थिरुकंडीयुर येथील श्री ब्रम्हशिरकंडीश्वरर मंदिर

हे मंदिर थिरुवैयारू-तंजावूर मार्गावर थिरुवैयारू पासून ३ किलोमीटर्स वर, तंजावूर पासून १० किलोमीटर्स वर तर कुंभकोणम पासून २१ किलोमीटर्स वर आहे.

थिरुवैयारू सप्त स्थानांमधलं हे पांचवं मंदिर आहे. अष्टवीराट्टेश्वरर मंदिरांमधलं हे पहिलं मंदिर आहे. पाडळ पेथ्र स्थळं म्हणजेच नायनमारांनी ज्या २७५ मंदिरांची स्तुती गायली आहे त्या मंदिरांपैकी पण हे एक मंदिर आहे. संबंधर, अप्पर आणि वल्लाळर ह्या नायनमारांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. त्यामुळे हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधीपासून अस्तित्वात असावं. असा समज आहे कि पल्लव साम्राज्यामध्ये हे मंदिर बांधलं गेलं असावं आणि नंतर चोळा साम्राज्याच्या काळात ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार झाला असावा. इथल्या शिलालेखांमध्ये पल्लव, चोळा तसेच पांड्या साम्राज्याच्या राजांनी केलेल्या कामाची तसेच देणग्यांचा उल्लेख आढळतो. सप्त मातृकांनी ज्या सात मंदिरांमध्ये भगवान शिवांची पूजा केली त्या मंदिरांमधलं पण एक मंदिर आहे.

मूलवर: श्री ब्रम्हकंडीश्वरर, श्री वीराट्टेश्वरर, श्री बृहद्नाथर, श्री आदिविल्वनाथर

उत्सवर मूर्ती: श्री सोमस्कंदर

देवी: श्री मंगलांबिका

क्षेत्र वृक्ष: बिल्व

पवित्र तीर्थ: नंदि तीर्थ, कुडमुरुट्टी तीर्थ (नदी), दक्ष तीर्थ, ब्रम्ह तीर्थ

पुराणिक नाव: कंडपुरम, थिरुकंडीयुर, आदिविल्वारण्य, विराटम, त्रिमूर्तीस्थळ

शहर: कंडीयुर

जिल्हा: तंजावूर, तामिळनाडू

क्षेत्र पुराण:

१. श्री ब्रह्मदेवांना आधी पांच शिरे होती. एकदा चुकून श्री ब्रम्हदेवांना भगवान शिव समजून श्री पार्वती देवींनी श्री ब्रम्हदेवांची पाद्यपूजा केली. पण भगवान शिवांच्यामते श्री ब्रम्हदेवांकडून फसवणूक झाली होती. म्हणून भगवान शिवांनी शिक्षा म्हणून श्री ब्रम्हदेवांचे एक शिर छेदून टाकले. म्हणून ह्या स्थळाला कंडीयुर किंवा कंडनपुरम असे नाव प्राप्त झाले. पण ह्या कृत्यामुळे भगवान शिवांकडून पाप घडले आणि श्री ब्रम्हदेवांचे छेदलेले शिर त्यांच्या हाताला चिकटले. ह्या पासून मुक्ती मिळविण्यासाठी भगवान शिवांनी भिक्षाटनरच्या रूपामध्ये भगवान विष्णूंची थिरुकरम्बूर येथे पूजा केली. ह्या पूजेचा परिणाम म्हणून त्यांना त्यांच्या पापापासून अंशतः मुक्ती मिळाली. त्यानंतर भगवान शिवांनी ह्या ठिकाणी भगवान विष्णूंची पूजा केली आणि कमलपुष्करिणी तीर्थामध्ये स्नान केले आणि ह्या पूजेच्या प्रभावाने त्यांची पापातून पूर्ण मुक्ती झाली. ह्या ठिकाणी भगवान विष्णूंनी भगवान शिवांना पापातून मुक्त केले म्हणून ह्या मंदिराचे नाव श्री हरपापविमोचन मंदिर असे प्रसिद्ध झाले. कालांतराने कमलपुष्करिणी तीर्थाचे नाव कपालतीर्थ असे झाले.

२. अजून एका आख्यायिकेनुसार श्री लक्ष्मी देवींनी भगवान विष्णूंचे पूर्ण लक्ष्य आपल्याला मिळावं म्हणून भगवान शिवांना श्री ब्रम्हदेवांचे एक शिर छेदण्याची विनंती केली आणि म्हणून भगवान शिवांनी ब्रह्मदेवाचे शिर छेदले.

३. राजा महाबळी आणि चंद्र ह्यांना इथे भगवान शिवांची पूजा करून आपल्या पापांपासून मुक्ती मिळाली.

४. भृगु ऋषींनी एकदा भगवान विष्णूंच्या वक्षस्थळावर लथप्रहार केला होता आणि त्यामुळे त्यांना पाप लागले होते. ह्या ठिकाणी भगवान शिवांची पूजा करून त्यांना त्या पापापासून मुक्ती मिळाली. 

५. चंद्राने आपल्या गुरूंच्या म्हणजेच बृहस्पतींच्या पत्नीला मोहित करून तिच्या बरोबर व्यभिचार केल्याने पाप लागले होते. त्यांनी इथे भगवान शिवांची पूजा केल्याने त्यांना पापापासून अंशतः मुक्ती मिळाली.

 

६. शतपाद ऋषी प्रत्येक प्रदोष दिवशी कालहस्तीला जाऊन भगवान शिवांची पूजा करायचे. त्यांची परीक्षा घेण्यासाठी एकदा भगवान शिवांनी कालहस्तीच्या रस्त्यावर पाऊस आणि वादळ घडवून आणलं. शतपाद ऋषी त्या दिवशी कालहस्तीला पूजेसाठी जाऊन शकले नाहीत म्हणून त्यांनी अग्निकुंडात उडी मारून आत्मसमर्पण करण्याचा प्रयत्न केला. त्याच वेळी भगवान शिव प्रकट झाले आणि त्यांनी शतपाद ऋषींना आपल्या कालहस्तीतल्या रूपाचे दर्शन घडवले. त्याचबरोबर भगवान शिवांनी शतपाद ऋषींना पूजेसाठी लागणाऱ्या बिल्वपत्रांसाठी कैलासपर्वतावरील बिल्व वृक्ष इथे आणले. म्हणून ह्या स्थळाला आदिबिल्ववनम असे पण नाव प्राप्त झाले.

७. ह्या स्थळाला इथे त्रिमूर्ती (ब्रम्ह, विष्णू आणि शिव) असल्याने खूप महत्व प्राप्त झाले म्हणून ह्या स्थळाला त्रिमूर्तीस्थळ असे पण नाव प्राप्त झाले.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे: 

श्री ब्रम्हदेव, श्री सरस्वती देवी, सूर्य, शतपाद ऋषी, द्रोणाचार्य, दक्ष आणि राजा भगीरथ.

वैशिष्ट्ये:

१. भगवान शिवांच्या देवालयाला लागूनच श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी ह्यांचे देवालय आहे. श्री ब्रम्हदेवांची मूर्ती खूप भव्य आहे, ते बसलेल्या मुद्रेत आहेत आणि ऊर्ध्वाभिमुख आहेत. त्यांच्या हातामध्ये जपमाळ आणि कमळ आहे.

२. गाभाऱ्याच्या दोन बाजूंना असलेल्या श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती अलौकिक आहेत. त्यांच्या एका मूर्तीमध्ये त्यांच्या हातात जपमाळ आहे तर दुसऱ्या मूर्तीमध्ये त्यांच्या हातात कमळ आहे. एका मूर्तीचे नाव ज्ञानस्कंदर तर दुसऱ्या मूर्तीचे नाव वीरस्कंदर आहे.

३. श्री अर्धनारीश्वरर ह्यांची मूर्ती खूप सुंदर आणि अलौकिक आहे. ते बसलेल्या मुद्रेत आहेत. 

४. नवग्रह संनिधीमध्ये सगळे आठ ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत. सूर्यदेव त्यांच्या दोन पत्नींसमवेत आहेत.

५. शैव संत अरुणागिरिनाथर ह्यांनी येथील श्री मुरुगन ह्यांची स्तुती गायली आहे.

६. पुढल्या मंडपामध्ये श्री दंडपाणी ह्यांची मूर्ती आहे. ह्या मंडपाचा आकार वटवाघुळाच्या कपाळासारखा आहे.

७. दुसऱ्या प्रवेशद्वाराच्या शिखरावर भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींची सुंदर शिल्पे आहेत. ह्या शिल्पांमध्ये भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी कैलासावर बसले आहेत आणि श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी त्यांची पूजा करत आहेत असे दृश्य आहे.

८. मासी (फेब्रुवारी-मार्च) ह्या तामिळ महिन्याच्या तेराव्या, चौदाव्या आणि पंधराव्या दिवशी संध्याकाळी ५.४५ ते ६.१० च्या मध्ये सूर्याची किरणे इथल्या शिव लिंगावर पडतात. असा समज आहे की त्यावेळी श्री सूर्यदेव भगवान शिवांची पूजा करतात.

९. ब्रम्हहत्या आणि कलत्र दोषांसाठी हे परिहार स्थळ आहे.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर कुडमुरुट्टी नदीच्या काठावर आहे. वैष्णव भक्त भगवान विष्णूंच्या ज्या १०८ दिव्यदेशम मंदिरांची भक्ती करतात त्यामधलं हे एक मंदिर आहे. भगवान शिवांच्या मंदिराच्या समोर भगवान विष्णूंचे मंदिर आहे ज्याचे नाव श्री हरशापविमोचन मंदिर किंवा हरविमोचन पेरुमल कोविल असे आहे. पुराणांनुसार हे मंदिर राजा महाबळीने कुडमुरुट्टी आणि वेन्नार नद्यांच्या मध्ये बांधलं.

हे मंदिर रस्त्याच्या पातळीच्या थोडे खाली आहे. गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थ मंडप आहे. हे मंदिर पश्चिमाभिमुख आहे आणि ह्याला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. इथे ध्वजस्तंभ, नंदि आणि बलीपीठ आहे. ध्वजस्तंभाजवळ श्री विनायकांची मूर्ती आहे. इथल्या शिलालेखांमध्ये भगवान शिवांचा उल्लेख थिरुविराटमहादेवर, थिरुकंडीयुर महादेवर असा केला आहे. भगवान शिव स्वयंभू लिंगरूपात थोड्या उंच मंचावर आहे.

मंदिरामधल्या इतर मूर्ती आणि देवालये:

श्री दंडपाणी एका मंडपामध्ये स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत. श्री अंबिका देवींचे देवालय दक्षिणाभिमुख आहे. त्यांच्या देवालयाचा आकार वटवाघुळाच्या कपाळासारखा आहे. त्यांना चार हात आहेत आणि त्यातील एक हात अभय मुद्रेमध्ये आहे. श्री विनायकांच्या देवालयामध्ये श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री मुरुगन ह्यांची मूर्ती आहे. इथे श्री महालक्ष्मी, श्री नटराज, श्री विष्णुदुर्गा, श्री भैरव, सप्त विनायकर ह्यांच्या मूर्ती आहेत तसेच श्री अर्धनारीश्वरांची बसलेल्या मुद्रेमधली मूर्ती आहे.

कोष्टामध्ये श्री ब्रम्हदेव, श्री लिंगोद्भवर, श्री भिक्षाटनर, श्री नर्तनविनायकर आणि श्री अर्धनारीश्वरर ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री चंडिकेश्वरर त्यांच्या स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत. श्री कालहस्तीनाथर पण स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत. द्वारपालकांच्या जवळ शतपाद ऋषी, सप्त स्थान लिंगे, पंचमहाभूत लिंगे आणि श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती आहेत. नवग्रह संनिधीमध्ये श्री सूर्यदेव त्यांच्या पत्नींसमवेत आहेत. भगवान शिवांच्या गाभाऱ्याजवळ श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री ब्रह्मदेव भगवान शिवांची पूजा करत आहेत असे दृश्य आहे. त्यांच्या एका हातात जपमाळ आहे तर दुसऱ्या हातामध्ये कमळ आहे. बिल्व वृक्षाच्या खाली श्री राजगणपती ह्यांचे स्वतंत्र देवालय आहे. इथे एका शिकाऱ्याची मूर्ती आहे जी भगवान शिव (वदुगर म्हणजेच शिकारी) श्री ब्रम्हदेवांचे पांचवं शिर छेदत आहेत हे दर्शवते. श्री ब्रम्हदेवांच्या देवालयाच्या प्रवेशद्वाराजवळ ही मूर्ती आहे. मुख्य गाभाऱ्याच्या प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही बाजूंना श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती आहेत. एका मूर्तीच्या हातामध्ये जपमाळ आहेर आणि ह्या मूर्तीचे नाव ज्ञानस्कंदर आहे तर दुसऱ्या मूर्तीच्या हातात कमळ आहे आणि त्या मूर्तीचे नाव वीरस्कंदर असे आहे. इथल्या नवग्रह संनिधीमध्ये सर्व ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत. दुसऱ्या प्रवेशद्वाराच्या शिखरावर भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींचे कैलासावर बसले आहेत असे शिल्प आहे आणि श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी त्यांची पूजा करत आहेत असे दृश्य आहे. 

प्रार्थना:

१. भाविक जन इथे ब्रम्हहत्या दोष, पुत्रदोष तसेच कलत्र दोषांच्या निवारणासाठी पूजा करतात.

२. भाविक जन इथे विवाहातल्या अडचणींवर मात करण्यासाठी पूजा करतात.

पूजा:

१. दररोज दिवसभरात चार पूजा केल्या जातात.

२. प्रत्येक प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): सप्त स्थान उत्सव

आनी (जून-जुलै): भगवान विष्णूंच्या मंदिरामध्ये थिरुमंजनं

आडी (जुलै-ऑगस्ट): पुरम उत्सव (पूर्वा फाल्गुनी नक्षत्र उत्सव)

आवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक, स्कंदषष्ठी उत्सव

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): अरुद्रदर्शन

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): पंगूनी उत्तिरं (उत्तरा फाल्गुनी नक्षत्र उत्सव)

मंदिराच्या वेळा:

सकाळी ७ ते दुपारी १२, संध्याकाळी ४ ते रात्री ८.३०

पत्ता:

श्री ब्रम्हकंडीश्वरर मंदिर, थिरुकंडीयुर पोस्ट, थिरुवैयरू तालुका, तंजावूर जिल्हा, तामिळ नाडू ६१३२०२

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Bramhashirkandishwarar temple at Thirukandiyur

This place is about a distance of 3 km from Thiruvaiyaru on Thiruvaiyaru-Tanjore route 10 km from Tanjore and 21 km from Kumbakonam. 

This Shiva temple is the fifth in the sapta sthanam temples. It is also the first in Ashthaviratteshwar temples. It is also one of the 276 Shiva temples on the southern banks of Kaveri, revered by Nayanmars Sambandhar, Appar and Vallalar. Hence this must have existed even before the 7th century. It is believed to be built by Pallava and later reconstructed during the Chola period. The stone inscriptions in the temple give an account of the endowment made and the work done by Pallava, Chola and Pandya kings. The temple is associated with one of the seven Shiva temples where the Saptamatrikas worshiped Lord Shiva.

Moolavar: Shri Brahmashirkandishwarar, Shri Virateshwarar, Shri Bruhadnadar, Shri Aadivilvavanadar
Uthsavar murti: Shri Somaskandar
Devi: Shri Mangalambika
Kshetra vruksha: Bilva
Sacred Teertha: Nandi teertha, Kudamurtti teertha (river), Daksha teertha, Brahma teertha
Puranik name: Kandapuram, Thirukandiyur, Aadivilvaranya, Viratam, Trimurtisthala
City: Kandiyur
District: Tanjavur, TN

Kshetra puran: 

Originally, Lord Brahma had 5 heads like Lord Shiva. Mistaking Lord Brahma to be Lord Shiva, Goddess Parvati did padhya pooja of Lord Brahma (as an act of respect). As this was an act of deceit by Lord Brahma, Lord Shiva severed one of the heads of Lord Brahma at this place. Hence this place is known as Kandiyur or Kandanpuram. Head of Lord Brahma stuck to the hand of Lord Shiva. As an atonement, Lord Shiva worshiped Lord Vishnu at Thirukarambur in the form of Bikshadanar. By this, he could partially get rid of the sin at this place. Later, Lord Shiva worshiped Lord Vishnu at this place by taking a holy dip in the temple tank known as Kamalapushakarini and got rid of the curse completely. Since Lord Vishnu relieved the sin of Lord Shiva, he is known as HaraShaapvimochan perumal. Later, Lord Shiva built a temple for Lord Vishnu at this place very close to his temple and is known as Shri Harashaapavimochana temple. Later on, Kamalapushkarini came to be known as Kapalateertha. 

As per another Puran, Goddess Laxmi requested Lord Shiva to cut one of the heads of Lord Bramha to get complete attention of Lord Vishnu. 

King Mahabali, Moon got relieved of their sins at this place. 

Sage Bhrigu got rid of the sin he got by kicking Lord Vishnu in the chest. 

Chandra was partially relieved of the sin he got for seducing the preceptor's wife. 

Sage Shatapada used to go to Kalahasti to worship Lord Shiva on pradosha day. To test him, Lord Shiva sent rain and thunder on his way to Kalahasti. As he could not go to Kalahasti on that day, sage Shatapada tried to kill himself by jumping into the Agnikunda at Kandiyur. Lord Shiva graced him with Darshana of Kalahasti at this place. Lord Shiva brought a bilva tree from mount Kailash for the sage to perform worship. Hence the place is also known as Aadibilva-vanam. 

This place has the honor of having all the three trinity. Hence this is known as Trimurthy sthalams.

Those who worshiped at this place: Lord Brahma, Goddess Saraswati, Surya, Sage Shatapada, Dronacharya, Daksha and King Bhagiratha.

Special features:

1. Lord Brahma and Goddess Saraswati are in the shrine next to the shrine of Lord Shiva. Idol of Lord Brahma is big and in sitting posture and looking up. He has a japa-mala and Lotus flower in his hand.

2. The idols of Lord Muruga on either side of the sanctum are unique. He holds a japa-mala in one idol and a lotus flower in the other. They are praised as GyanaSkandar and VeeraSkhandar.

3. Lord ArdhaNarishwarar idol is very beautiful. He is in a sitting position, which is unique.

4. In the NavaGraha shrine all the eight planets face Lord Surya. Lord Surya is depicted with his two wives.

5. Saint ArunaGiriNathar has praised Lord Muruga of this temple. 

6. The front mandap houses Lord Dandapani and the mandap looks like a forehead of a bat.

7. At the top of the second entrance we come across beautiful scriptures of Lord Shiva and Goddess Parvati seated at mount Kailash while Lord Brahma and Goddess Saraswati are worshiping them.

8. The rays of the Sun fall on the Shiva Linga on 13th, 14th and 15th in the Tamil month of Maasi (Feb-March) between 5.45 pm to 6.10 pm. It is believed that the Sun worships Lord Shiva during these days. 

9. This is a parihara sthala for Brahma hatya dosha, Kalatra dosha.

About the temple:

This temple is on the bank of Kudamurrutti river. It is one of the 108 divya desams revered by Vaishnavas. In front of the Shiva temple we have a Vishnu temple known as Harashaapavimochana temple i.e. Haravimochana Perumal Kovil. According to scriptures, this temple was built by Mahabali between Kudamurutti and Vennar river.

The temple is at a lower level than the road. The Sanctum Sanctorum consists of Sanctum antarala and Ardha mandap.

This is a west facing temple with a 5 tiered rajagopuram. There is a flagpost, Nandi, Balipeetha and idol of Vinayaka near the flag post. On stone inscriptions, the Lord is mentioned as Thiruviratmahadevar, Thirukandiyur Mahadevar. The Lord is a swayambhoo linga on a high pedestal.

Other shrines and idols in the temple:

Lord Dandapaani is in a separate shrine with a mandap. Ambika is in a south facing shrine. Her shrine has the shape of the forehead of a bat. She has four hands and abhaya mudra. In the shrine of Vinayaka, we find Lord Muruga with Valli and Deivanai. We have the idols of Mahalaxmi, Nataraja, Vishnu-Durga, Bhairava, Saptavinayaka and Ardhanarishwar in a seating position. In the koshta, we find the koshta murtis - Brahma, Lingodbhavar, Bhikshadanar, Nartanavinayaka and Ardhanarishwar. Chandikeshwar is in a separate shrine. There is a separate shrine for Kalahastinadar. Near dwarpalakas, we have the idol of Sage Shatapaada muni and Shivalinga of saptasthanam and Panchabhootalingams are found along-with idol of Lord Muruga. In a Navagraha sanctum, the idol of Surya with his wives is installed. Near Shiva’s sanctum sanctorum we have the idols of Lord Brahma and Saraswati. Lord Brahma is seated and is worshiping Lord Shiva. He has a rosary on one hand and lotus on the other hand. There is a separate shrine of Rajaganapati under the Bilva tree. A statue of a hunter indicates the form taken by Lord Shiva (Vadugar - hunter) to cut the 5th head of Lord Brahma. It is near the entrance door to the sanctum of Lord Brahma. Near the entrance to the sanctum sanctorum, we have 2 idols of Lord Muruga, one japamaal in his hand is known as Shree Gyanaskandar and other is with a lotus flower in hand. This is known as Veeraskandhar. The Navagrahas are facing the idol of Surya. On top of the 2nd entrance, we have the sculpture of Lord Shiva and Goddess Parvati seated at mount Kailash while Lord Brahma and Goddess Saraswati are worshiping them.

Prayers:

1. Devotees worship at this temple to get rid of Brahma-Hatya dosha, Putra-dosha and Kalatra-dosha.

2. Devotees worship at this place for removal of marriage obstacles.

Pooja:

1. Daily four rituals are held.

2. Pradosha pooja is performed regularly.

Festivals at this place:

Chitrai (April-May): Satpa sthanam festival

Aani (Jun-Jul): Thirumanjanam at Lord Vishnu’s temple

Aadi (Jul-Aug): Puram (purva phalguni nakshatra) festivals

Avani (Aug-Set): Ganesha chaturthi

Purattasi (Sep-Oct): Navaratri

Aippasi (Oct-Nov): Anna abhishek, Skandha shasti festival

Karthigai (Nov-Dec): Karthigai deepam

Margazi (Dec-Jan): Ardra darshan

Masi (Feb-Mar): Mahashivaratri

Panguni (Mar-April): Panguni uttiram (Uttar phalguni nakshatra)

Temple timing: 7 am to 12 noon and 4:00 pm to 8:30 pm.

Temple address: Shri Bramhashirkandishwarar temple, At-post: Thirukandiyur, Taluka : Thiruvaiyaru, District : Tanjore, TN 613202.

Phone: +91-4362261100, +91-4362262222, +91-9047688305

थिरुपूंथुरुथी येथील श्री पुष्पवनेश्वरर मंदिर

ह्या स्थळाला मेलैपूंथुरुथी असं पण नाव आहे.

हे मंदिर कंडीयुर पासून ३ किलोमीटर्सवर तंजावूर-थिरुकट्टूपल्ली-कल्लनै मार्गावर, थिरुवैयारू पासून ५.८ किलोमीटर्सवर, तंजावूर पासून १४.८ किलोमीटर्सवर आणि थिरुकट्टूपल्ली पासून १४.६ किलोमीटर्सवर आहे. नायनमारांनी स्तुती केलेल्या २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे एक स्थळ आहे कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर कुडूमुरूट्टी उपनदीच्या काठावर आहे. श्रेष्ठ शैव संत अप्पर, वेल्लळर आणि संबंधर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती केली आहे. पण सध्या संबंधर ह्यांनी रचलेली स्तोत्रे उपलब्ध नाहीत. हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी बांधलं असावं. कालांतराने चोळा साम्राज्याच्या राजांनी त्याचा जीर्णोद्धार केला. तसेच चोळा, पांड्या आणि विजयनगर साम्राज्याच्या राजांनी त्याचा विस्तार केला. इथल्या शिलालेखांमधे विविध राजांनी केलेल्या कामाचे तसेच दिलेल्या देणग्यांचे उल्लेख आहेत.

थिरुवारुर सप्त स्थांनांमधलं हे सहावं मंदिर आहे. तामिळमधे पु म्हणजे पुष्प, थुरुथी म्हणजे दोन नद्यांमधली जागा. ही जागा कावेरी आणि कुडूमुरूट्टी नद्यांच्या मधे आहे म्हणून ह्या जागेला थिरुपूंथुरुथी असं नाव आहे. नंदिदेवांच्या विवाहासाठी भगवान शिवांनी येथून पुष्पे घेतली.

मूलवर: श्री पुष्पवनेश्वरर, श्री आदि पुराणर, श्री पोयलेलियार
देवी: श्री सौंदर्यनायकी, श्री अळकमर्थनायकी
क्षेत्र वृक्ष: बिल्व
पवित्र तीर्थ: सूर्य, कश्यप, गंगा आणि अग्नी
पौराणिक नाव: थिरुपूंथुरुथी
वर्तमान नाव: मेलैपूंथुरुथी
जिल्हा: तंजावूर, तामिळनाडू

क्षेत्र पुराण:

१. जेव्हां अप्पर आणि संबंधर हे दोघे नायनमार एकत्र भगवान शिवांच्या दर्शनासाठी येत होते त्यावेळी भगवान शिवांना त्यांचं दर्शन व्हावं म्हणून नंदिदेव थोडे वळले.

२. जेव्हां अगस्त्य मुनींचा कमंडलू कावळ्याचं रूप घेतलेल्या श्री गणेशांनी पाडला तेव्हां त्यातील पाणी सांडलं त्यातूनच कावेरी नदीचा उगम झाला. त्यानंतर कावेरी बऱ्याच प्रदेशातून वाहत गेली जसे कंडीयुर, थिरुपळनम, थिरुवैयरु, थिरुनैथनम आणि शेवटी ती समुद्रात मिसळून स्थिर झाली. तिच्या वाटेवर बरीचशी गावे बुडून गेली जशी करुप्पूर, कोनेराजापूरम, नाडूकावेरी, थिरुवलमपोळी आणि थिरुपूथुर. श्री इंद्रदेवांनी श्री अय्यरअप्पर (भगवान शिव) ह्यांची पूजा करून त्यांच्या कृपेने कावेरी नदीला पूर्वेकडे वळवलं. त्यामुळे ती कंडीयुर आणि पूथुर ह्या गावांतून वाहत गेली आणि तिथली जमीन सुपीक झाली. ह्या नदीच्या काठावर थोडं उंचावर एक वटवृक्ष होतं. इथली जमीन सुपीक आणि मऊ झाल्याने ह्या स्थळाचे नाव पूंथुरुथी असे प्रसिद्ध झाले.

३. गौतम ऋषींच्या पत्नीबरोबर व्यभिचार केल्याने इंद्रदेवांना गौतम ऋषींकडून शरीरभर कुरूप चिन्हे प्रकट होण्याचा शाप प्राप्त झाला. ह्या शापाचे विमोचन होण्यासाठी इंद्रदेवांनी बऱ्याच शिव स्थळांना भेट देऊन तिथे तपश्चर्या केली. जेव्हां ह्या स्थळी येऊन त्यांनी पुष्पांनी भगवान शिवांची पूजा केली तेव्हां त्यांची शापातून मुक्तता झाली.

४. दोन देवदूतांना (ज्यांना विनय असे म्हणतात) गरुडाचं रूप प्राप्त होण्याचा शाप मिळाला होता. त्यांना ह्या स्थळी भगवान शिवांची पूजा करून शापातून मुक्ती मिळाली आणि परत मूळ रूप प्राप्त झाले.

ह्या ठिकाणी ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

इंद्र, कश्यप ऋषी, भगवान विष्णू, श्री लक्ष्मी देवी, सूर्य, अप्पर

वैशिष्ट्ये:

१. ह्या मंदिरातल्या मूर्ती आणि चित्रे खूप सुंदर आहेत.

२. नवग्रह संनिधीमध्ये सगळे आठ ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत.

३. ह्या मंदिरामध्ये थिरुवैयारू सप्त स्थानांमधल्या सर्व सात शिव लिंगांचे दर्शन घडते. 

४. इथे असलेला भव्य नंदि संबंधर ह्यांना वाट देण्यासाठी थोडा सरकला हे मूर्तीतून प्रदर्शित होतं. 

५. ह्या मंदिरामध्ये अंबिका दक्षिणाभिमुख आहेत जे खूप शुभ समजलं जातं.

६. ह्या मंदिरातल्या सगळ्या नंदिंच्या मूर्ती ह्या आपल्या केंद्रापासून थोड्या सरकलेल्या आहेत.

७. मंदिरात एक अशी जागा आहे की जिथून मंदिरातल्या सर्व राजगोपुरांचं दर्शन होतं.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे खूप जुनं मंदिर आहे. ह्या मंदिराचा व्याप साधारण २.५ एकर आहे. मंदिराच्या गाभाऱ्यामधे गाभारा, अंतराळ, अर्थमंडप आणि महामंडप आहे. हे पूर्वाभिमुख मंदिर आहे. ह्या मंदिराला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे आणि ते साधारण १०० फूट उंच आहे. गाभाऱ्याला एक छोटं गोपुर आहे. दोन गोपुरांमध्ये नंदि आणि बलीपीठ आहे. पण ते मूलवर च्या सरळ रेषेमध्ये नाहीत. येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. इथे एक भव्य नंदि आहे. असा समज आहे की हा नंदि शैव संत संबंधर ह्यांच्यासाठी बनवलेला आहे.

कोष्टामध्ये श्री विनायकर, श्री अर्धनारीश्वरर, श्री भिक्षाटनर, श्री वीणा दक्षिणामूर्ती, भगवान विष्णू, श्री ब्रह्मदेव आणि श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत.

बाहेरील परिक्रमेच्या भिंतींवर शैव संत अप्पर ह्यांची कथा चित्रित केली आहे.

परिक्रमेमधल्या मूर्ती आणि देवालये:

शैव संत अप्पर बसलेल्या मुद्रेमध्ये, शैव संत सुंदरर त्यांच्या दोन पत्नींसमवेत परवैनच्यार आणि संगीलीनच्यार, शैव संत नालवर, श्री महालक्ष्मी, श्री दुर्गा देवी, श्री वीरभद्र, श्री विनायकर, श्री श्रीदेवी, अय्यनार, सप्त मातृका, नवग्रह संनिधी ज्यामध्ये सर्व आठ ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत, श्री चंडिकेश्वरर, श्री सूर्यदेव, श्री कैलासनाथर, सधाथप महर्षी, थिरुपथंकर. बाहेरील परिक्रमेमधल्या मूर्ती आणि देवालये: श्री दुर्गाम्बिका देवींचे स्वतंत्र देवालय, श्री काशीविश्वनाथर, थिरुवैयारू सप्त स्थानांमधील शिव लिंगे, सोमस्कंद मंडप, नटराज सभा. इथे श्री कदवनमाळी ह्यांची मूर्ती आहे जिथे ते प्रकट झाले. ह्या ठिकाणी भगवान शिवांनी श्री अप्पर यांना दर्शन दिले. श्री दुर्गा देवींच्या मूर्तीमध्ये त्या तपश्चर्येच्या मुद्रेमध्ये म्हणजेच एका पायावर उभ्या आहेत आणि ही तपश्चर्या त्या महिषासुराचा वध केल्यामुळे प्राप्त झालेल्या पापांचं विमोचन करण्यासाठी करत आहेत. 

ह्या ठिकाणी भगवान विष्णू आणि श्री लक्ष्मी देवींनी भगवान शिवांची प्रार्थना केली. श्री लक्ष्मीदेवींना इथे पूमगल असं पण म्हणतात. त्यांनी इथे म्हणजेच थुरुथीमधे पूजा केली म्हणून ह्या स्थळाला पंथुरुथी म्हणतात.

शैव संत नालवर ह्यांची चरित्रे इथल्या भिंतींवर चित्रित केली आहेत. 

भगवान शिवांनी इथे एका विहिरीमध्ये १३ तीर्थे निर्माण केली. कश्यप ऋषींनी केलेल्या तपश्चर्येला मान देण्यासाठी म्हणून त्यांनी ही तीर्थे निर्माण केली. त्यांनी कश्यप ऋषींना आडी महिन्याच्या अमावास्येला दर्शन दिलं. अमावास्येला इथे पितृदोषाच्या निवारणासाठी गिरिवलम (टेकडीच्या भोवती प्रदक्षिणा) केली जाते. 

असा समज आहे की श्री संबंधर ह्यांनी श्री अप्पर ह्यांची पालखी आपल्या खांद्यावर वाहिली.    

प्रार्थना:

१. भाविक जनांची अशी भावना आहे की अमावास्येला गिरिवलम (डोंगराला प्रदक्षिणा) करून मग पूजा केल्यास पितृदोषांतून मुक्ती मिळते. 

२. भाविक जन इथे अपत्य प्राप्तीसाठी, विवाहातल्या अडचणी दूर होण्यासाठी तसेच शिक्षणात प्रगती होण्यासाठी प्रार्थना करतात. 

पूजा:

१. दररोज दिवसभरात चार पूजा केल्या जातात.

२. नियमित साप्ताहिक पूजा केल्या जातात. 

२. प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे महत्वाचे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): सप्त स्थान उत्सव, ब्रम्होत्सव

आवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री  गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक, स्कंद षष्ठी उत्सव

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम हा दिव्यांचा उत्सव

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): अरुद्रदर्शन

थै (जानेवारी-फेब्रुवारी): मकर संक्रांति

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६.३० ते ११.३०, संध्याकाळी ४.३० ते ८.३०

पत्ता: 

श्री पूवननाथर मंदिर, थिरुपूंथुरुथी पोस्ट, कंडीयुर तालुका, थिरुवैयारू, तंजावूर जिल्हा, तामिळ नाडू ६१३१०३

दूरध्वनी: +९१-४३६५३२२२९०, +९१-९४८६५७६५२९

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.  

Shri Puvananathar Temple / PushpaVaneshwarar Temple at Thiruppoonthuruthi

This place is also known as Melai Poonthuruthi. 

This is at about 3 kms from Kandiyur on Tanjavur-Thirukattupalli-Kallanai route, 5.8 kms from Thiruvaiyaru, 14.8 kms from Tanjavur and 14.6 kms from Thirukattupalli.

This temple is on the southern bank of Kaveri and on the bank of Kudumurutti river.

This temple has been revered by Shaiva Saints Appar, Vellalar and Sambandar, but sacred hymns of Sambandar are not available. This temple must have existed even before the 7th century. It was later reconstructed by the Chola king. The extensions were carried out by Chola, Pandya and Vijayanagar kings. The stone inscriptions in the temple give an account of endowments and the work done by various kings.

This Shiva temple is the sixth in the saptha sthana temples. Poo (pu means flower in Tamil), thuruthi (means place between the rivers in Tamil). This place is between the rivers Kaveri and Kudumurutti. Hence this place got the name Thiruppoonthuruthi. 

Shri Shiva obtained flowers for Nandi’s wedding from this place.

Moolavar: Shri Pushpavaneshwarar, Shri Adi Puranar, Shri Poyleliyar
Devi: Shri SaundaryaNayaki, Shri Azhakalamarthanayaki
Kshetra vruksha: Bilva
Sacred Teertha: Surya, Kashyap, Ganga and Agni
Puranik Name: Thiruppoonthuruthi
Present name: Melai-poonthuruthi
District: Tanjavur, Tamil Nadu

Kshetra purana: 

Nandi is said to have moved slightly to allow Shri Shiva to sight Appar and Sambandhar arriving together. River Kaveri was born from the kamandalu of Sage Agastya when a crow (Shri Ganesha) toppled kamandalu. It flowed through various places including Kandiyur, Thirupazhanam, Thiruvaiyaru, Thiruneithanam and finally she became stagnant to become the sea. On the way, she submerged Karuppur, Konerajapuram, Nadukaveri, Thiruvalampozhi and Thirupoothur. Shri Indra after worshiping Shri Ayyarappar (Shri Shiva) made her towards the east by the grace of Shri Shiva. This made land fertile and she flowed through Kandiyur and Poothur. At a higher level on the bank of the river there was a banyan tree. As the land was fertile and soft the place got the name Poonthurutti. 

Indra was cursed by Sage Gautam to have a thousand ugly signs on Indra's body for Indra's immoral act. In order to get rid of them Indra did penance at various Shiva sthalams. When he worshiped Shri Shiva at this place with flowers he got completely relieved of the curse. 

Two angels (Vinayas) who were cursed to become eagles got their original form by worshiping Shri Shiva at this place.

Those who worshiped at this place:
Shri Indra, Sage Kashyap, Shri Vishnu, Shri Lakshmi Devi, Shri Surya and Saint Appar.

Salient features:

1. The idols and paintings in the temple are very beautiful.

2. All the eight planets in the NavaGraha shrine face Lord Surya.

3. In this temple, we can have darshan of all seven ShivaLinga of the Sapta-Sthanam of Thiruvaiyaru.

4. The huge Nandi is believed to have moved aside to make way for Sambandhar.

5. In this temple, Ambika is facing the south which is considered very auspicious.

6. All the Nandis in this temple are slightly away from the center.

7. There are seven Gopurams in the temple and we can have darshan of all of them from a point in the mandap.

About temple:

This is a very old temple and occupies 2.5 acres. This temple consists of sanctum sanctorum, Antarala, ArthaMandap and MahaMandap. This is an east facing temple with a five tiered RajaGopuram. The sanctum sanctorum has a mini-gopuram. Nandi and Balipeetham are in between the two Gopurams. They are not in a straight line with Moolavar. The shiva linga is a swayambhu linga. There is a huge nandi said to have been made for the shaiva saint Sambandhar. The Rajagopuram is about 100 feet in height. 

The koshta murtis are Shri Vinayaka, Shri Ardhanarishwarar, Shri Bhikshatanar, Shri Veena Dakshinamurti, Shri Vishnu, Shri Brahma and Shri Durga Devi.

On the walls of the outer prakaram, paintings depict Shaiva saint Appar’s biography.

Idols and Shrines in the Prakaram:

Shaiva saints Appar, Sundarar along with his wives Paravainachiyar and Sangilinachiyar, Appar in sitting position, Shaiva saints Nalvar, Goddess MahaLakshmi, Goddess Durga, VeeraBhadra, Lord Vinayaka, Sridevi, Ayyanar, SaptaMatrika, NavaGraha shrine in which eight planets face Lord Surya, ChandiKeshwarar, Surya, KailashNadar, Sadhathapa Maharshi and Thirupanthankar.

Outer Parikrama:

Durgambika is a separate south facing shrine, KashiVishwanathar, Shivalingas of Sapta Sthana temples of Thiruvaiyaru. There is a SomaSkanda mandap and Nataraja Sabha in this parikrama. At this place, Lord Vishnu and Goddess Lakshmi offered prayers to Lord Shiva. Goddess Lakshmi is also praised as Poomagal and as she worshiped at Thuruthi the place is known as Poonthuruthi.

The history of Naalvars i.e four shaiva saints is painted on the walls. 

In the outer parikrama, we have a shiva lingas and idol of Shri Kadavanamali, the place where he manifested. In this place, Shri Shiva gave darshan to Appar. Shri Durga Devi idol is depicted as doing penance on one leg as if to get rid of the sin of killing Mahishasur. 

Lord Shiva created 13 teerthas in a well to appreciate penance of Sage Kashyap. He granted his darshan to the sage on new moon day in the Tamil month of Adi. Girivalam on new moon day is undertaken to get rid of pitrudosha. It is believed that Sambandhar carried the palanquin of Appar on his shoulders.

Prayers:

1. Devotees believe that on the day of the new moon, after performing Girivalam, if they worship at this temple they will be relieved from Pitrudosh.

2. Devotees worship here for child boon, for the removal of marriage obstacles and excellence in education and knowledge.

Pooja:

1. Daily four rituals are performed.

2. Pradosha pooja is performed regularly.  

Festivals: 

Chitrai (April-May): Sapta Sthanams festival and Brahmotsav

Avani (August-Sept): Ganesh chaturthi

Purattasi (sept-oct): Navaratri

Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek and Skanda shashthi festival

Kathigai (Nov-Dec): Festival of light known as Karthikeya Deepam

Thai (Jan-Feb): Makar Sankranti

Masi (Feb-Mar): Shivaratri. 

Besides this, the daily rituals, weekly pujas are conducted. Arudra darshan is also celebrated.

Temple timings: 6:30am to 11:30am, 4:30pm to 8:30pm.

Temple address:

Shri Puvananathar temple, At post Thiruppoonthuruthi, Via Kandiyur Taluka, Thiruvairaru, District Tanjore, TN 613103.

Phone: +91-4365322290, +91-9486576529

Courtesy: Various websites and blogs

थिरुवलमपोळील येथील श्री आत्मनाथेश्वर

हे मंदिर तंजावूर पासून १७ किलोमीटर्स वर तंजावूर-थिरुकट्टूपल्ली मार्गावर वसले आहे. हे मंदिर थिरुकंडियुर पासून ५ किलोमीटर्सवर तर थिरुपूंथुरुथी पासून १ किलोमीटरवर आहे. नायनमारांनी स्तुती केलेल्या २७५ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे एक स्थळ आहे आणि ते कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर वसले आहे. श्रेष्ठ शैव संत अप्पर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. म्हणून हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी बांधले असावे. चोळा साम्राज्याच्या काळामध्ये ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार होऊन दगडी मंदिर बांधले गेले. इथे बरेच शिलालेख आहेत पण सध्या ते सगळे विस्कळीत अवस्थेमध्ये आहेत. 

मूलवर: श्री आत्मनाथेश्वरर, श्री वडमूलनाथर, श्री वडमुळेश्वरर, श्री वडअरण्येश्वरर
देवी: श्री ज्ञानाम्बिका
क्षेत्र वृक्ष: वट वृक्ष (सध्या हे अस्तित्वात नाही), बिल्व
पवित्र तीर्थ: कावेरी नदी
पौराणिक नाव: वलमपुळील (अलमपुळील)
वर्तमान नाव: थिरुवलमपुळील

क्षेत्र पुराण:

१. पुराणानुसार अष्ट वसू हे श्री इंद्रदेवांचे परिचर होते. कालांतराने हे भगवान विष्णूंचे परिचर झाले. अष्ट वसू हे निसर्गाचे आठ पैलू समजले जातात. पुराणांमध्ये अष्ट वसुंबद्दल विविध स्पष्टीकरणे आहेत पण ह्या सगळया स्पष्टीकरणांमध्ये महाभारतातले स्पष्टीकरण स्वीकार्य समजलं जातं. रामायणामध्ये त्यांना कश्यप ऋषींचे पुत्र मानलं जातं तर महाभारतामध्ये त्यांना ब्रह्मदेवांचे किंवा मनूचे पुत्र मानलं जातं. वसिष्ठ ऋषींच्या कामधेनू ह्या गायीबरोबर अष्ट वसूंनी दुर्वर्तन केलं म्हणून वसिष्ठ ऋषींनी त्यांना पृथ्वीवर जन्म घेण्याचा शाप दिला. जेव्हां त्यांनी क्षमायाचना केली तेव्हां वसिष्ठ ऋषींनी त्यांना सांगितलं की ते गंगामातेच्या पोटी जन्म घेतील आणि गंगा माता त्यांना आपल्या मूळ रूपात येण्यासाठी मदत करतील. पण त्या अष्ट वसुंमधले एक वसू, ज्यांचे नाव बिबसन होते, ते मात्र त्यांच्या मूळ रूपात येणार नाहीत. असं म्हणतात की बिबसन हेच भीष्म म्हणून जन्माला आले. वसिष्ठ ऋषींच्या कामधेनू गाईबरोबरच्या दुर्वर्तनाचे मुख्य दोषी बिबसन होते.

२. इंद्र देवांना इथल्या श्वेत कमळांच्या तलावात स्नान केल्याने शापातून मुक्ती मिळाली. 

३. ह्या मंदिरामध्ये सुंदरर ह्यांना नंदिदेवांच्या विवाहाची बातमी मिळाली. 

४. स्थळ पुराणानुसार जेव्हा श्रेष्ठ शैव संत संबंधर ह्यांची पालखी ह्या मंदिराच्या जवळ आली त्यावेळी पालखी वाहकांमध्ये अजून एक श्रेष्ठ शैव संत अप्पर हे पण सामील झाले. जेव्हां पालखी थिरुपूंथुरुथी येथे आली तेव्हां संबंधरांना कळलं कि अप्पर ह्यांनी पालखी वाहिली म्हणून. त्यांनी अप्पर ह्यांची क्षमा मागितली आणि मग ते दोघेही मंदिरांच्या दर्शनासाठी गेले.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

कश्यप ऋषी, अष्ट वसू, शैव संत अप्पर, इंद्रदेव

वैशिष्ट्ये:

१. अष्ट वसूंनी ह्या मंदिरात भगवान शिवांची पूजा केली आहे.

२. इथे भैरवांची मूर्ती नाही कारण इथे भगवान शिव स्वतःच भैरव आहेत.

३. इथे दक्षिणामूर्तींचे नाव मेधा दक्षिणामूर्ती आहे.

४. मघा नक्षत्रासाठी हे परिहार स्थळ आहे. 

मंदिराबद्दल माहिती:

गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थ मंडप आहेत. हे पश्चिमाभिमुख मंदिर आहे आणि ह्या मंदिराला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. इथे ध्वजस्तंभ नाही. गाभाऱ्यासमोर बलीपीठ आणि नंदि आहेत. गाभाऱ्याच्या प्रवेशावर द्वारपाल आहेत. येथील शिव लिंग हे स्वयंभू आहे आणि बाकीच्या मंदिरातल्या शिव लिंगांच्या तुलनेत मोठ्ठे आहे. ह्या मंदिरात भैरवांचे स्वतंत्र देवालय नाही कारण भगवान शिव स्वतःच इथे भैरव आहेत. 

कोष्टामध्ये श्री विनायकर, श्री मेधा दक्षिणामूर्ती, श्री ब्रम्हदेव आणि श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. 

इथे एक परिक्रमा आहे आणि मंदिरातली बरीचशी देवालये ह्या परिक्रमेमध्येच आहेत. परीक्रमेमध्ये असलेल्या मूर्ती आणि देवालये अशी आहेत - श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री सुब्रमण्य, श्री गणेश, पंचभूत लिंगे, श्री विशालाक्षी देवींसमवेत श्री काशी विश्वनाथ, नवग्रह, शैव संत नालवर, श्री नटराज, श्री मूळ विनायकर, श्री चंडिकेश्वरर, शैवसंत अप्पर. 

श्री अंबाळ त्यांच्या स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत आणि त्या दक्षिणाभिमुख आहेत. त्या ज्ञान देतात म्हणून त्यांना ज्ञानाम्बिका असं नाव आहे. त्या उभ्या मुद्रेमध्ये आहेत.

इथे श्री दुर्गादेवी ह्या खूप शक्तिमान मानल्या जातात कारण त्या आपल्या भक्तांना वरदाने देतात.

प्रार्थना:

१. भाविक जन इथे विवाहातल्या अडचणींचे निवारण होण्यासाठी, अपत्यप्राप्तीसाठी आणि शिक्षणामध्ये प्रगती मिळविण्यासाठी प्रार्थना करतात.

२. मघा नक्षत्रदोषांसाठी हे परिहार स्थळ आहे.

३. असा समज आहे की सलग ११ अष्टमी, ११ प्रदोष किंवा ११ सोमवारी इथे पूजा केल्यास सर्व ग्रहांच्या दोषांचे निवारण होते.

४. असा समज आहे की भगवान शिव, श्री अंबिका देवी आणि पंच लिंगांची सलग ८ पौर्णिमा दिवशी पूजा केल्यास अपत्य प्राप्तीचे आशीर्वाद मिळतात. 

पूजा:

मंगळवारी आणि शुक्रवारी इथे श्री दुर्गादेवींच्या विशेष पूजा केल्या जातात. तसेच दररोजच्या पूजा आणि प्रदोष पूजा पण केल्या जातात. 

मंदिरात साजरे होणारे काही महत्वाचे सण:

आवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): मूळ नक्षत्र उत्सव
पूरत्तासी (सप्टेम्बर-ऑक्टोबर): नवरात्री, स्कंद षष्ठी
ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक
कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): प्रत्येक सोमवारी पूजा
मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी):  थिरुवथीरै
मासी (फेब्रुवारी-मार्च): शिवरात्रि

मंदिराच्या वेळा: 

सकाळी ७ ते ११, संध्याकाळी ५ ते ७

इथले पुजारी थिरुपूंथुरुथी येथून येतात म्हणून मंदिरात पूजेसाठी किंवा दर्शनासाठी जाण्याआधी पुजाऱ्यांशी पुढील दूरध्वनी क्रमांकावर संपर्क करावा - +९१-४३६५२८४५७३, +९१-४३६५३२२२९०

पत्ता:

श्री आत्मनाथेश्वर मंदिर, थिरुवलमपोळील पोस्ट (थिरुकंडीयुर मार्गे), थिरुवैयरू तालुका, तंजावूर जिल्हा, तामिळ नाडू

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Atmanadeshwarar Temple at Thiruvalampozhil

This temple is located on Thanjavur-Thirukattupalli route and is at a distance of 17 kms from Thanjavur (via Kandiyur). It is about 5 kms from Thirukandiyur and about 1 km from Thirupoonthuruthi. This is a Padal Pethra sthalam on the southern bank of Kaveri revered by shaiva saint Appar. Hence this temple must have existed even before the 7th century. During Chola king’s period this was reconstructed as a stone temple. There are a number of stone inscriptions but most of them are damaged. 

Moolavar: Shri Athmanadeshwarar, Shri Vadamulanathar, Shri Vadamuleshwarar, Shri Vada Aranyeshwarar
Devi: Shri Dnyanambika
Kshetra vruksha: Banyan Tree (does not exist), Bilva
Sacred Teertha: River Kaveri
Puranik Name: Valampuzhil (Alampuzhil)
Present name: Thirvalampuzhil

Kshetra Purana:

According to purana, Ashta Vasus are the attendants of Lord Indra. Later they became attendants for Lord Vishnu. They are believed to be eight aspects of nature. There are different explanations in puranas about Ashta Vasus. But generally the explanation in Mahabharata is accepted. In Ramayana they are described as children of Sage Kashyap whereas in Mahabharata they are described as sons of Lord Brahma or Lord Manu. They were cursed by Sage Vasishtha to be born on the earth for ill treating the celestial cow Kamadhenu. When they pleaded for pardon the sage said that Ganga will be their mother and she will help them to regain their original form except Bibasan who was the main culprit. He is believed to have been born as Bhishma. Lord Indra had a curse when he took bath in white lotus pond at this place he was relieved of the curse. At this temple shaiva saint Sundarar was informed about Nandi’s marriage. According to Purana, shaiva saint Appar joined the palanquin bearers and carried Sambandhar when the palanquin came near this place. Only when the procession reached Thirupoonthuruti Sambandhar came to know of the role played by Appar. He offered his apologies and later together they visited a few temples. 

Those who worshiped at this place:
Sage Kashyap, Ashta Vasus, Shaiva saint Appar, Lord Indra

Special features:

1. At this temple Ashta Vasus have worshiped Lord Shiva. 

2. There is no idol of Lord Bhairav as Lord Shiva takes role of Lord Bhairav

3. Lord Dakshinamurti is Medha Dakshinamurti

4. This is a parihar sthala for Magha nakshatra

About temple:

The sanctum sanctorum consists of sanctum, antarala, ardha mandap. This is a west facing temple with a five tiered Rajagopuram. There is no dhwaja stambha. Balipeeth and Nandi are in front of the sanctum sanctorum. There are dwarapalas at the entrance of the sanctum. The shiva linga is a swayambhoo linga and is comparatively large in size. In this temple there is no separate shrine for Lord Bhairav as Lord Shiva takes the role of Lord Bhairav. 

Koshtha murtis are: Lord Vinayaka, Lord Dakshinamurti as Medha Dakshinamurti, Lord Brahma and Goddess Durga. There is only one parikrama and most of the shrines are located in Parikrama. 

The shrines and idols in parikrama: Lord Subramanya with Valli and Deivanai, Lord Ganesha, Panchabhuta lingas, Lord Kashi Vishwanath with Goddess Vishalakshi, Navagraha, Shaiva Saint Nalvar, Lord Nataraja, Mool Vinayaka, Lord Chandikeshwarar, shaiva saint Appar

Ambal is in a separate shrine facing the south direction. As Ambika imparts dnyan, she is known as Dnyanambika. She is in a standing posture. Goddess Durga is considered as very powerful at this place, as she bestows boons to her devotees. 

Prayers:

1. Devotees pray at this temple for removal of marriage obstacles for child boon for excellence in knowledge and education.

2. This is a parihara sthala for Magha nakshatra. 

3. There is belief that worshiping at this temple for consecutive 11 ashtamis / pradosha / Mondays will remove all doshas due to planetary positions.

4. Worshiping Lord Shiva, Goddess Ambika and Pancha lingas for eight successive full moon days will grant child boon. 

Poojas:

Special poojas are conducted to Goddess Durga on Tuesdays and Fridays. Regular Pradosha poojas and other daily rituals. 

Some Important festivals:

Aavani (Aug-Sept): Mula nakshatra
Purattasi (Sept-Oct): Navaratri, skanda shasthi
Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek
Karthigai (Nov-Dec): Karthigai Mondays
Margazhi (Dec-Jan): Thiruvithairai
Maasi (Feb-Mar): Shivaratari

Timing: 7 am to 11 am, 5 pm to 7 pm

Since the priest comes from Thirupoonthuruthi for performing pujas it is better to check up the timing before proceeding to darshan or puja at +91-4365284573, +91-4365322290

Address: Shri Atmanadeshwarar Temple at post Thiruvalampozhil via Thirukandiyur, Taluka Thiruvaiyaru, District Thanjavur, TN

Courtesy: Various websites and blogs

मेलै थिरुकट्टूपल्ली येथील श्री अग्नीश्वरर मंदिर / श्री थीयाडीअप्पर मंदिर

हे मंदिर थिरुवैयारु पासून १९ किलोमीटर्सवर, थिरुकंडीयुर पासून १९ किलोमीटर्सवर आणि तंजावूर पासून २६ किलोमीटर्सवर आहे. कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर हे मंदिर वसलं आहे. शैव संत अप्पर, संबंधर आणि वल्लालर ह्या नायनमारांनी स्तुती केलेल्या २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी एक आहे. त्यामुळे हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी अस्तित्वात असावं (साधारण २००० वर्षांपेक्षाही जुनं असावं). चोळा साम्राज्याच्या आदित्य चोळा I ह्या राजाने ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. इथे काही शिलालेख आहेत ज्यामध्ये चोळा, पांड्या आणि विजयनगर साम्राज्याच्या राजांनी केलेल्या कामाच्या तसेच देणग्यांचा उल्लेख आहे.

मूलवर: श्री अग्नीश्वरर, श्री थीयाडीअप्पर
देवी: श्री सौंदर्यनायकी, श्री अळगम्मई, श्री वारकोंडा मुलैयम्मई
पवित्र वृक्ष (क्षेत्र वृक्ष): शमी, बिल्व
पवित्र तीर्थ: सूर्य तीर्थ, कावेरी नदी, कूडमुरूट्टी नदी, अग्नी (विहीर)
पौराणिक नाव: मेलै थिरुकट्टूपल्ली
वर्तमान नाव: थिरुकट्टूपल्ली

क्षेत्र पुराण: 

१. आधीच्या एका पंच भूत स्थळांबद्दलच्या लेखात असा उल्लेख केला होता की भगवान शिवांनी श्री ब्रह्मदेवांना ते खोटे बोलल्याबद्दल त्यांची पृथ्वीवर कुठेही पूजा होणार नाही असा शाप दिला होता. श्री ब्रह्मदेव ह्या शापामुळे खूप व्यथित झाले. ह्या शापापासून मुक्ती मिळविण्यासाठी त्यांनी ह्या मंदिरामध्ये भगवान शिवांची पूजा केली. त्यांच्या पूजेवर प्रस्सन होऊन भगवान शिवांनी त्यांचं इथे स्वतंत्र देवालय होईल असं वरदान दिलं. असा समज आहे कि हे पहिलं स्थळ आहे जिथे श्री ब्रम्हदेवांचं स्वतंत्र देवालय आहे. 

२. स्थळ पुराणानुसार श्री इंद्रदेव आणि त्यांच्याबरोबर इतर देवांनीही इथे येऊन भगवान शिवांची पूजा केली. श्री अग्निदेवहि त्यामध्ये होते. श्री अग्निदेवांनी भगवान शिवांकडे आपली व्यथा प्रगट केली कि यज्ञामध्ये भाविक जनांची सर्व पापे ते जाळतात त्यामुळे ती सगळी पापे त्यांच्या अंगावर येतात तसेच त्यांचा ज्या गोष्टींना स्पर्श होतो त्या गोष्टी भस्म होतात असा त्यांच्यावर आरोप होतो. ह्या ओझ्यातून मुक्ती मिळविण्यासाठी त्यांनी भगवान शिवांकडे प्रार्थना केली. त्यांच्या प्रार्थनेवर प्रसन्न होऊन भगवान शिवांनी त्यांना इथे तीर्थ निर्माण करण्यास सांगितले आणि त्या तीर्थातल्या पाण्याने अभिषेक करण्यास सांगितले. श्री अग्निदेवांनी भगवान शिवांच्या आज्ञेने तीर्थ निर्माण करून त्यातील पाण्याने अभिषेक केला आणि त्यामुळे ते शुद्ध झाले. श्री अग्निदेवांनी भगवान शिवांची इथे पूजा केली म्हणून इथे भगवान शिवांचे नाव श्री अग्नीश्वरर असे आहे आणि त्यांनी निर्माण केलेल्या तीर्थाचे नाव अग्नितीर्थ आहे. 

३. त्रिची मधल्या श्री थायूमानवर मंदिराबद्दलच्या लेखामध्ये सिद्धमुनि थिरुमूलर ह्यांचे वंशज सरममुनी ह्यांच्याबद्दल उल्लेख केला होता. ते भगवान शिवांची शेवंतीच्या फुलांनी पूजा करायचे. म्हणून तिथे भगवान शिवांचे नाव शेवंतीनाथर असे आहे. उरैयुर येथील चोळा राजाला दोन राण्या होत्या. एक राणी राज्याची राजधानी उरैयुर येथे होती तर दुसरी राणी ह्या ठिकाणी होती. राजाचा एक सेवक सरम मुनींच्या नंदनवनातून शेवंतीची फुले चोरायचा आणि ती राजाच्या दोन राण्यांना द्यायचा. उरैयुर येथील राणी ती फुले स्वतःसाठी वापरायची तर इथली म्हणजेच थिरुकट्टूपल्ली येथील राणी ती फुले भगवान शिवांच्या पूजेसाठी वापरायची. सरम मुनींनी आपल्या नंदनवनातील फुले चोरी होत असल्याची तक्रार राजाकडे केली. पण राजाने त्याची दखल घेतली नाही. तेव्हां सरम मुनींनी उरैयुर येथील भगवान शिवांकडे तक्रार केली. भगवान शिव पश्चिमेकडे म्हणजेच राजाच्या दरबाराकडे वळले आणि त्यांनी आपला क्रोध कटाक्ष त्या दिशेने टाकला ज्यामुळे वादळ निर्माण होऊन उरैयुर वादळामध्ये बुडून गेले. पण हे स्थळ मात्र सुरक्षित राहिले.  

ह्या ठिकाणी ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

भगवान विष्णू, श्री ब्रह्मदेव, श्री सूर्य, श्री अग्नी, श्री इंद्र, इतर देव, भगीरथ राजा आणि चोळा राजाची राणी. 

वैशिष्ट्ये:

१. इथला गाभारा जमिनीच्या पातळीखाली आहे.

२. नवग्रह संनिधीमध्ये सगळे ग्रह सुर्याभिमुख आहेत.

३. इथे श्री दक्षिणामूर्तींच्या दोन मूर्ती आहेत. एक श्री योग दक्षिणामूर्ती आणि एक श्री गुरु दक्षिणामूर्ती. श्री योग दक्षिणामूर्तींची मूर्ती अलौकिक आहे.

४. इथला ध्वजस्तंभ तांब्याने आच्छादलेला आहे.

५. कोष्टामध्ये सहसा असलेल्या श्री लिंगोद्भवर मूर्तीच्या ऐवजी श्री अर्धनारीश्वरांची मूर्ती आहे.

६. श्री ब्रम्हदेवांचे इथे स्वतंत्र देवालय आहे जे विश्वातील त्यांचे पहिले देवालय आहे असे मानले जाते.

मंदिराबद्दल माहिती:

गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थमंडप आहे. हे पहिलं मंदिर आहे जिथे श्री ब्रम्हदेवांचे स्वतंत्र देवालय आहे. ह्या मंदिराला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे आणि तीन परिक्रमा आहेत. मंदिराचा व्याप साधारण १ एकर आहे. ध्वजस्तंभ, बलीपीठ आणि नंदि राजगोपुराच्या पुढे एका नवनिर्मित मंडपामध्ये आहेत. ध्वजस्तंभ तांब्याने आच्छादित आहे. राजगोपुराच्या उजव्या बाजूला श्री विनायकांचे देवालय आहे. गाभारा जमिनीच्या पातळीच्या चार पायऱ्या खाली आहे. ह्या गाभाऱ्याला एक लहान प्रवेशद्वार आहे. इथले शिवलिंग छोटे आहे आणि स्वयंभू आहे. शिवलिंगाचा वरचा भाग सर्पाच्या पांच फण्यांनी आच्छादलेला आहे. ह्या गाभाऱ्यामध्ये पुजाऱ्याशिवाय कोणालाही आत यायची परवानगी नाही.

कोष्टामध्ये श्री विनायकर, श्री योग दक्षिणामूर्ती, श्री अर्धनारीश्वरर, श्री ब्रम्हदेव, श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री लिंगोद्भवर ह्यांचे स्वतंत्र देवालय आहे. 

बाहेरील परिक्रमेमध्ये नटराज सभा, उत्सव मूर्ती आणि नवग्रह संनिधी आहे. नवग्रह संनिधीमध्ये सर्व ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत. 

आतील परिक्रमेमधल्या मूर्ती आणि देवालये: श्री वलमपुरी विनायकर, श्री लिंगोद्भवर, श्री अर्धनारीश्वरर, श्री विशालाक्षी समवेत श्री काशीविश्वनाथ, श्री उन्नमलैअम्मन, श्री वल्ली आणि श्री देवानै समवेत श्री सुब्रमण्यम, श्री श्रीदेवी आणि श्री भूमादेवी समवेत श्री श्रीनिवास, श्री गजलक्ष्मी देवी, श्री चण्डिकेश्वरर, एका स्वतंत्र देवालयामध्ये श्री ब्रम्हदेव, श्री सट्टाईनाथर. 

ह्या मंदिरामधे श्री दक्षिणामूर्तींच्या दोन मूर्ती आहेत - श्री योग दक्षिणामूर्तीआणि श्री गुरु दक्षिणामूर्ती. श्रो योग्य दक्षिणामूर्तींना दोन हात आहेत आणि ते कुरंगासनामध्ये बसले आहेत. त्यांच्या जटांमध्ये सूर्य आणि चंद्र आहेत आणि गळ्यामध्ये मकरंदी रुद्राक्ष आहे. पुढील मंडपाच्या उजव्या बाजूला श्री भैरव आणि शैव संत नालवर ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री अंबिका देवी एका स्वतंत्र दक्षिणाभिमुख देवालयात आहेत आणि त्यावर विमान आहे. त्यांच्या देवालयाच्या प्रवेशद्वारावर दोन्ही बाजूला द्वारपालकांची स्टुक्कोची चित्रे आहेत. इथल्या मंडपाच्या छतावर भगवान शिव, श्री पार्वती देवी, श्री मुरुगन आणि श्री विनायकर ह्यांची स्टुक्कोची चित्रे आहेत. श्री अंबिका उभ्या मुद्रे मधे आहेत. त्यांच्या देवालयामध्ये श्री विनायकांची मूर्ती आहे.

प्रार्थना:

भाविक जन इथे पुढील कारणांसाठी प्रार्थना करतात: १) विवाहातल्या अडचणींच्या निवारणासाठी, २) धन आणि समृद्धी प्राप्ती साठी, ३) शिक्षणात यश आणि ज्ञानप्राप्ती साठी

पूजा:

आगम नियमांनुसार नियमित पूजा केल्या जातात. तसेच प्रदोष दिवशी नियमित प्रदोष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे काही महत्वाचे सण:

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): उत्तरा नक्षत्रावर ब्रम्होत्सव
ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक
मारगळी (फेब्रुवारी-मार्च): मघा नक्षत्र उत्सव, महाशिवरात्री

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६ ते सकाळी ११, दुपारी ४ ते रात्री ८.३०

पत्ता: श्री अग्नीश्वरर मंदिर / श्री थीयाडीअप्पर मंदिर, थिरुकट्टूपल्ली पोस्ट, तंजावूर जिल्हा, तामिळनाडू ६१३०१४

दूरध्वनी: +९१-९४४२३४७४३३

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Agnishwarar temple / Shri Theeyadiappar temple At Melai Thirukattupalli

This place is at about a distance of 19 km from Thiruvaiyaru, 19 km from Thirukandiyur and 26 km from Thanjavur. This temple is on the southern bank of Kaveri. This is a Padal Pethra Sthalam revered by Shaiva saints Appar, Sambandhar and Vallalar. Hence this temple must have existed even before the 7th century (may be more than 2000 years old). It was reconstructed by Chola king Aditya I. There are stone inscriptions which indicate the work done and the endowments made by Chola, Pandya and Vijayanagar kings.

Moolavar: Shri Agnishwarar, Shri Theeyadiappar
Devi: Shri Soundarya Nayaki, Shri Azhagammai, Shri Vaarkonda Mulaiyammai
Sacred Vruksha: Shami tree and Bilva tree.
Sacred Teertha: Surya Teertha, Kaveri river, Kudamurutti, Agni (a well).
Puranik name: Melai Thirukattupalli
Present name: Thirukattupalli

Kshetra purana:

In one of our earlier blogs about the Pancha Bhoota Sthala, we had mentioned about Lord Brahma being cursed by Lord Shiva that he will not be worshiped on earth as he had told a lie to Lord Shiva. Lord Brahma became very upset with the curse. In order to get relieved of the curse, he worshiped Lord Shiva at this temple. Pleased by his worship, Lord Shiva allowed him to have a separate shrine. It is believed that this was the first place where Lord Brahma was installed in a separate shrine.

According to Sthala purana, Lord Indra along with other devas came to this temple and worshiped Lord Shiva. Lord Agni also prayed along with them. At that time he made a request to Lord Shiva. He stated that he burns all the evils of the devotees who perform homam and he has to carry their sins. He also told that he gets the blame as anything touched by him gets charred. Hence he prayed to Lord Shiva for relief. Pleased by his worship, Lord Shiva asked him to dig a teertha (well) and use that water to perform Abhishek and get relieved of the burden. Agni did as directed by Lord Shiva and was relieved of his burden and became pure again. Lord Shiva was worshiped by Agni hence he is known as Agnishwarar and the teertha dug by Agni is called Agniteertha.

We had mentioned in our earlier blog on Shri Thayumanavar temple of Trichy about Sarama muni who was a descendant of  Siddha Thirumoolar. He used to worship Lord Shiva with Shevanti flowers. Hence Lord Shiva is praised as ShevantiNadar. The Chola king who used to rule this area with Woraiyur as capital had two wives, one was living at Woraiyur while the other was at this place. A servant plucked flowers from the nandanvan and gave it to the two queens. The queen at Woraiyur used the flowers for her personal use, while the queen who lived here used it for worshiping Lord Shiva. Sarama muni who owned the nandanvan complained to the king about the theft of flowers from the nandanvan. The king did not take any action, then the muni complained to Lord Shiva. Lord Shiva turned towards the west with an angry look and created a sandstorm and submerged Woraiyur but this place was spared.

Those who worshiped at this place:

Lord Vishnu, Lord Brahma, Lord Surya, Lord Agni, Lord Indra, other devas, King Bhageerath and queen of Chola king.

Special features:

1. Sanctum is below the ground level.

2. In the Navagraha shrine, all eight planets are facing Lord Surya.

3. There are two Lord Dakshinamurti idols, Yoga Dakshinamurti and Guru Dakshinamurti. The idol of Yoga Dakshinamurti is very unique.

4. The Dhwaja Stambha is covered by a copper kavach.

5. Lord ArdhaNaareeshwarar is a Koshta murti instead of the usual Lord Lingothbhavar.

6. There is a separate shrine for Lord Brahma, believed to be first in the world.

About the temple:

The Sanctum Sanctorum consists of Sanctum Antarala and Ardha Mandap. This temple is believed to be the first temple where Lord Brahma has a separate shrine. The temple has a five tiered RajaGopuram with three prakarams and is spread over an area of one acre. Dhwaja Stambha, Balipeeth and Nandi are in a newly constructed mandap after RajaGopuram. The Dhwaja Stambha is covered by a copper kavach. On the right side of RajaGopuram there is a shrine of Lord Vinayaka. The sanctum is four steps below the ground level with a small entrance. The Shivalinga is a small Swayambhu linga.

The top of Shivalinga is covered by five hoods of a serpent. In this temple, no one except the priest is allowed in the sanctum.

Koshta Murtis:

Lord Vinayaka, Lord Yoga Dakshinamurti, Lord ArdhaNaareeshwarar, Lord Brahma and Goddess Durga.

Lord Lingothbhavar is in a separate shrine. In the outer prakaram we come across Nataraj Sabha, Utsav murtis and NavaGraha shrine. In the NavaGraha shrine all eight planets face Lord Surya.

Idols and shrines in the inner prakaram: Valampuri Vinayakar, Lord Lingothbhavar, Lord ArdhaNaareeshwarar, Lord KashiVishwanath with Goddess Vishaalaakshi, Goddess Unnamalai Amman, Lord Subramanyam with Valli and Deivanai, Lord Shrinivasa with Goddess Bhuma devi and Goddess Shridevi, Goddess GajaLakshmi,

Lord Chandikeshwarar, Lord Brahma in a separate shrine and Lord SattaiNathar.

In this temple, there are two Dakshinamurtis - Yoga Dakshinamurti and Guru Dakshinamurti. Yoga Dakshinamurti has two hands and is sitting in Kuranga asana (full squat). He has two hands and wears Surya and Chandra on his matted hair and Makarandi Rudraksha on his neck. On the right side of the front mandap, we come across shrines of Lord Bhairav and Shaiva saints Nalvar.

Ambika is in a separate south facing shrine which has a vimana. At the entrance of her shrine, there are stucco images of dwarapalakis on either side. On the top of the mandap there are stucco images of Lord Shiva, Goddesss Parvati, Lord Muruga and Lord Vinayakar. Goddess Ambika is standing posture. There is an idol of Lord Vinayakar inside her shrine.

Prayers:

Devotees pray at this temple for (1) Removal of marriage obstacles, (2) Wealth and prosperity, (3) Excellence in education and knowledge.

Poojas:

Regular pooja according to Agama rules and Pradosh pooja is also performed regularly.

Some important festivals:

Panguni (Mar-April): Brahma Utsav on Uttara Nakshatra.
Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek
Margazhi (Dec-Jan): Thiruvathirai
Masi (Feb-Mar): Magha Nakshatra, MahaShivaRatri

Timing:

6:00am to 11:00am and 4:00pm to 8:30pm.

Address:

Shri Agnishwarar temple/ Shri Theeyadiappar temple, At post Thirukattupalli,
District : Tanjore
State : TamilNadu, 613014

Phone number: +91-9442347433

Courtesy: Various website and blogs

थिरुनेडुंगळं येथील श्री नेडुंगळंनाथर मंदिर

नेडुंगळं हे त्रिची-तंजावूर मार्गावर थुवक्कुडी पासून ४ किलोमीटर्सवर आहे. थुवक्कुडी हे त्रिची पासून १७ किलोमीटर्सवर आहे आणि तंजावूर पासून २७ किलोमीटर्स वर आहे. नायनमारांनी स्तुती केलेल्या पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे एक स्थळ आहे. शैव संत संबंधर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती केली आहे. तामिळ मध्ये थिरु नेडुंगळं म्हणजे विस्तारित पठारे. थेवरं मध्ये ह्या स्थळाचा उल्लेख नेडुंगलामानगर असा आहे ज्याचा अर्थ मोठं शहर असा आहे. पण आता ते फक्त एक गांव आहे. मूळ मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी बांधलं गेलं असावं. सध्याचे मंदिर हे साधारण १५०० वर्षांपूर्वी बांधलं असावं. संबंधर ह्यांनी ह्या स्थळाची स्तुती “एदार कळैयुम पथीगम” (विघ्नांचे हरण करणारे भजन) असे केले आहे. चोळा, पांड्या, होयसाला आणि विजयनगर साम्राज्यांच्या काळातले शिलालेख इथे आहेत. ह्या शिलालेखांमध्ये भगवंताची विविध नावांनी स्तुती केली आहे. 

मूलवर: श्री नेडुंगळंनाथर, श्री नित्यसुंदरेश्वरर
देवी: श्री मंगलनायकी, श्री ओप्पीलनायकी
उत्सवर: श्री सोमस्कंदर
क्षेत्र वृक्ष: बिल्व आणि मराठीमधलं कण्हेर
पवित्र तीर्थ: अगस्त्य तीर्थ, सुंदर तीर्थ
पौराणिक नाव: थिरु नेडुंगळं  

क्षेत्र पुराण:

१. आधीच्या लेखामध्ये जे सोमस्कंद क्षेत्र पुराणाचे वर्णन केले होते तेच क्षेत्र पुराण ह्या मंदिराचे पण आहे. 

२. पुराणांनुसार एकदा श्री पार्वती देवी इथे तपश्चर्या करत असताना त्यांच्या बरोबर खोडसाळपणा करण्याच्या हेतूने भगवान शिव एका चोराच्या रूपात आले. श्री पार्वती देवी घाबरून येथून जवळ असलेल्या ओळीमधीचोळै ह्या गावात असलेल्या थळै वृक्षांच्या बागेमध्ये जाऊन लपल्या. भगवान शिवांनी त्यांना आपले मूळ रूप दाखवले आणि ते श्री पार्वती देवींना कैलास पर्वतावर घेऊन गेले.

३. पुराणांनुसार अगस्त्य मुनींनी इथे अगस्त्य तीर्थ निर्माण करून भगवान शिवांची आराधना केली.

४. स्थळ पुराणानुसार वाणिक्य चोळा ह्या राजाला भगवान शिवांनी विवाहाच्या पोषाखामध्ये दर्शन दिलं म्हणून भगवान शिवांना इथे श्री नित्य कल्याण सुंदरेश्वरर असे नाव आहे.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

अगस्त्य मुनी

वैशिष्ट्ये:

१. हे क्षेत्र काशी क्षेत्राशी तुल्यबळ मानलं जातं. 

२. शैव संत संबंधर ह्यांनी इथे एक पथीगम रचून ते गायले आहे. 

३. शैव संत अय्याडीगळ कडवरकोण नायनार ह्यांनी ह्या मंदिरातल्या भगवान शिवांची स्तुती गायली आहे. हे संत अप्पर आणि संबंधर ह्यांच्याही आधी अस्तित्वात होते. त्यामुळे हे मंदिर २००० वर्षापेक्षाही जुने असावे. 

४. श्री योग दक्षिणामूर्तींची मूर्ती अलौकिक आहे.

५. श्रो सोमस्कंदांची मूर्ती पण अलौकिक आहे.

६. आडी ह्या तामिळ महिन्याच्या सातव्या आणि बाराव्या दिवशी सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात.

७. सप्त मातृका दोन जागी आहेत. परिक्रमेमध्ये त्यांच्या मूर्ती आहेत तर अजून एका ठिकाणी त्यांची शिल्पे एका स्लॅबवर कोरलेली आहेत.

८. नवग्रह संनिधीमध्ये श्री सूर्यदेव त्यांच्या पत्नींसमवेत असून ते पश्चिमाभिमुख आहेत. आणि बाकीचे ग्रह त्यांच्या कडे मुख करून आहेत.

९. शैव संत श्री अरुणागिरिनाथर ह्यांनी येथील श्री मुरुगन ह्यांच्या स्तुत्यर्थ स्तोत्रे रचली आहेत.

१०. चोळा साम्राज्याच्या काळातली एक उखळ इथे आहे.

मंदिराबद्दल माहिती:

ह्या मंदिराच्या आवाराचा व्याप साधारण २ एकर आहे. हे मंदिर पश्चिमाभिमुख आहे आणि इथे दोन परिक्रमा आहेत. पहिल्या प्रवेशद्वारावर राजगोपुर नाही. दुसऱ्या प्रवेशद्वारावर दोन स्तरांचं राजगोपुर आहे. दोन प्रवेशद्वारांच्या मधे ध्वजस्तंभ, नंदि मंडप आणि मोठ्ठं बलीपीठ आहे. गाभाऱ्याच्या प्रवेशाजवळ श्री मुरुगन आणि श्री विनायकर ह्यांची देवालये आहेत. मंदिराच्या समोर तलाव (तीर्थ) आहे. हे क्षेत्र अलौकिक आहे. इथे भगवान शिवांच्या देवालयावर दोन विमाने आहेत. ह्या देवालयामध्ये भगवान शिवांनी आपल्या शरीराचा अर्धा भाग श्री पार्वती देवींना दिला आहे आणि म्हणूनच त्यांना अर्धनारीश्वरर असे संबोधले जाते. इथे अर्धनारीश्वरांची मूर्ती नाही त्यामुळे शिव लिंग हेच अर्धनारीश्वरर आहेत. श्री अंबिका देवी ह्या शिव लिंगामध्ये अरुप रूपात आहेत असा समज आहे. म्हणून शिव लिंग केंद्रित नाही. असा समज आहे कि भगवान शिव श्री पार्वती देवींना सामावून घेण्यासाठी थोडे बाजूला झाले. देवाच्या गाभाऱ्यावर दोन विमानं असणं ही योजना ह्या मंदिराशिवाय फक्त काशी मध्ये दिसून येते. आडी ह्या तामिळ महिन्याच्या सातव्या आणि बाराव्या दिवशी सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात. 

कोष्टामध्ये श्री योग दक्षिणामूर्ती, श्री अर्धनारीश्वरर आणि श्री दुर्गा देवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री दुर्गा देवींच्या मूर्तीजवळ श्री चंडिकेश्वरर ह्यांची मूर्ती आहे. श्री दक्षिणामूर्ती हे पद्मासनात आहेत. श्री विनायकांचे देवालय मंदिराच्या नैऋत्य दिशेला आहे आणि इथे त्यांचे नाव श्री कन्नी विनायकर असे आहे. बाहेरील परिक्रमेच्या ईशान्येकडील कोनामध्ये श्री अंबिका ओप्पीलानायकी ह्यांचे देवालय आहे. नावाप्रमाणेच ही मूर्ती अतिशय सुंदर आहे. त्यांची मूर्ती चतुर्भुज आहे आणि उभ्या मुद्रेमध्ये आहे. हे देवालय नंदी मंडपाच्या डाव्या बाजूला आहे. ह्या देवालयासमोर स्तंभ असलेला मंडप आहे. ह्या देवालयाच्या जवळ थिरुकल्याण मंडप (विवाह मंडप) आहे. आतल्या परिक्रमेच्या आग्नेय दिशेला श्री सोमस्कंदर आणि श्री चंद्रशेखर ह्यांची देवालये आहेत. दक्षिणेकडील परिक्रमेमध्ये सप्त मातृका, श्री दक्षिणामूर्ती, आणि अय्यनार ह्यांची देवालये आहेत.

पश्चिमेकडील परिक्रमेमध्ये श्री सुब्रमण्यम ह्यांचे देवालय आहे. त्यांच्या पत्नींसमवेत ते भक्तांवर कृपा करतात. दक्षिणेला श्री वरदराज पेरुमल त्यांच्या पत्नींसमवेत त्यांच्या देवालयामध्ये आहेत. उत्तरेला अगस्त्य मुनींचे देवालय आहे. आतल्या परिक्रमेमध्ये श्री भैरव आणि श्री शिवगामी देवींसमवेत श्री नटराज ह्यांची देवालये आहेत. परिक्रमेमध्ये श्री ज्येष्ठा देवी, अप्पू लिंग, वायू लिंग, कुपू लिंग, नवग्रह, श्री सूर्य, श्री चंद्र, श्री काळभैरव, शैव संत नालवर आणि सेक्कीळर ह्यांच्या मूर्ती आणि देवालये आहेत. इथे सप्त मातृकांच्या दोन, श्री चंडिकेश्वरांच्या दोन तसेच श्री वाराही देवींची मूर्ती आहे. अगस्त्य तीर्थाजवळ अगस्त्य मुनींचे अजून एक स्वतंत्र देवालय आहे.

श्री सोमस्कंदरांच्या मूर्तीमध्ये त्यांच्या उजव्या हाताचा अंगठा नाही. असा समज आहे कि राजाने हा अंगठा एका खटल्यामध्ये खोटी साक्ष दिल्याबद्दल शिक्षा म्हणून कापला. 

प्रार्थना:

१. ह्या स्थळी एदार कळैयुम पथीगम गायल्याने सर्व विघ्नांचे निवारण होते ह्या भावनेने भाविक जन ते इथे गातात.

२. भाविक जन इथे अपत्य प्राप्तीसाठी पूजा करतात.

३. विवाहामधल्या अडचणींचे निवारण होण्यासाठी भाविक जन श्री वाराही देवींची पूजा करतात. उखळीमध्ये दळलेली हळद अर्पण केली जाते.   

पूजा:

१. दररोज दिवसभरात सहा पूजा केल्या जातात.

२. शैव संत संबंधर, अप्पर, सुंदरर आणि माणिकवासगर ह्यांच्या जन्मनक्षत्राच्या दिवशी विशेष पूजा केल्या जातात.

३. प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केली जाते.

४. आडी ह्या तामिळ महिन्याच्या दर शुक्रवारी विशेष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे काही महत्वाचे सण:

आनी (जून -जुलै): विनायकर चतुर्थी

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): थिरु कार्थिगई

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): शिवरात्रि

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६.३० ते दुपारी १२, संध्याकाळी ४.३० ते संध्याकाळी ८

पत्ता: श्री नेडुंगळंनाथर मंदिर, थिरुनेडुंगळं पोस्ट, थुवक्कुडी मार्गे, तालुका आणि जिल्हा त्रिची, तामिळ नाडू ६२००१५

दूरध्वनी: +९१-४३१२५२०१२६

पुरोहिताचा दूरध्वनी: श्री रमेश गुरुक्कल - ९५७८८९४३८२, ९८४२०२८७७४

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.