

8. When we do pradakshina in the second parikrama it gives the benefit of doing Girivalam around Mount Kailash.

9. As this place lies between SriSailam (Lord Mallikarjuna) and Thiru kadaimaruthur in Thirunelveli (known as Pudararjunam), this place got the name Thiruvidaimaruthur means Madyararjunam. Arjunam means Marutha tree. These are three places where kshetra vruksha is Marutha Tree.

10. As Lord MahaVishnu worshiped Lord Shiva at this place, first puja is offered to Lord Shiva and only then to Lord Vishnu.

11. Lord Shiva gave darshan to sage Markandeya at this place as Ardhanarishwarar.

12. All the four Shaiva saints namely - Appar, Sundar, Samnbandhar and Manikvacharar have sung sacred hymns. 

13. There is a jeeva-samadhi of Shri Shridhara Ayyarval, a great sanskrit scholar. He merged with the shiva linga in the form of a jyoti in the seventeenth century. 

14. In this temple, there is a lamp known as PavaiVilakku (lamp) donated by Maratha king Pratap Singh Bhonsale.

15. Saint Arunagirinathar has sung a sacred hymn on Lord Muruga of this temple.

About the temple:

The temple complex covers an area of about 22 acres and is rectangular in shape. The temple has a very large sacred teertha (tank). There are a large number of shrines in this temple complex.

This is an east facing temple with 7-tiered RajaGopuram, Balipeeth, DhawjaStambha, stucco image of Nandi are in front of sanctum-sanctorum. The Nandi is very huge in size. 

There are four Rajagopurams, one in each direction. The main Rajagopuram is five tier. The western Rajagopuram is seven tier. It has three parikramas, each enclosed by huge walls. The parikramas are known as AshwaMedha-Parikrama (outer), Kodumudi-Parikrama (middle) and Branava-Parikrama(inner). 

About the shrines and idols in the Prakaram:

Lord Shiva Shrine: ShivaLinga is a SwayambhuLinga and is huge. The sanctum is in the form of a Linga. As Lord Shiva himself worshiped Linga, it is known as MahaLingam. It is on a huge pedestal with two Nandis in front. One of the Nandis is made of copper. In this temple, puja is performed first to Lord Shiva then to Lord Vinayaka as it is believed that Lord Vinayaka worshiped Lord Shiva in this place. 

Shrine of Ambika: Ambika is in a separate, south facing shrine to the right of Lord Shiva, which is considered very auspicious as it represents the wedding posture. This shrine is considered as one of the 51 Shaktipeetha. On the ceiling of Ardha-Mandap, the painting depicts the marriage of Goddess Meenakshi and Lord Sundareshwarar. On the walls of this shrine, we come across a number of paintings depicting the various forms of Ambika. There is an idol of shaiva saint Sambandhar in the shrine. In the outer prakaram of Ambika’s shrine there is a shrine for Goddess Anbirpriyal.

It is a practice to go out of the temple after worshiping the Ambika.

The shrine of Goddess Mukambika is a special feature as there are only two separate shrines for Mukambika in India. In this shrine, she is seated in Padmaasan and is facing the north. This temple is to the south of Devi’s shrine. The sanctum is similar to those in North India just like in Maharashtra. In the sanctum a Sri Chakra (Mahameru) has been installed. Goddess Mukambika is also addressed as a PidariParameshwariAmman. The tower of the shrine resembles the Manikarnika teertha in Kashi. She is doing penance to get rid of the Brahmahatya dosha she incurred by killing Mukasur. 

According to traditional rules, at cardinal points surrounding this temple, we have shrines of Lord Vinayak at Thiruvalanchuzhi, shrine of Lord Muruga at Swami Malai, shrine of Lord Chandikeshwarar at Seiganalur, the NavaGraha shrine at Suryanar Kovil, shrine of Lord Nataraja at Chidambaram, shrine of Lord Bhairava at Sirgazhi (Sirkazhi), shrine of Lord Nandi dev at Thiruvidaimarudur and the shrine of Mahalingeshwarar at the center as Moolavar in this place. This represents the structure of a Shiva temple according to the traditional rules. 

This temple is referred as a pancha linga sthala as it has four lingas at four cardinal points with the Mahalingeshwarar at the center. On the east street we have Kashi Vishwanathar temple. In the west we have Rishipurishwarar temple. In the south AtmanaEshwarar temple, and in the north Chokkanathar Temple.

Lord Ananda Vinayaka shrine: In the inner prakaram, to the south of Lord Shiva’s shrine we come across the shrine of Lord Vinayaka known as Lord Ananda Vinayaka. 

There is a small shrine for Lord Balakrishna. He gave darshan to Sage Kashyap in this form in this place.

There is a shrine for Lord Vinayaka at the entrance known as PadiThurai Vinayaka. 

Besides this we have shrines for Lord Muruga, Lord Aghora Veerabhadra,  Lord Airavateshwarar, Lord AtmaLingeshwarar are in the Parikrama. 

In the parikrama we come across 27 lingas dedicated to 27 Nakshatras. According to the Purana, these 27 nakshatras installed these lingams and worshiped Shri Shiva. This is a nakshatra parihar sthala.

Besides these, we come across Akash Linga, Kashyapa Linga, Romesh Linga, Chola Linga, Chera Linga, Sahasra Linga, Panchabuta Lingas in the parikrama. We come across a brass statue of a woman made of brass holding a lamp. This statue is about 120 cm in height and was donated to the temple by the Maratha king Pratap Singh Bhosale in the eighteenth century. This lamp is known as PavaiVilakku. He also donated one lakh metal lamps along with this idol. This idol is in the form of a maiden (Pavai in Tamil) holding a lamp. There is an inscription at the bottom, which mentions the gift made by the king. 

On the eastern and western entrances, we come across the idols of Pattinathar and Bhadragiriyar. In the temple complex we come across a Shaiva Siddhanta library which contains manuscripts in Palm leaves. There are about 32 sacred teerthas associated with the temple of which 5 are in the temple and 27 outside the temple. 

Prayers:

People pray here for removal of marriage obstacles, removal of sorrow, unhappiness and also for child boon and also for safe delivery. People pray here for relief for mental depression and psychic disorders. This is a parihara sthala for Brahmahatya dosha. And for the nakshatra Anusham (Anuradha in Marathi) (nakshatra before the Jyeshtha nakshatra) 

Poojas:

Poojas are performed six times in a day. 

Weekly: Special worship on Somawar and Sukrawar

Fortnightly poojas: Pradosha Pooja

Monthly pooja: Special poojas and Abhishek are performed on New Moon, Full Moon, Chaturthi, On Tamil and English New Year.

Festivals:

Thai (Jan-Feb) - Thaipusam festival for 10 days, Pongal

Masi (Feb-Mar) - Mahashivaratri

Vaikashi (Mar - June) - Divine marriage festival

Aadi (Jul-Aug): Aadi Pooram

Avani (August-Sept) - Ganesh chaturthi, 

Purattasi (Sept-Oct) - Annabhishek, Navaratri, arrow festival. 

Aippasi (Oct-Nov) - Annabhishek and Skanda shashthi festival 

Karthigai (Nov-Dec) - Festival of light known as Karthikeya Deepam. Abhishek with 1008 conches during Karthigai Somwar, Diwali

Margazhi (Dec-Jan) Thiruvathirai, Thiruvaduthurai, Arudra Darshan

Panguni (Mar-April) Uttara nakshatra festival

Temple timings: 6 am - 11 am, 5 pm - 8 pm.

Address: Sri Mahalingeshwarar Temple, Thiruvadaimaruthur 612 104

Phone: 91-4352460660/1946, 91-9790525781

Courtesy: Various websites and blogs