Shri Puvananathar Temple / PushpaVaneshwarar Temple at Thiruppoonthuruthi

This place is also known as Melai Poonthuruthi. 

This is at about 3 kms from Kandiyur on Tanjavur-Thirukattupalli-Kallanai route, 5.8 kms from Thiruvaiyaru, 14.8 kms from Tanjavur and 14.6 kms from Thirukattupalli.

This temple is on the southern bank of Kaveri and on the bank of Kudumurutti river.

This temple has been revered by Shaiva Saints Appar, Vellalar and Sambandar, but sacred hymns of Sambandar are not available. This temple must have existed even before the 7th century. It was later reconstructed by the Chola king. The extensions were carried out by Chola, Pandya and Vijayanagar kings. The stone inscriptions in the temple give an account of endowments and the work done by various kings.

This Shiva temple is the sixth in the saptha sthana temples. Poo (pu means flower in Tamil), thuruthi (means place between the rivers in Tamil). This place is between the rivers Kaveri and Kudumurutti. Hence this place got the name Thiruppoonthuruthi. 

Shri Shiva obtained flowers for Nandi’s wedding from this place.

Moolavar: Shri Pushpavaneshwarar, Shri Adi Puranar, Shri Poyleliyar
Devi: Shri SaundaryaNayaki, Shri Azhakalamarthanayaki
Kshetra vruksha: Bilva
Sacred Teertha: Surya, Kashyap, Ganga and Agni
Puranik Name: Thiruppoonthuruthi
Present name: Melai-poonthuruthi
District: Tanjavur, Tamil Nadu

Kshetra purana: 

Nandi is said to have moved slightly to allow Shri Shiva to sight Appar and Sambandhar arriving together. River Kaveri was born from the kamandalu of Sage Agastya when a crow (Shri Ganesha) toppled kamandalu. It flowed through various places including Kandiyur, Thirupazhanam, Thiruvaiyaru, Thiruneithanam and finally she became stagnant to become the sea. On the way, she submerged Karuppur, Konerajapuram, Nadukaveri, Thiruvalampozhi and Thirupoothur. Shri Indra after worshiping Shri Ayyarappar (Shri Shiva) made her towards the east by the grace of Shri Shiva. This made land fertile and she flowed through Kandiyur and Poothur. At a higher level on the bank of the river there was a banyan tree. As the land was fertile and soft the place got the name Poonthurutti. 

Indra was cursed by Sage Gautam to have a thousand ugly signs on Indra's body for Indra's immoral act. In order to get rid of them Indra did penance at various Shiva sthalams. When he worshiped Shri Shiva at this place with flowers he got completely relieved of the curse. 

Two angels (Vinayas) who were cursed to become eagles got their original form by worshiping Shri Shiva at this place.

Those who worshiped at this place:
Shri Indra, Sage Kashyap, Shri Vishnu, Shri Lakshmi Devi, Shri Surya and Saint Appar.

Salient features:

1. The idols and paintings in the temple are very beautiful.

2. All the eight planets in the NavaGraha shrine face Lord Surya.

3. In this temple, we can have darshan of all seven ShivaLinga of the Sapta-Sthanam of Thiruvaiyaru.

4. The huge Nandi is believed to have moved aside to make way for Sambandhar.

5. In this temple, Ambika is facing the south which is considered very auspicious.

6. All the Nandis in this temple are slightly away from the center.

7. There are seven Gopurams in the temple and we can have darshan of all of them from a point in the mandap.

About temple:

This is a very old temple and occupies 2.5 acres. This temple consists of sanctum sanctorum, Antarala, ArthaMandap and MahaMandap. This is an east facing temple with a five tiered RajaGopuram. The sanctum sanctorum has a mini-gopuram. Nandi and Balipeetham are in between the two Gopurams. They are not in a straight line with Moolavar. The shiva linga is a swayambhu linga. There is a huge nandi said to have been made for the shaiva saint Sambandhar. The Rajagopuram is about 100 feet in height. 

The koshta murtis are Shri Vinayaka, Shri Ardhanarishwarar, Shri Bhikshatanar, Shri Veena Dakshinamurti, Shri Vishnu, Shri Brahma and Shri Durga Devi.

On the walls of the outer prakaram, paintings depict Shaiva saint Appar’s biography.

Idols and Shrines in the Prakaram:

Shaiva saints Appar, Sundarar along with his wives Paravainachiyar and Sangilinachiyar, Appar in sitting position, Shaiva saints Nalvar, Goddess MahaLakshmi, Goddess Durga, VeeraBhadra, Lord Vinayaka, Sridevi, Ayyanar, SaptaMatrika, NavaGraha shrine in which eight planets face Lord Surya, ChandiKeshwarar, Surya, KailashNadar, Sadhathapa Maharshi and Thirupanthankar.

Outer Parikrama:

Durgambika is a separate south facing shrine, KashiVishwanathar, Shivalingas of Sapta Sthana temples of Thiruvaiyaru. There is a SomaSkanda mandap and Nataraja Sabha in this parikrama. At this place, Lord Vishnu and Goddess Lakshmi offered prayers to Lord Shiva. Goddess Lakshmi is also praised as Poomagal and as she worshiped at Thuruthi the place is known as Poonthuruthi.

The history of Naalvars i.e four shaiva saints is painted on the walls. 

In the outer parikrama, we have a shiva lingas and idol of Shri Kadavanamali, the place where he manifested. In this place, Shri Shiva gave darshan to Appar. Shri Durga Devi idol is depicted as doing penance on one leg as if to get rid of the sin of killing Mahishasur. 

Lord Shiva created 13 teerthas in a well to appreciate penance of Sage Kashyap. He granted his darshan to the sage on new moon day in the Tamil month of Adi. Girivalam on new moon day is undertaken to get rid of pitrudosha. It is believed that Sambandhar carried the palanquin of Appar on his shoulders.

Prayers:

1. Devotees believe that on the day of the new moon, after performing Girivalam, if they worship at this temple they will be relieved from Pitrudosh.

2. Devotees worship here for child boon, for the removal of marriage obstacles and excellence in education and knowledge.

Pooja:

1. Daily four rituals are performed.

2. Pradosha pooja is performed regularly.  

Festivals: 

Chitrai (April-May): Sapta Sthanams festival and Brahmotsav

Avani (August-Sept): Ganesh chaturthi

Purattasi (sept-oct): Navaratri

Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek and Skanda shashthi festival

Kathigai (Nov-Dec): Festival of light known as Karthikeya Deepam

Thai (Jan-Feb): Makar Sankranti

Masi (Feb-Mar): Shivaratri. 

Besides this, the daily rituals, weekly pujas are conducted. Arudra darshan is also celebrated.

Temple timings: 6:30am to 11:30am, 4:30pm to 8:30pm.

Temple address:

Shri Puvananathar temple, At post Thiruppoonthuruthi, Via Kandiyur Taluka, Thiruvairaru, District Tanjore, TN 613103.

Phone: +91-4365322290, +91-9486576529

Courtesy: Various websites and blogs

थिरुवलमपोळील येथील श्री आत्मनाथेश्वर

हे मंदिर तंजावूर पासून १७ किलोमीटर्स वर तंजावूर-थिरुकट्टूपल्ली मार्गावर वसले आहे. हे मंदिर थिरुकंडियुर पासून ५ किलोमीटर्सवर तर थिरुपूंथुरुथी पासून १ किलोमीटरवर आहे. नायनमारांनी स्तुती केलेल्या २७५ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे एक स्थळ आहे आणि ते कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर वसले आहे. श्रेष्ठ शैव संत अप्पर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. म्हणून हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी बांधले असावे. चोळा साम्राज्याच्या काळामध्ये ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार होऊन दगडी मंदिर बांधले गेले. इथे बरेच शिलालेख आहेत पण सध्या ते सगळे विस्कळीत अवस्थेमध्ये आहेत. 

मूलवर: श्री आत्मनाथेश्वरर, श्री वडमूलनाथर, श्री वडमुळेश्वरर, श्री वडअरण्येश्वरर
देवी: श्री ज्ञानाम्बिका
क्षेत्र वृक्ष: वट वृक्ष (सध्या हे अस्तित्वात नाही), बिल्व
पवित्र तीर्थ: कावेरी नदी
पौराणिक नाव: वलमपुळील (अलमपुळील)
वर्तमान नाव: थिरुवलमपुळील

क्षेत्र पुराण:

१. पुराणानुसार अष्ट वसू हे श्री इंद्रदेवांचे परिचर होते. कालांतराने हे भगवान विष्णूंचे परिचर झाले. अष्ट वसू हे निसर्गाचे आठ पैलू समजले जातात. पुराणांमध्ये अष्ट वसुंबद्दल विविध स्पष्टीकरणे आहेत पण ह्या सगळया स्पष्टीकरणांमध्ये महाभारतातले स्पष्टीकरण स्वीकार्य समजलं जातं. रामायणामध्ये त्यांना कश्यप ऋषींचे पुत्र मानलं जातं तर महाभारतामध्ये त्यांना ब्रह्मदेवांचे किंवा मनूचे पुत्र मानलं जातं. वसिष्ठ ऋषींच्या कामधेनू ह्या गायीबरोबर अष्ट वसूंनी दुर्वर्तन केलं म्हणून वसिष्ठ ऋषींनी त्यांना पृथ्वीवर जन्म घेण्याचा शाप दिला. जेव्हां त्यांनी क्षमायाचना केली तेव्हां वसिष्ठ ऋषींनी त्यांना सांगितलं की ते गंगामातेच्या पोटी जन्म घेतील आणि गंगा माता त्यांना आपल्या मूळ रूपात येण्यासाठी मदत करतील. पण त्या अष्ट वसुंमधले एक वसू, ज्यांचे नाव बिबसन होते, ते मात्र त्यांच्या मूळ रूपात येणार नाहीत. असं म्हणतात की बिबसन हेच भीष्म म्हणून जन्माला आले. वसिष्ठ ऋषींच्या कामधेनू गाईबरोबरच्या दुर्वर्तनाचे मुख्य दोषी बिबसन होते.

२. इंद्र देवांना इथल्या श्वेत कमळांच्या तलावात स्नान केल्याने शापातून मुक्ती मिळाली. 

३. ह्या मंदिरामध्ये सुंदरर ह्यांना नंदिदेवांच्या विवाहाची बातमी मिळाली. 

४. स्थळ पुराणानुसार जेव्हा श्रेष्ठ शैव संत संबंधर ह्यांची पालखी ह्या मंदिराच्या जवळ आली त्यावेळी पालखी वाहकांमध्ये अजून एक श्रेष्ठ शैव संत अप्पर हे पण सामील झाले. जेव्हां पालखी थिरुपूंथुरुथी येथे आली तेव्हां संबंधरांना कळलं कि अप्पर ह्यांनी पालखी वाहिली म्हणून. त्यांनी अप्पर ह्यांची क्षमा मागितली आणि मग ते दोघेही मंदिरांच्या दर्शनासाठी गेले.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

कश्यप ऋषी, अष्ट वसू, शैव संत अप्पर, इंद्रदेव

वैशिष्ट्ये:

१. अष्ट वसूंनी ह्या मंदिरात भगवान शिवांची पूजा केली आहे.

२. इथे भैरवांची मूर्ती नाही कारण इथे भगवान शिव स्वतःच भैरव आहेत.

३. इथे दक्षिणामूर्तींचे नाव मेधा दक्षिणामूर्ती आहे.

४. मघा नक्षत्रासाठी हे परिहार स्थळ आहे. 

मंदिराबद्दल माहिती:

गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थ मंडप आहेत. हे पश्चिमाभिमुख मंदिर आहे आणि ह्या मंदिराला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. इथे ध्वजस्तंभ नाही. गाभाऱ्यासमोर बलीपीठ आणि नंदि आहेत. गाभाऱ्याच्या प्रवेशावर द्वारपाल आहेत. येथील शिव लिंग हे स्वयंभू आहे आणि बाकीच्या मंदिरातल्या शिव लिंगांच्या तुलनेत मोठ्ठे आहे. ह्या मंदिरात भैरवांचे स्वतंत्र देवालय नाही कारण भगवान शिव स्वतःच इथे भैरव आहेत. 

कोष्टामध्ये श्री विनायकर, श्री मेधा दक्षिणामूर्ती, श्री ब्रम्हदेव आणि श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. 

इथे एक परिक्रमा आहे आणि मंदिरातली बरीचशी देवालये ह्या परिक्रमेमध्येच आहेत. परीक्रमेमध्ये असलेल्या मूर्ती आणि देवालये अशी आहेत - श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री सुब्रमण्य, श्री गणेश, पंचभूत लिंगे, श्री विशालाक्षी देवींसमवेत श्री काशी विश्वनाथ, नवग्रह, शैव संत नालवर, श्री नटराज, श्री मूळ विनायकर, श्री चंडिकेश्वरर, शैवसंत अप्पर. 

श्री अंबाळ त्यांच्या स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत आणि त्या दक्षिणाभिमुख आहेत. त्या ज्ञान देतात म्हणून त्यांना ज्ञानाम्बिका असं नाव आहे. त्या उभ्या मुद्रेमध्ये आहेत.

इथे श्री दुर्गादेवी ह्या खूप शक्तिमान मानल्या जातात कारण त्या आपल्या भक्तांना वरदाने देतात.

प्रार्थना:

१. भाविक जन इथे विवाहातल्या अडचणींचे निवारण होण्यासाठी, अपत्यप्राप्तीसाठी आणि शिक्षणामध्ये प्रगती मिळविण्यासाठी प्रार्थना करतात.

२. मघा नक्षत्रदोषांसाठी हे परिहार स्थळ आहे.

३. असा समज आहे की सलग ११ अष्टमी, ११ प्रदोष किंवा ११ सोमवारी इथे पूजा केल्यास सर्व ग्रहांच्या दोषांचे निवारण होते.

४. असा समज आहे की भगवान शिव, श्री अंबिका देवी आणि पंच लिंगांची सलग ८ पौर्णिमा दिवशी पूजा केल्यास अपत्य प्राप्तीचे आशीर्वाद मिळतात. 

पूजा:

मंगळवारी आणि शुक्रवारी इथे श्री दुर्गादेवींच्या विशेष पूजा केल्या जातात. तसेच दररोजच्या पूजा आणि प्रदोष पूजा पण केल्या जातात. 

मंदिरात साजरे होणारे काही महत्वाचे सण:

आवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): मूळ नक्षत्र उत्सव
पूरत्तासी (सप्टेम्बर-ऑक्टोबर): नवरात्री, स्कंद षष्ठी
ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक
कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): प्रत्येक सोमवारी पूजा
मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी):  थिरुवथीरै
मासी (फेब्रुवारी-मार्च): शिवरात्रि

मंदिराच्या वेळा: 

सकाळी ७ ते ११, संध्याकाळी ५ ते ७

इथले पुजारी थिरुपूंथुरुथी येथून येतात म्हणून मंदिरात पूजेसाठी किंवा दर्शनासाठी जाण्याआधी पुजाऱ्यांशी पुढील दूरध्वनी क्रमांकावर संपर्क करावा - +९१-४३६५२८४५७३, +९१-४३६५३२२२९०

पत्ता:

श्री आत्मनाथेश्वर मंदिर, थिरुवलमपोळील पोस्ट (थिरुकंडीयुर मार्गे), थिरुवैयरू तालुका, तंजावूर जिल्हा, तामिळ नाडू

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Atmanadeshwarar Temple at Thiruvalampozhil

This temple is located on Thanjavur-Thirukattupalli route and is at a distance of 17 kms from Thanjavur (via Kandiyur). It is about 5 kms from Thirukandiyur and about 1 km from Thirupoonthuruthi. This is a Padal Pethra sthalam on the southern bank of Kaveri revered by shaiva saint Appar. Hence this temple must have existed even before the 7th century. During Chola king’s period this was reconstructed as a stone temple. There are a number of stone inscriptions but most of them are damaged. 

Moolavar: Shri Athmanadeshwarar, Shri Vadamulanathar, Shri Vadamuleshwarar, Shri Vada Aranyeshwarar
Devi: Shri Dnyanambika
Kshetra vruksha: Banyan Tree (does not exist), Bilva
Sacred Teertha: River Kaveri
Puranik Name: Valampuzhil (Alampuzhil)
Present name: Thirvalampuzhil

Kshetra Purana:

According to purana, Ashta Vasus are the attendants of Lord Indra. Later they became attendants for Lord Vishnu. They are believed to be eight aspects of nature. There are different explanations in puranas about Ashta Vasus. But generally the explanation in Mahabharata is accepted. In Ramayana they are described as children of Sage Kashyap whereas in Mahabharata they are described as sons of Lord Brahma or Lord Manu. They were cursed by Sage Vasishtha to be born on the earth for ill treating the celestial cow Kamadhenu. When they pleaded for pardon the sage said that Ganga will be their mother and she will help them to regain their original form except Bibasan who was the main culprit. He is believed to have been born as Bhishma. Lord Indra had a curse when he took bath in white lotus pond at this place he was relieved of the curse. At this temple shaiva saint Sundarar was informed about Nandi’s marriage. According to Purana, shaiva saint Appar joined the palanquin bearers and carried Sambandhar when the palanquin came near this place. Only when the procession reached Thirupoonthuruti Sambandhar came to know of the role played by Appar. He offered his apologies and later together they visited a few temples. 

Those who worshiped at this place:
Sage Kashyap, Ashta Vasus, Shaiva saint Appar, Lord Indra

Special features:

1. At this temple Ashta Vasus have worshiped Lord Shiva. 

2. There is no idol of Lord Bhairav as Lord Shiva takes role of Lord Bhairav

3. Lord Dakshinamurti is Medha Dakshinamurti

4. This is a parihar sthala for Magha nakshatra

About temple:

The sanctum sanctorum consists of sanctum, antarala, ardha mandap. This is a west facing temple with a five tiered Rajagopuram. There is no dhwaja stambha. Balipeeth and Nandi are in front of the sanctum sanctorum. There are dwarapalas at the entrance of the sanctum. The shiva linga is a swayambhoo linga and is comparatively large in size. In this temple there is no separate shrine for Lord Bhairav as Lord Shiva takes the role of Lord Bhairav. 

Koshtha murtis are: Lord Vinayaka, Lord Dakshinamurti as Medha Dakshinamurti, Lord Brahma and Goddess Durga. There is only one parikrama and most of the shrines are located in Parikrama. 

The shrines and idols in parikrama: Lord Subramanya with Valli and Deivanai, Lord Ganesha, Panchabhuta lingas, Lord Kashi Vishwanath with Goddess Vishalakshi, Navagraha, Shaiva Saint Nalvar, Lord Nataraja, Mool Vinayaka, Lord Chandikeshwarar, shaiva saint Appar

Ambal is in a separate shrine facing the south direction. As Ambika imparts dnyan, she is known as Dnyanambika. She is in a standing posture. Goddess Durga is considered as very powerful at this place, as she bestows boons to her devotees. 

Prayers:

1. Devotees pray at this temple for removal of marriage obstacles for child boon for excellence in knowledge and education.

2. This is a parihara sthala for Magha nakshatra. 

3. There is belief that worshiping at this temple for consecutive 11 ashtamis / pradosha / Mondays will remove all doshas due to planetary positions.

4. Worshiping Lord Shiva, Goddess Ambika and Pancha lingas for eight successive full moon days will grant child boon. 

Poojas:

Special poojas are conducted to Goddess Durga on Tuesdays and Fridays. Regular Pradosha poojas and other daily rituals. 

Some Important festivals:

Aavani (Aug-Sept): Mula nakshatra
Purattasi (Sept-Oct): Navaratri, skanda shasthi
Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek
Karthigai (Nov-Dec): Karthigai Mondays
Margazhi (Dec-Jan): Thiruvithairai
Maasi (Feb-Mar): Shivaratari

Timing: 7 am to 11 am, 5 pm to 7 pm

Since the priest comes from Thirupoonthuruthi for performing pujas it is better to check up the timing before proceeding to darshan or puja at +91-4365284573, +91-4365322290

Address: Shri Atmanadeshwarar Temple at post Thiruvalampozhil via Thirukandiyur, Taluka Thiruvaiyaru, District Thanjavur, TN

Courtesy: Various websites and blogs

मेलै थिरुकट्टूपल्ली येथील श्री अग्नीश्वरर मंदिर / श्री थीयाडीअप्पर मंदिर

हे मंदिर थिरुवैयारु पासून १९ किलोमीटर्सवर, थिरुकंडीयुर पासून १९ किलोमीटर्सवर आणि तंजावूर पासून २६ किलोमीटर्सवर आहे. कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर हे मंदिर वसलं आहे. शैव संत अप्पर, संबंधर आणि वल्लालर ह्या नायनमारांनी स्तुती केलेल्या २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी एक आहे. त्यामुळे हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी अस्तित्वात असावं (साधारण २००० वर्षांपेक्षाही जुनं असावं). चोळा साम्राज्याच्या आदित्य चोळा I ह्या राजाने ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. इथे काही शिलालेख आहेत ज्यामध्ये चोळा, पांड्या आणि विजयनगर साम्राज्याच्या राजांनी केलेल्या कामाच्या तसेच देणग्यांचा उल्लेख आहे.

मूलवर: श्री अग्नीश्वरर, श्री थीयाडीअप्पर
देवी: श्री सौंदर्यनायकी, श्री अळगम्मई, श्री वारकोंडा मुलैयम्मई
पवित्र वृक्ष (क्षेत्र वृक्ष): शमी, बिल्व
पवित्र तीर्थ: सूर्य तीर्थ, कावेरी नदी, कूडमुरूट्टी नदी, अग्नी (विहीर)
पौराणिक नाव: मेलै थिरुकट्टूपल्ली
वर्तमान नाव: थिरुकट्टूपल्ली

क्षेत्र पुराण: 

१. आधीच्या एका पंच भूत स्थळांबद्दलच्या लेखात असा उल्लेख केला होता की भगवान शिवांनी श्री ब्रह्मदेवांना ते खोटे बोलल्याबद्दल त्यांची पृथ्वीवर कुठेही पूजा होणार नाही असा शाप दिला होता. श्री ब्रह्मदेव ह्या शापामुळे खूप व्यथित झाले. ह्या शापापासून मुक्ती मिळविण्यासाठी त्यांनी ह्या मंदिरामध्ये भगवान शिवांची पूजा केली. त्यांच्या पूजेवर प्रस्सन होऊन भगवान शिवांनी त्यांचं इथे स्वतंत्र देवालय होईल असं वरदान दिलं. असा समज आहे कि हे पहिलं स्थळ आहे जिथे श्री ब्रम्हदेवांचं स्वतंत्र देवालय आहे. 

२. स्थळ पुराणानुसार श्री इंद्रदेव आणि त्यांच्याबरोबर इतर देवांनीही इथे येऊन भगवान शिवांची पूजा केली. श्री अग्निदेवहि त्यामध्ये होते. श्री अग्निदेवांनी भगवान शिवांकडे आपली व्यथा प्रगट केली कि यज्ञामध्ये भाविक जनांची सर्व पापे ते जाळतात त्यामुळे ती सगळी पापे त्यांच्या अंगावर येतात तसेच त्यांचा ज्या गोष्टींना स्पर्श होतो त्या गोष्टी भस्म होतात असा त्यांच्यावर आरोप होतो. ह्या ओझ्यातून मुक्ती मिळविण्यासाठी त्यांनी भगवान शिवांकडे प्रार्थना केली. त्यांच्या प्रार्थनेवर प्रसन्न होऊन भगवान शिवांनी त्यांना इथे तीर्थ निर्माण करण्यास सांगितले आणि त्या तीर्थातल्या पाण्याने अभिषेक करण्यास सांगितले. श्री अग्निदेवांनी भगवान शिवांच्या आज्ञेने तीर्थ निर्माण करून त्यातील पाण्याने अभिषेक केला आणि त्यामुळे ते शुद्ध झाले. श्री अग्निदेवांनी भगवान शिवांची इथे पूजा केली म्हणून इथे भगवान शिवांचे नाव श्री अग्नीश्वरर असे आहे आणि त्यांनी निर्माण केलेल्या तीर्थाचे नाव अग्नितीर्थ आहे. 

३. त्रिची मधल्या श्री थायूमानवर मंदिराबद्दलच्या लेखामध्ये सिद्धमुनि थिरुमूलर ह्यांचे वंशज सरममुनी ह्यांच्याबद्दल उल्लेख केला होता. ते भगवान शिवांची शेवंतीच्या फुलांनी पूजा करायचे. म्हणून तिथे भगवान शिवांचे नाव शेवंतीनाथर असे आहे. उरैयुर येथील चोळा राजाला दोन राण्या होत्या. एक राणी राज्याची राजधानी उरैयुर येथे होती तर दुसरी राणी ह्या ठिकाणी होती. राजाचा एक सेवक सरम मुनींच्या नंदनवनातून शेवंतीची फुले चोरायचा आणि ती राजाच्या दोन राण्यांना द्यायचा. उरैयुर येथील राणी ती फुले स्वतःसाठी वापरायची तर इथली म्हणजेच थिरुकट्टूपल्ली येथील राणी ती फुले भगवान शिवांच्या पूजेसाठी वापरायची. सरम मुनींनी आपल्या नंदनवनातील फुले चोरी होत असल्याची तक्रार राजाकडे केली. पण राजाने त्याची दखल घेतली नाही. तेव्हां सरम मुनींनी उरैयुर येथील भगवान शिवांकडे तक्रार केली. भगवान शिव पश्चिमेकडे म्हणजेच राजाच्या दरबाराकडे वळले आणि त्यांनी आपला क्रोध कटाक्ष त्या दिशेने टाकला ज्यामुळे वादळ निर्माण होऊन उरैयुर वादळामध्ये बुडून गेले. पण हे स्थळ मात्र सुरक्षित राहिले.  

ह्या ठिकाणी ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

भगवान विष्णू, श्री ब्रह्मदेव, श्री सूर्य, श्री अग्नी, श्री इंद्र, इतर देव, भगीरथ राजा आणि चोळा राजाची राणी. 

वैशिष्ट्ये:

१. इथला गाभारा जमिनीच्या पातळीखाली आहे.

२. नवग्रह संनिधीमध्ये सगळे ग्रह सुर्याभिमुख आहेत.

३. इथे श्री दक्षिणामूर्तींच्या दोन मूर्ती आहेत. एक श्री योग दक्षिणामूर्ती आणि एक श्री गुरु दक्षिणामूर्ती. श्री योग दक्षिणामूर्तींची मूर्ती अलौकिक आहे.

४. इथला ध्वजस्तंभ तांब्याने आच्छादलेला आहे.

५. कोष्टामध्ये सहसा असलेल्या श्री लिंगोद्भवर मूर्तीच्या ऐवजी श्री अर्धनारीश्वरांची मूर्ती आहे.

६. श्री ब्रम्हदेवांचे इथे स्वतंत्र देवालय आहे जे विश्वातील त्यांचे पहिले देवालय आहे असे मानले जाते.

मंदिराबद्दल माहिती:

गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थमंडप आहे. हे पहिलं मंदिर आहे जिथे श्री ब्रम्हदेवांचे स्वतंत्र देवालय आहे. ह्या मंदिराला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे आणि तीन परिक्रमा आहेत. मंदिराचा व्याप साधारण १ एकर आहे. ध्वजस्तंभ, बलीपीठ आणि नंदि राजगोपुराच्या पुढे एका नवनिर्मित मंडपामध्ये आहेत. ध्वजस्तंभ तांब्याने आच्छादित आहे. राजगोपुराच्या उजव्या बाजूला श्री विनायकांचे देवालय आहे. गाभारा जमिनीच्या पातळीच्या चार पायऱ्या खाली आहे. ह्या गाभाऱ्याला एक लहान प्रवेशद्वार आहे. इथले शिवलिंग छोटे आहे आणि स्वयंभू आहे. शिवलिंगाचा वरचा भाग सर्पाच्या पांच फण्यांनी आच्छादलेला आहे. ह्या गाभाऱ्यामध्ये पुजाऱ्याशिवाय कोणालाही आत यायची परवानगी नाही.

कोष्टामध्ये श्री विनायकर, श्री योग दक्षिणामूर्ती, श्री अर्धनारीश्वरर, श्री ब्रम्हदेव, श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री लिंगोद्भवर ह्यांचे स्वतंत्र देवालय आहे. 

बाहेरील परिक्रमेमध्ये नटराज सभा, उत्सव मूर्ती आणि नवग्रह संनिधी आहे. नवग्रह संनिधीमध्ये सर्व ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत. 

आतील परिक्रमेमधल्या मूर्ती आणि देवालये: श्री वलमपुरी विनायकर, श्री लिंगोद्भवर, श्री अर्धनारीश्वरर, श्री विशालाक्षी समवेत श्री काशीविश्वनाथ, श्री उन्नमलैअम्मन, श्री वल्ली आणि श्री देवानै समवेत श्री सुब्रमण्यम, श्री श्रीदेवी आणि श्री भूमादेवी समवेत श्री श्रीनिवास, श्री गजलक्ष्मी देवी, श्री चण्डिकेश्वरर, एका स्वतंत्र देवालयामध्ये श्री ब्रम्हदेव, श्री सट्टाईनाथर. 

ह्या मंदिरामधे श्री दक्षिणामूर्तींच्या दोन मूर्ती आहेत - श्री योग दक्षिणामूर्तीआणि श्री गुरु दक्षिणामूर्ती. श्रो योग्य दक्षिणामूर्तींना दोन हात आहेत आणि ते कुरंगासनामध्ये बसले आहेत. त्यांच्या जटांमध्ये सूर्य आणि चंद्र आहेत आणि गळ्यामध्ये मकरंदी रुद्राक्ष आहे. पुढील मंडपाच्या उजव्या बाजूला श्री भैरव आणि शैव संत नालवर ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री अंबिका देवी एका स्वतंत्र दक्षिणाभिमुख देवालयात आहेत आणि त्यावर विमान आहे. त्यांच्या देवालयाच्या प्रवेशद्वारावर दोन्ही बाजूला द्वारपालकांची स्टुक्कोची चित्रे आहेत. इथल्या मंडपाच्या छतावर भगवान शिव, श्री पार्वती देवी, श्री मुरुगन आणि श्री विनायकर ह्यांची स्टुक्कोची चित्रे आहेत. श्री अंबिका उभ्या मुद्रे मधे आहेत. त्यांच्या देवालयामध्ये श्री विनायकांची मूर्ती आहे.

प्रार्थना:

भाविक जन इथे पुढील कारणांसाठी प्रार्थना करतात: १) विवाहातल्या अडचणींच्या निवारणासाठी, २) धन आणि समृद्धी प्राप्ती साठी, ३) शिक्षणात यश आणि ज्ञानप्राप्ती साठी

पूजा:

आगम नियमांनुसार नियमित पूजा केल्या जातात. तसेच प्रदोष दिवशी नियमित प्रदोष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे काही महत्वाचे सण:

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): उत्तरा नक्षत्रावर ब्रम्होत्सव
ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक
मारगळी (फेब्रुवारी-मार्च): मघा नक्षत्र उत्सव, महाशिवरात्री

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६ ते सकाळी ११, दुपारी ४ ते रात्री ८.३०

पत्ता: श्री अग्नीश्वरर मंदिर / श्री थीयाडीअप्पर मंदिर, थिरुकट्टूपल्ली पोस्ट, तंजावूर जिल्हा, तामिळनाडू ६१३०१४

दूरध्वनी: +९१-९४४२३४७४३३

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Agnishwarar temple / Shri Theeyadiappar temple At Melai Thirukattupalli

This place is at about a distance of 19 km from Thiruvaiyaru, 19 km from Thirukandiyur and 26 km from Thanjavur. This temple is on the southern bank of Kaveri. This is a Padal Pethra Sthalam revered by Shaiva saints Appar, Sambandhar and Vallalar. Hence this temple must have existed even before the 7th century (may be more than 2000 years old). It was reconstructed by Chola king Aditya I. There are stone inscriptions which indicate the work done and the endowments made by Chola, Pandya and Vijayanagar kings.

Moolavar: Shri Agnishwarar, Shri Theeyadiappar
Devi: Shri Soundarya Nayaki, Shri Azhagammai, Shri Vaarkonda Mulaiyammai
Sacred Vruksha: Shami tree and Bilva tree.
Sacred Teertha: Surya Teertha, Kaveri river, Kudamurutti, Agni (a well).
Puranik name: Melai Thirukattupalli
Present name: Thirukattupalli

Kshetra purana:

In one of our earlier blogs about the Pancha Bhoota Sthala, we had mentioned about Lord Brahma being cursed by Lord Shiva that he will not be worshiped on earth as he had told a lie to Lord Shiva. Lord Brahma became very upset with the curse. In order to get relieved of the curse, he worshiped Lord Shiva at this temple. Pleased by his worship, Lord Shiva allowed him to have a separate shrine. It is believed that this was the first place where Lord Brahma was installed in a separate shrine.

According to Sthala purana, Lord Indra along with other devas came to this temple and worshiped Lord Shiva. Lord Agni also prayed along with them. At that time he made a request to Lord Shiva. He stated that he burns all the evils of the devotees who perform homam and he has to carry their sins. He also told that he gets the blame as anything touched by him gets charred. Hence he prayed to Lord Shiva for relief. Pleased by his worship, Lord Shiva asked him to dig a teertha (well) and use that water to perform Abhishek and get relieved of the burden. Agni did as directed by Lord Shiva and was relieved of his burden and became pure again. Lord Shiva was worshiped by Agni hence he is known as Agnishwarar and the teertha dug by Agni is called Agniteertha.

We had mentioned in our earlier blog on Shri Thayumanavar temple of Trichy about Sarama muni who was a descendant of  Siddha Thirumoolar. He used to worship Lord Shiva with Shevanti flowers. Hence Lord Shiva is praised as ShevantiNadar. The Chola king who used to rule this area with Woraiyur as capital had two wives, one was living at Woraiyur while the other was at this place. A servant plucked flowers from the nandanvan and gave it to the two queens. The queen at Woraiyur used the flowers for her personal use, while the queen who lived here used it for worshiping Lord Shiva. Sarama muni who owned the nandanvan complained to the king about the theft of flowers from the nandanvan. The king did not take any action, then the muni complained to Lord Shiva. Lord Shiva turned towards the west with an angry look and created a sandstorm and submerged Woraiyur but this place was spared.

Those who worshiped at this place:

Lord Vishnu, Lord Brahma, Lord Surya, Lord Agni, Lord Indra, other devas, King Bhageerath and queen of Chola king.

Special features:

1. Sanctum is below the ground level.

2. In the Navagraha shrine, all eight planets are facing Lord Surya.

3. There are two Lord Dakshinamurti idols, Yoga Dakshinamurti and Guru Dakshinamurti. The idol of Yoga Dakshinamurti is very unique.

4. The Dhwaja Stambha is covered by a copper kavach.

5. Lord ArdhaNaareeshwarar is a Koshta murti instead of the usual Lord Lingothbhavar.

6. There is a separate shrine for Lord Brahma, believed to be first in the world.

About the temple:

The Sanctum Sanctorum consists of Sanctum Antarala and Ardha Mandap. This temple is believed to be the first temple where Lord Brahma has a separate shrine. The temple has a five tiered RajaGopuram with three prakarams and is spread over an area of one acre. Dhwaja Stambha, Balipeeth and Nandi are in a newly constructed mandap after RajaGopuram. The Dhwaja Stambha is covered by a copper kavach. On the right side of RajaGopuram there is a shrine of Lord Vinayaka. The sanctum is four steps below the ground level with a small entrance. The Shivalinga is a small Swayambhu linga.

The top of Shivalinga is covered by five hoods of a serpent. In this temple, no one except the priest is allowed in the sanctum.

Koshta Murtis:

Lord Vinayaka, Lord Yoga Dakshinamurti, Lord ArdhaNaareeshwarar, Lord Brahma and Goddess Durga.

Lord Lingothbhavar is in a separate shrine. In the outer prakaram we come across Nataraj Sabha, Utsav murtis and NavaGraha shrine. In the NavaGraha shrine all eight planets face Lord Surya.

Idols and shrines in the inner prakaram: Valampuri Vinayakar, Lord Lingothbhavar, Lord ArdhaNaareeshwarar, Lord KashiVishwanath with Goddess Vishaalaakshi, Goddess Unnamalai Amman, Lord Subramanyam with Valli and Deivanai, Lord Shrinivasa with Goddess Bhuma devi and Goddess Shridevi, Goddess GajaLakshmi,

Lord Chandikeshwarar, Lord Brahma in a separate shrine and Lord SattaiNathar.

In this temple, there are two Dakshinamurtis - Yoga Dakshinamurti and Guru Dakshinamurti. Yoga Dakshinamurti has two hands and is sitting in Kuranga asana (full squat). He has two hands and wears Surya and Chandra on his matted hair and Makarandi Rudraksha on his neck. On the right side of the front mandap, we come across shrines of Lord Bhairav and Shaiva saints Nalvar.

Ambika is in a separate south facing shrine which has a vimana. At the entrance of her shrine, there are stucco images of dwarapalakis on either side. On the top of the mandap there are stucco images of Lord Shiva, Goddesss Parvati, Lord Muruga and Lord Vinayakar. Goddess Ambika is standing posture. There is an idol of Lord Vinayakar inside her shrine.

Prayers:

Devotees pray at this temple for (1) Removal of marriage obstacles, (2) Wealth and prosperity, (3) Excellence in education and knowledge.

Poojas:

Regular pooja according to Agama rules and Pradosh pooja is also performed regularly.

Some important festivals:

Panguni (Mar-April): Brahma Utsav on Uttara Nakshatra.
Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek
Margazhi (Dec-Jan): Thiruvathirai
Masi (Feb-Mar): Magha Nakshatra, MahaShivaRatri

Timing:

6:00am to 11:00am and 4:00pm to 8:30pm.

Address:

Shri Agnishwarar temple/ Shri Theeyadiappar temple, At post Thirukattupalli,
District : Tanjore
State : TamilNadu, 613014

Phone number: +91-9442347433

Courtesy: Various website and blogs

थिरुनेडुंगळं येथील श्री नेडुंगळंनाथर मंदिर

नेडुंगळं हे त्रिची-तंजावूर मार्गावर थुवक्कुडी पासून ४ किलोमीटर्सवर आहे. थुवक्कुडी हे त्रिची पासून १७ किलोमीटर्सवर आहे आणि तंजावूर पासून २७ किलोमीटर्स वर आहे. नायनमारांनी स्तुती केलेल्या पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे एक स्थळ आहे. शैव संत संबंधर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती केली आहे. तामिळ मध्ये थिरु नेडुंगळं म्हणजे विस्तारित पठारे. थेवरं मध्ये ह्या स्थळाचा उल्लेख नेडुंगलामानगर असा आहे ज्याचा अर्थ मोठं शहर असा आहे. पण आता ते फक्त एक गांव आहे. मूळ मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी बांधलं गेलं असावं. सध्याचे मंदिर हे साधारण १५०० वर्षांपूर्वी बांधलं असावं. संबंधर ह्यांनी ह्या स्थळाची स्तुती “एदार कळैयुम पथीगम” (विघ्नांचे हरण करणारे भजन) असे केले आहे. चोळा, पांड्या, होयसाला आणि विजयनगर साम्राज्यांच्या काळातले शिलालेख इथे आहेत. ह्या शिलालेखांमध्ये भगवंताची विविध नावांनी स्तुती केली आहे. 

मूलवर: श्री नेडुंगळंनाथर, श्री नित्यसुंदरेश्वरर
देवी: श्री मंगलनायकी, श्री ओप्पीलनायकी
उत्सवर: श्री सोमस्कंदर
क्षेत्र वृक्ष: बिल्व आणि मराठीमधलं कण्हेर
पवित्र तीर्थ: अगस्त्य तीर्थ, सुंदर तीर्थ
पौराणिक नाव: थिरु नेडुंगळं  

क्षेत्र पुराण:

१. आधीच्या लेखामध्ये जे सोमस्कंद क्षेत्र पुराणाचे वर्णन केले होते तेच क्षेत्र पुराण ह्या मंदिराचे पण आहे. 

२. पुराणांनुसार एकदा श्री पार्वती देवी इथे तपश्चर्या करत असताना त्यांच्या बरोबर खोडसाळपणा करण्याच्या हेतूने भगवान शिव एका चोराच्या रूपात आले. श्री पार्वती देवी घाबरून येथून जवळ असलेल्या ओळीमधीचोळै ह्या गावात असलेल्या थळै वृक्षांच्या बागेमध्ये जाऊन लपल्या. भगवान शिवांनी त्यांना आपले मूळ रूप दाखवले आणि ते श्री पार्वती देवींना कैलास पर्वतावर घेऊन गेले.

३. पुराणांनुसार अगस्त्य मुनींनी इथे अगस्त्य तीर्थ निर्माण करून भगवान शिवांची आराधना केली.

४. स्थळ पुराणानुसार वाणिक्य चोळा ह्या राजाला भगवान शिवांनी विवाहाच्या पोषाखामध्ये दर्शन दिलं म्हणून भगवान शिवांना इथे श्री नित्य कल्याण सुंदरेश्वरर असे नाव आहे.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

अगस्त्य मुनी

वैशिष्ट्ये:

१. हे क्षेत्र काशी क्षेत्राशी तुल्यबळ मानलं जातं. 

२. शैव संत संबंधर ह्यांनी इथे एक पथीगम रचून ते गायले आहे. 

३. शैव संत अय्याडीगळ कडवरकोण नायनार ह्यांनी ह्या मंदिरातल्या भगवान शिवांची स्तुती गायली आहे. हे संत अप्पर आणि संबंधर ह्यांच्याही आधी अस्तित्वात होते. त्यामुळे हे मंदिर २००० वर्षापेक्षाही जुने असावे. 

४. श्री योग दक्षिणामूर्तींची मूर्ती अलौकिक आहे.

५. श्रो सोमस्कंदांची मूर्ती पण अलौकिक आहे.

६. आडी ह्या तामिळ महिन्याच्या सातव्या आणि बाराव्या दिवशी सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात.

७. सप्त मातृका दोन जागी आहेत. परिक्रमेमध्ये त्यांच्या मूर्ती आहेत तर अजून एका ठिकाणी त्यांची शिल्पे एका स्लॅबवर कोरलेली आहेत.

८. नवग्रह संनिधीमध्ये श्री सूर्यदेव त्यांच्या पत्नींसमवेत असून ते पश्चिमाभिमुख आहेत. आणि बाकीचे ग्रह त्यांच्या कडे मुख करून आहेत.

९. शैव संत श्री अरुणागिरिनाथर ह्यांनी येथील श्री मुरुगन ह्यांच्या स्तुत्यर्थ स्तोत्रे रचली आहेत.

१०. चोळा साम्राज्याच्या काळातली एक उखळ इथे आहे.

मंदिराबद्दल माहिती:

ह्या मंदिराच्या आवाराचा व्याप साधारण २ एकर आहे. हे मंदिर पश्चिमाभिमुख आहे आणि इथे दोन परिक्रमा आहेत. पहिल्या प्रवेशद्वारावर राजगोपुर नाही. दुसऱ्या प्रवेशद्वारावर दोन स्तरांचं राजगोपुर आहे. दोन प्रवेशद्वारांच्या मधे ध्वजस्तंभ, नंदि मंडप आणि मोठ्ठं बलीपीठ आहे. गाभाऱ्याच्या प्रवेशाजवळ श्री मुरुगन आणि श्री विनायकर ह्यांची देवालये आहेत. मंदिराच्या समोर तलाव (तीर्थ) आहे. हे क्षेत्र अलौकिक आहे. इथे भगवान शिवांच्या देवालयावर दोन विमाने आहेत. ह्या देवालयामध्ये भगवान शिवांनी आपल्या शरीराचा अर्धा भाग श्री पार्वती देवींना दिला आहे आणि म्हणूनच त्यांना अर्धनारीश्वरर असे संबोधले जाते. इथे अर्धनारीश्वरांची मूर्ती नाही त्यामुळे शिव लिंग हेच अर्धनारीश्वरर आहेत. श्री अंबिका देवी ह्या शिव लिंगामध्ये अरुप रूपात आहेत असा समज आहे. म्हणून शिव लिंग केंद्रित नाही. असा समज आहे कि भगवान शिव श्री पार्वती देवींना सामावून घेण्यासाठी थोडे बाजूला झाले. देवाच्या गाभाऱ्यावर दोन विमानं असणं ही योजना ह्या मंदिराशिवाय फक्त काशी मध्ये दिसून येते. आडी ह्या तामिळ महिन्याच्या सातव्या आणि बाराव्या दिवशी सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात. 

कोष्टामध्ये श्री योग दक्षिणामूर्ती, श्री अर्धनारीश्वरर आणि श्री दुर्गा देवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री दुर्गा देवींच्या मूर्तीजवळ श्री चंडिकेश्वरर ह्यांची मूर्ती आहे. श्री दक्षिणामूर्ती हे पद्मासनात आहेत. श्री विनायकांचे देवालय मंदिराच्या नैऋत्य दिशेला आहे आणि इथे त्यांचे नाव श्री कन्नी विनायकर असे आहे. बाहेरील परिक्रमेच्या ईशान्येकडील कोनामध्ये श्री अंबिका ओप्पीलानायकी ह्यांचे देवालय आहे. नावाप्रमाणेच ही मूर्ती अतिशय सुंदर आहे. त्यांची मूर्ती चतुर्भुज आहे आणि उभ्या मुद्रेमध्ये आहे. हे देवालय नंदी मंडपाच्या डाव्या बाजूला आहे. ह्या देवालयासमोर स्तंभ असलेला मंडप आहे. ह्या देवालयाच्या जवळ थिरुकल्याण मंडप (विवाह मंडप) आहे. आतल्या परिक्रमेच्या आग्नेय दिशेला श्री सोमस्कंदर आणि श्री चंद्रशेखर ह्यांची देवालये आहेत. दक्षिणेकडील परिक्रमेमध्ये सप्त मातृका, श्री दक्षिणामूर्ती, आणि अय्यनार ह्यांची देवालये आहेत.

पश्चिमेकडील परिक्रमेमध्ये श्री सुब्रमण्यम ह्यांचे देवालय आहे. त्यांच्या पत्नींसमवेत ते भक्तांवर कृपा करतात. दक्षिणेला श्री वरदराज पेरुमल त्यांच्या पत्नींसमवेत त्यांच्या देवालयामध्ये आहेत. उत्तरेला अगस्त्य मुनींचे देवालय आहे. आतल्या परिक्रमेमध्ये श्री भैरव आणि श्री शिवगामी देवींसमवेत श्री नटराज ह्यांची देवालये आहेत. परिक्रमेमध्ये श्री ज्येष्ठा देवी, अप्पू लिंग, वायू लिंग, कुपू लिंग, नवग्रह, श्री सूर्य, श्री चंद्र, श्री काळभैरव, शैव संत नालवर आणि सेक्कीळर ह्यांच्या मूर्ती आणि देवालये आहेत. इथे सप्त मातृकांच्या दोन, श्री चंडिकेश्वरांच्या दोन तसेच श्री वाराही देवींची मूर्ती आहे. अगस्त्य तीर्थाजवळ अगस्त्य मुनींचे अजून एक स्वतंत्र देवालय आहे.

श्री सोमस्कंदरांच्या मूर्तीमध्ये त्यांच्या उजव्या हाताचा अंगठा नाही. असा समज आहे कि राजाने हा अंगठा एका खटल्यामध्ये खोटी साक्ष दिल्याबद्दल शिक्षा म्हणून कापला. 

प्रार्थना:

१. ह्या स्थळी एदार कळैयुम पथीगम गायल्याने सर्व विघ्नांचे निवारण होते ह्या भावनेने भाविक जन ते इथे गातात.

२. भाविक जन इथे अपत्य प्राप्तीसाठी पूजा करतात.

३. विवाहामधल्या अडचणींचे निवारण होण्यासाठी भाविक जन श्री वाराही देवींची पूजा करतात. उखळीमध्ये दळलेली हळद अर्पण केली जाते.   

पूजा:

१. दररोज दिवसभरात सहा पूजा केल्या जातात.

२. शैव संत संबंधर, अप्पर, सुंदरर आणि माणिकवासगर ह्यांच्या जन्मनक्षत्राच्या दिवशी विशेष पूजा केल्या जातात.

३. प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केली जाते.

४. आडी ह्या तामिळ महिन्याच्या दर शुक्रवारी विशेष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे काही महत्वाचे सण:

आनी (जून -जुलै): विनायकर चतुर्थी

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): थिरु कार्थिगई

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): शिवरात्रि

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६.३० ते दुपारी १२, संध्याकाळी ४.३० ते संध्याकाळी ८

पत्ता: श्री नेडुंगळंनाथर मंदिर, थिरुनेडुंगळं पोस्ट, थुवक्कुडी मार्गे, तालुका आणि जिल्हा त्रिची, तामिळ नाडू ६२००१५

दूरध्वनी: +९१-४३१२५२०१२६

पुरोहिताचा दूरध्वनी: श्री रमेश गुरुक्कल - ९५७८८९४३८२, ९८४२०२८७७४

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Nedungalanathar Temple at Thiru Nedungalam

Nedungalam is at a distance of 4 kms from Thuvakkudi on Trichy-Thanjavur route. Thuvakkudi is about 17 kms from Trichy and 42 kms from Thanjavur. It is a Paadal Pethra Sthalam on the southern bank of river Kaveri revered by shaiva saint Sambandhar. Thirunedumangalam means vast plains in Tamil. This place has been described as Nedungalamaanagar in Thevaram which means a large city. But now it's only a village. Original temple must have existed even before the 7th century. The present structure may be about 1500 years old. Sambandhar has praised this place as “Edar Kalaiyum Pathigam” (The hymn that removes obstacles). There are stone inscriptions dating back to Chola, Pandya, Hoysala and Vijayanagara kings. In all these, the Lord is praised by various names. 

Moolavar: Shri Nedungalanathar, Shri Nityasundareshwarar
Devi: Shri Managalanayaki, Shri Oppilanayaki
Utsavar: Shri Somaskandar
Kshetra Vruksha: Bilva and Kaner in Marathi
Sacred Teertha: Agastya Teertha and Sundara teertha
Puranik Name: Thirunedungulam

Kshetra Purana:

The kshetra purana is the same as the purana we have mentioned in our earlier blog about Somaskanda.  

According to the Purana, when Goddess Parvati was performing penance at this place, Lord Shiva came as a thief to play a prank. As Goddess Parvati was frightened, she hid in the garden of Thazhai plants (Ketaki plants) at a place called Olimadhicholai near this place. Later Lord Shiva identified himself to her and took her to Mount Kailash.

According to Purana, Sage Agastya worshiped at this place creating the sacred teertha Agastya Teertha.

According to Sthala Purana, Lord Shiva granted darshan in his wedding attire to the chola king Vanikya Chola who was his staunch devotee, hence Lord Shiva is praised as Nitya Kalyan Sundareshwarar.

Those who worshiped at this place: 

Sage Agastya 

Special Features:

1.This kshetra is considered to be equal to Kashi. 

2. Saint Sambandhar has rendered a Padigam at this place. 

3. One of the Naayanmaars named Saint Ayyadigal, Kadavarkon has praised the Lord of this temple in his hymns. He is believed to have lived before Appar and Sambandhar which makes this temple more than 2000 years old. 

4. The idol of Yoga Dakshinamurti is unique. 

5. The idol of Somaskanda is unique. 

6. The rays of Sun fall on the Shiva linga from seventh to twelfth day in the Tamil Month of Aadi. 

7. The Sapta Matrikas are housed in two places namely one in the corridor as idols and in another place on an engraved slab.

8. In the Navagraha shrine, Lord Surya faces the west with his two wives and rest of the planets face Lord Surya.

9. Saint Arunagirinathar has sung hymns in praise of Lord Muruga of this temple. 

10. There is an artistic stone grinder (Ukhal in Marathi) of Chola period in the temple.

About the temple:

The temple is spread over two acres. It is a west facing temple with two prakarams. There is no rajagopuram at the first entrance. There is a five tiered Rajagopuram at the second entrance. In between the two entrances, there are dhwajastambha, Nandi mandap and a large balipeeth. At the entrance of the sanctum there are shrines of Lord Muruga and Lord Vinayaka. The temple tank is at the front. This is an unique kshetra and there are two towers (Viman) above the sanctum of Lord Shiva. In this shrine Lord Shiva is supposed to have given his left part to Ambika i.e. Ardhanaareeshwarar. There is no idol of Ardhanaareeshwarar, hence shiva linga itself represents Ardhanaareeshwarar. Ambika is supposed to be present as Arupa (formless) in the shiva linga itself. Therefore the shiva linga is not centered. It is believed that Lord Shiva moved slightly away to accommodate Ambika. This type of arrangement of two Vimanas above Lord’s sanctum is found only in Kashi. The rays of Sun fall on the shiva linga on the seventh and twelfth day in the Tamil month of Aadi. The koshtha murtis are Lord Yoga Dakshinamurti, Lord Ardhanarishwarar, Goddess Durga. Chandikeshwarar shrine is near Goddess Durga. Lord Dakshinamurti is in Padmasana. Shrine of Lord Vinayaka is in the southwest corner of the Sanctum and is known as Kanni Vinayaka. Ambika Oppilnayaki is in a separate shrine in the northeast corner of outer prakaram. The idol is very beautiful just like the name (no parallel). She is in a standing posture with four hands. Her shrine is to the left of Nandi Mandap. Her shrine has a pillared mandapam at the front. The Thirukalyan Mandap (wedding hall) is near her shrine. In the southeast corner of inner prakaram we come across the shrines of Lord Somaskandar and Lord Chandrasekhar. In the southern prakaram we come across shrines of Sapa Matrika, Lord Dakshinamurti, and Ayyanar. 

Shrine of Lord Subramanya is in the west parikrama. He graces along with his consorts. On the south side we have Shri Varadaraj Perumal with his consorts. on the north side we have the shrine of Sage Agastya. In the inner parikrama we have the shrine of Lord Bhairav and shrine of Lord Nataraja with Goddess Shivagami. In the prakaram we come across the idols and shrines of Jyeshtha Devi, Appu, Vayu and Kupu lingams, Navagraha, Lord Surya, Lord Chandra, Lord Kalabhairav, Shaiva Saints Naalvar and Shekkizhar. There are two sapta matrikas, two Chandikeshwarars and Goddess Varahi. Near the Agastya Teertha there is a separate shrine for Sage Agastya. 

The procession idol of Somaskandar does not have a right thumb. It is believed that the right thumb was cut off by the king as a punishment for giving a false statement as a witness in a case. 

Prayers:

1. Devotees believe reciting the Edar Kalayum Padigam at this place will remove all obstacles. 

2. Devotees worship in this temple for child boon.

3. Devotees worship Goddess Varahi for removal of obstacles in marriage. They make an offering of Turmeric powder grounded in the stone grinder at this place to Goddess Varahi.

Poojas:

1. Six rituals daily 

2. Special poojas on the birth nakshatra of Shaiva saint Sambandhar, Appar, Sundarar and Manikvasagar. 

3. Pradosha pooja, special poojas on Fridays of Tamil month of Aadi.

Some important festivals:

Aani (June-July): Vinayak Chaturthi

Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek

Karthigai (Nov-Dec): Thiru Karthigai

Maasi (Feb-Mar): Shivaratri

Timing: 6.30 am to 12 noon and 4.30 pm to 8 pm

Address: Sri Nedungalanathar Temple, at post Thirunedungulam, via Thuvakkudi, Taluka and District: Trichy, TN 620015

Phone: +91-4312520126

Contact number of priest: Shri Ramesh Gurukkal - 9578894382 and 9842028774

Courtesy: Various websites and blogs

थिरुवेरूम्बूर येथील श्री एरुम्बीश्वरर मंदिर

हे मंदिर त्रिची शहरापासून १० किलोमीटर्स वर त्रिची-तंजावूर मार्गावर थिरुवेरूम्बूर गावात वसलेलं आहे. नायनमारांनी स्तुती केलेल्या २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे मंदिर कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर आहे. श्रेष्ठ शैव संत अप्पर आणि संबंधर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. त्यामुळे हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधीपासून अस्तित्वात असावं. असा समज आहे की चोळा साम्राज्याचा राजा आदित्य चोळा ह्याने ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. ह्या मंदिरामध्ये बरेच शिलालेख आहेत ज्यामध्ये १०व्या शतकाच्याही आधीचे उल्लेख आढळतात. वर्तमान मंदिर साधारण १३०० वर्षे जुनं असावं. मूळ मंदिर पल्लव साम्राज्याच्या काळात बांधलं असावं. असा समज आहे कि मुघलांनी ह्या मंदिराचा विध्वंस केला म्हणून हे मंदिर पुन्हा बांधलं गेलं. पौराणिक काळात ह्या मंदिराचे नाव पिपीलिचीरम, मणिकुडम, रत्नकुडम, थिरुवेंम्बियापुरम, एरुम्बीसन, ब्रम्हपुरम, लक्ष्मीपुरम, मधुवनपुरम आणि कुमारपुरम. चोळा साम्राज्याच्या काळात ह्या मंदिराला दक्षिण कैलास असं म्हणलं जात होतं.

मूलवर: श्री एरुम्बीश्वरर, श्री पिपिळेकश्वरर, श्री मधुवनेश्वरर, श्री एरुम्बीसर, श्री मकूटचलापती, श्री माणिकनाथर
देवी: श्री सौंदर्यनायकी, श्री मधुवनेश्वरी, श्री रत्नाम्बळ, श्री नरुकुळलनायकी, श्री सुगंधनायकी
क्षेत्र वृक्ष: बिल्व
पवित्र तीर्थ: ब्रम्ह तीर्थ, मधू तीर्थ, कुमार तीर्थ, पद्म तीर्थ
पौराणिक नाव: थिरुवेरुम्बीयूर, थिरुवेरुम्बर
वर्तमान नाव: थिरुवेरूम्बूर

क्षेत्र पुराण:

१. पुराणांनुसार तारकासुर नावाच्या राक्षसाने इंद्रलोक पादाक्रांत केले होते. तो इंद्र देव आणि इतर देवांना त्रास देत होता. म्हणून इंद्रदेव आणि इतर देव श्री ब्रह्मदेवांकडे गेले आणि त्यांनी ब्रम्हदेवांना हस्तक्षेप करण्याची विनंती केली. श्री ब्रम्हदेवांनी त्यांना ह्या ठिकाणी टेकडीवर स्थित शिव लिंग स्वरूपात असलेल्या भगवान शिवांची उपासना करण्याचा सल्ला दिला. श्री ब्रह्मदेवांनी आश्वासन दिले की देवांनी भगवान शिवांची उपासना केल्यास भगवान शिव त्या राक्षसाचा निश्चित अंत करतील. देव इथे आले आणि त्यांनी भगवान शिवांची उपासना केली. त्यांनी तारकासुरापासून वाचण्यासाठी स्वतःचे रूपांतर मुंग्यांमध्ये केले. त्यांनी शिव लिंगावर पुष्प अर्पण करण्यासाठी लिंगाच्या बाणावर चढण्याचा प्रयत्न केला पण बाण उंच आणि नितळ असल्याने त्यांना पुष्प अर्पण करणे खूप कठीण गेले. भगवान शिवांना त्यांची दुर्दशा बघून दया आली आणि त्यांनी स्वतःला खडबडीत केले आणि ते थोडे डाव्याबाजूला वाकले जेणेकरून त्या मुंग्यांना शिखरावर पोचून पुष्प अर्पण करता येतील. मुंग्यांच्या रूपात असलेल्या देवांची भक्ती पाहून भगवान शिव प्रसन्न झाले आणि त्यांनी देवांवर कृपा केली आणि तारकासुराचा वध केला. इथे मुंग्यांनी (तामिळ मध्ये एरुम्ब) भगवान शिवांची उपासना केली म्हणून भगवान शिवांना इथे एरुम्बीश्वरर असे नाव पडले.

२. वायुदेव आणि आदिशेष ह्यांच्या द्वंद्वामध्ये मेरू पर्वताचा उडालेला तुकडा इथे पडला तोच ह्या मंदिराची टेकडी आहे. 

३. असा समज आहे कि मन्मथ म्हणजेच कामदेव यांची पत्नी रतीदेवी हिने इथे तिला तिच्या सौंदर्याचा अभिमान होऊ नये म्हणून भगवान शिवांची उपासना केली.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

श्री मुरुगन, श्री ब्रम्हदेव, श्री इंद्रदेव, श्री अग्निदेव, रतीदेवी, नैमिषारण्य मुनी, कट्टंगळी स्वामी

वैशिष्ट्ये:

१. वायुदेव आणि आदिशेषांच्या द्वंद्वामध्ये मेरू पर्वताचा उडालेला एक तुकडा इथे पडून टेकडी बनला. त्या टेकडीवर हे मंदिर आहे.

२. इथले शिव लिंग मुंग्यांच्या वारुळावर आहे. ह्या शिवलिंगाला एक छेद आहे आणि हे लिंग डाव्याबाजूला वाकले आहे.

३. इथली पूजा झाल्यानंतर मुंग्या नैवेद्य घेण्यासाठी एका रांगेत येतात. 

४. श्री षण्मुख त्यांच्या पत्नींसह स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत आणि त्यांच्या पायाखाली षट्कोनी चक्र आहे. 

५. श्री स्वर्णकाल भैरवांचे मुख खूप उग्र आहे.

६. इथल्या गाभाऱ्याच्या बाहेर असलेल्या द्वारपालांच्या मुखावरचे भाव खूप वेगळे आहेत.

७. श्री नटराजांची मूर्ती रुद्राक्ष मंडपामध्ये आहे. त्यांच्या पायांमध्ये पायल आहेत.

८. कोष्टामध्ये श्री शंकरनारायण ह्यांची मूर्ती आहे. हे खुप दुर्मिळ आहे.

मंदिराबद्द्ल माहिती:

हे मंदिर २०० फूट उंच टेकडीवर आहे. मंदिराला जाण्यासाठी १२५ पायऱ्या चढून जायला लागतं. हे मंदिर टेकडीवर असल्याकारणाने त्याला मलैकोविल असं पण म्हणतात. मंदिराच्या मार्गावर मधे मधे विश्रांती घेण्यासाठी बरेच मंडप आहेत. मंदिरामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थमंडप आहेत. हे पूर्वाभिमुख मंदिर आहे. इथे दोन स्तरांचे राजगोपुर आहे आणि दोन परिक्रमा आहेत. राजगोपुर गाभाऱ्याच्या समोर आहे. बलीपीठ, ध्वजस्तंभ आणि नंदि हे गाभाऱ्याकडे मुख करून आहेत. गाभाऱ्याच्या प्रवेशाच्या दोन बाजूंना श्री गणेश आणि श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती आहेत. गाभाऱ्याच्या प्रवेशावर दोन द्वारपाल आहेत. एका द्वारपालाच्या मुखावर उग्र भाव आहेत तर दुसऱ्या द्वारपालाच्या मुखावर स्मितहास्य आहे. शिवलिंग वारुळाचे बनले असून ते थोडे उत्तरेकडे झुकले आहे आणि त्याची पोत खडबडीत आहे. शिवलिंगामध्ये एक छेद आहे ज्यामुळे त्याचे दोन भाग आहेत असं वाटतं. असा समज आहे की डावा भाग श्री पार्वती देवी आहेत आणि उजवा भाग भगवान शिव आहेत. म्हणून ह्या लिंगाला शिव शक्ती असं संबोधलं जातं. हे शिव लिंग मातीचे असल्याकारणाने ह्याच्यावर अभिषेक होत नाही. फक्त तेलाचा लेप लावला जातो.

कोष्ठ मूर्ती: श्री विनायकर, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री शंकरनारायण, श्री ब्रम्हदेव आणि श्री दुर्गादेवी. 

श्री चंडिकेश्वरर त्यांच्या नेहमीच्या जागी आहेत. पूजेच्या वेळेस इथे नैवेद्य घेण्यासाठी मुंग्या रांगेत येतात हे दृश्य बघायला मिळते. परिक्रमेमध्ये नालवर, सप्त मातृका, श्री विनायकर, श्री काशी विश्वनाथ, श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री षण्मुख ह्यांची देवालये आहेत. 

गाभाऱ्याच्या मागे श्री विष्णू, श्री गजलक्ष्मी, नवग्रह ज्यामध्ये श्री सूर्यदेव त्यांच्या पत्नीसमवेत आणि श्री स्वर्णकाळ भैरव ह्यांची देवालये आहेत. श्री गजलक्ष्मी त्यांच्या देवालयामध्ये श्री काळभैरवांच्या समोर आहेत. श्री नटराजांच्या पाउलांमध्ये पायल आहेत. नालवरांच्या देवालयासमोर एक पादचारीमार्ग आहे. हा मार्ग त्रिची रॉकफोर्टकडे जातो. दुसऱ्या परिक्रमेमध्ये श्री अंबिका स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत आणि त्या दक्षिणाभिमुख आहेत. ह्या मंदिरामध्ये श्री अंबिकादेवींच्या दोन मूर्ती आहेत. ह्यातील एका मूर्तीमधले कमळ विस्कळीत झाले म्हणून ही मूर्ती बदलली गेली. श्री अंबिका देवींना दर दिवशी विविध अलंकार अर्पण केले जातात. टेकडीच्या पायथ्याशी गिरीवलम (प्रदक्षिणा) साठी आखलेला मार्ग आहे. श्री विनायकांना इथे श्री सेल्व विनायकर असे संबोधले जाते. श्री नंदि देव नंदि मंडपात आहेत. हा मंडप चारी बाजूंनी खुला आहे. टेकडीच्या पायथ्याशी श्री गणेशांची मूर्ती आहे. मंदिराच्या समोर येथील पवित्र तीर्थ आहे.

प्रार्थना:

१. इथे भाविक जन आळशीपणा जाऊन कार्यरत होण्यासाठी प्रार्थना करतात.

२. विघ्नांचे हरण करण्यासाठी इथे भाविक जन प्रार्थना करतात.

३. भाविक जन दोषनिवारणासाठी श्री षण्मुख आणि त्यांच्या पायाखालच्या चक्राची पूजा करतात.

पूजा:

१. दररोज सकाळी ५.३० ते संध्याकाळी ८ पर्यंत सहा पूजा केल्या जातात.

२. सोमवारी आणि शुक्रवारी विशेष पूजा केल्या जातात.

३. प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केल्या जातात.

४. प्रत्येक महिन्यामध्ये अमावस्या, पौर्णिमा आणि चतुर्थीच्या दिवशी पूजा केल्या जातात. 

मंदिरात साजरे होणारे सण:

वैकासि (मे-जून): विशाखा नक्षत्राचा १० दिवसांचा ब्रम्होत्सव

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): थिरु कार्थिगई, पौर्णिमेच्या दिवशी भाविक जन गिरीवलम (प्रदक्षिणा) करतात.

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६.३० ते दुपारी १२, संध्याकाळी ४.३० ते रात्री ८.३०

पत्ता: श्री एरुम्बीश्वरर मंदिर, थिरुवेरूम्बूर, त्रिची ६२००१३

दूरध्वनी: +९१-४३१६५७४७३८, +९१-९८४२९५७५६८ 

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Erumbeeshwarar Temple at Thiruverumbur

This temple is situated at Thiruverumbur which is at a distance of 10 kms from Trichy in Trichy-Thanjavur route. This is a Padal Pethra sthalam on the southern bank of Kaveri which was revered by Shaiva saints Appar and Sambandhar. Hence the temple must have existed even before the 7th century. The temple is believed to have been reconstructed by the chola king Aditya Chola. It has several stone inscriptions dating back to the 10th century. The present structure is about 1300 years old. The original temple may have been built during the Pallava period. It seems that the temple was reconstructed due to the damage caused by Moguls. According to Puran this hill temple was known as Pipileecharam, Manikoodam, Ratnakoodam, Thiruvembiyapuram, Erumbeesan, Brahmapuram, Lakshmipuram, Madhuvanapuram and Kumarapuram. During the Chola regime it was praised as Dakshin Kailas. 

Moolavar: Shri Erumbeeshwarar, Shri Pipilekshwarar, Shri Madhuvaneshwarar, Shri Erumbeesar, Shri Makutchalapati, Shri Maniknathar
Devi: Shri SaundaryaNayaki, Shri Madhuvaneshwari, Shri Ratanambaal, Shri NarukuzhalNayaki, Shri SugandhaNayaki
Kshetra Vruksha: Bilva
Sacred Teertha: Brahma Teertha, Madhu Teertha, Kumara Teertha, Padma Teertha
Puranik Name: Thiruverumbiyur, Thiruverumbar
Present Name: Thiruverumbur

Kshetra Purana:

According to the Purana, a demon named Taarakaasur captured Indraloka. He was tormenting the devas and Lord Indra. Hence they complained to Lord Brahma and sought his intervention. He advised them to worship Lord Shiva on the top of the hill at this place where he was in the form of a Shiva linga. He told them that he will kill the asura and save them. They came to this place to worship Lord Shiva. They transformed themselves into small ants to save themselves from Taarakaasur. When they tried to climb the top of Bana of the Shiva linga to place the flowers they could not reach the top as the Bana was steep and smooth. On seeing their plight shiva linga became rough and got inclined on the left side so that the ants could reach the top and worship. Pleased by devotion of ants (devas) Lord graced them and he destroyed Taarakaasur. As the ants (Erumbu in Tamil) worshiped Lord Shiva he is praised as as Erumbeeshwarar

The temple hill is believed to be a piece of Mount Meru which got detached during the fight between Vayu and Adishesha and fell at this place. 

It is believed that Ratidevi (wife of Manmada) prayed to Lord Shiva at this place so that she could be humble and not to be proud of her beauty. 

Those who worshiped at this place: Lord Muruga, Lord Brahma, Lord Indra, Lord Agni, Ratidevi, Naimisharanya Muni, Kattangazhi Swami

Special Features:

1. The temple is on a hill believed to have come into existence during the trial of strength between Vayu and Adishesha.

2. The shiva linga is of an ant hill, it has a split in between and it is slightly inclined to the left. 

3. Ants come in a line when puja is performed for partaking the naivedya. 

4. Lord Shanmukha is with his consorts on a hexagonal chakra under his feet in a separate shrine.

5. Lord Swaranakaal Bhairav is with a fierce face

6. The dwarapalas at the entrance of the sanctum have different expressions on their faces. 

7. Lord Nartaraja is under a rudraksha mandap with anklets on his legs

8. The presence of Lord ShankarNarayan as a koshtha murti is very rare.

About the temple:

This temple is on a hill at a height of about 200 feet. There are about 125 steps to reach the temple. As the temple is on the top of a hill, this is also known as Malaikovil. There are a number of Mandaps on the way to the temple for resting. The temple consists of sanctum sanctorum, antarala, ardha mandap. This is an east facing temple with a two tiered Rajagopuram and with two prakarams. The Rajagopuram is in the front of the sanctum sanctorum. Balipeeth, Dhawajastambha and Nandi are facing the sanctum. Idols of Lord Ganesha and Lord Muruga are on either side of the entrance of sanctum sanctorum. There are two dwarapalas at the entrance of the sanctum. One of the dwarapalas has a fierce face while the other has a smiling face. The shiva linga is an anthill which is slightly inclined towards the north with a rough surface. There is a gap in the shiva linga which looks as if it is made of two parts. It is believed that the left part is of Goddess Parvati and the right part is of Lord Shiva. Hence the shivalinga is praised as Shiva Shakti. No abhishek is done on the shiva linga as it is made of sand and only oil is applied. 

Koshtha murti: Lord Vinayaka, Lord Dakshinamurti, Lord ShankarNarayana, Lord Brahma and Goddess Durga. Lord Chandikeshwarar is in his usual position. We come across ants coming in a line and consuming the naivedya during the puja. In the prakaram we come across idols and shrines of Naalvar, Sapta Matrika, Lord Vinayaka, Lord Kashi Vishwanath, Lord Shanmukha with Valli and Deivanai. Behind the sanctum, there are shrines of Lord Vishnu, Goddess Gajalakshmi, Navagraha in which Lord Surya is with his wives, Lord Swaranakaal Bhairav. Goddess Gajalakshmi is opposite to Kalabhairav in the shrine. Lord Nararaja has an anklet in his leg. There is a subway near the Naalvar shrine. This is believed to be the escape route to Trichy rockfort. In the second prakaram Ambika is in a separate shrine facing south. There are two idols of Ambika in this temple. As one idol of Ambika was with a damaged lotus flower it was duly replaced by a new one. Daily alankars are done in different ways to Goddess Ambika. There is a path around the foothills for Girivalam. Lord Vinayaka is praised as Selva Vinayaka. Nandi is in a Nandi Mandap which is open from four sides. At the foothill there is an idol of Lord Ganesha. The sacred teertha is opposite to the temple. 

Prayers:

1. Devotees worship at this place to get rid of laziness and to become active. 

2. They also pray for overcoming difficulties.

3. Devotees worship Lord Shanmukha and the chakra under his peetham for removal of doshas.

Poojas:

Six times daily rituals are performed from 5.30 am to 8 pm. Special weekly rituals on Mondays and Fridays. Pradosha pooja is performed regularly. Monthly poojas are performed on New Moon day, full moon day and Chaturthi

Festivals:

Vaikasi (May-June): Brahmotsav on 10 days on Vishakha nakshatra

Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek

Karthigai (Nov-Dec): Thiru karthigai. Devotees perform Girivalam on full moon days.

Maasi (Feb-Mar): Mahashivaratri

Timing: 6.30 am to 12 noon, and 4.30 pm to 8.30 pm 

Address: Shri Erumbeeshwarar Temple at Thiruverumbur, Trichy 620013

Phone: +91-4316574738, +91-9842957568

Courtesy: Various websites/blogs

रॉकफोर्ट त्रिची येथील श्री थायूमान स्वामी मंदिर

हे मंदिर त्रिची शहरामध्ये (ह्या शहराचे नाव थिरुचिरापल्ली असे आहे) वसले आहे. प्राचीन काळी इथे थिरिसिरन नावाच्या राक्षसाने भगवान शिवांची उपासना केली म्हणून ह्या स्थळाचे नाव थिरिसिरापुरम असे होते. ह्या स्थळाचे नाव थिरीशिखरपूरम असे पण होते कारण इथल्या रॉकफोर्ट टेकडीवरची तीन शिखरे भगवान शिव, श्री पार्वतीदेवी आणि श्री गणेश ह्यांनी व्यापली होती. रॉकफोर्ट टेकडी हि काही हजार वर्षांपूर्वी अस्तित्वात आली असावी. प्राचीन काळी ह्या स्थळाला सिरापल्ली, रिषभचरम आणि दक्षिण कैलास अशी पण नावे होती. असा समज आहे की हे मंदिर पल्लव राजांनी तिसऱ्या शतकामध्ये बांधलं. कालांतराने जैन संतांनी ते ताब्यात घेतलं. राजा महेंद्र वर्मन हा पूर्वी जैन धर्माचे अनुसरण करत होता. कालांतराने त्याने हिंदू धर्म पत्करला. त्याने प्रचलित मंदिर पाडून तेथे शिव मंदिर बांधले. थिरुचिरापल्ली हा चोळा साम्राज्याचा भाग होता. म्हणून चोळा राजांनी बरीच मंदिरे आणि किल्ले बांधले, त्यातले रॉकफोर्ट मंदिर हे मध्यवर्ती आहे. ह्या टेकडीमध्ये बऱ्याच गुहा आहेत ज्या जैन संतांनी बांधल्या असा समज आहे. वर्तमान मंदिराची पुनर्निमिती मदुराई नायक आणि विजयनगर साम्राज्याच्या राजांनी केली. इथे बरेच शिलालेख आहेत ज्यामध्ये विविध राजांनी दिलेल्या देणग्यांची वर्णने आहेत. प्रमुख मंदिर पल्लव राजांनी आठव्या शतकात बांधले असा समज आहे. मदुराई नायक आणि विजापूर सुलतान तसेच कर्नाटकातले शासक आणि मराठा सैन्यामधल्या घनघोर युद्धांचा हा  किल्ला साक्षीदार आहे. 

शैव संतांनी स्तुती केलेल्या २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे स्थळ कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर वसले आहे. शैव संत संबंधर, अप्पर, माणिकवाचगर, अय्यादिगल काडवरकोण नायनार आणि वल्लाळर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. शैव संत अरुणागिरिनाथर ह्यांनी येथील श्री मुरुगन ह्यांच्या स्तुत्यर्थ स्तोत्रे रचली आहेत.

मुलवर: श्री थायूमानवर, श्री मातृभूतेश्वरर, श्री थायूमानस्वामी, श्री शेवंथीनाथर
देवी: श्री सुगंध कुंडलांबिका, श्री मात्तुवरकुळली
क्षेत्र वृक्ष: बिल्व
पवित्र तीर्थे: ब्रम्ह तीर्थ, कावेरी नदी
पौराणिक नाव: सिरापूरम, मलईकोट्टै
वर्तमान नाव: त्रिची

क्षेत्र पुराण:

१. पूर्वी प्रकाशित केलेल्या एका लेखामध्ये वायू आणि आदिशेष ह्यांच्यातील द्वंद्वाबद्दल उल्लेख केला होता. ह्या द्वंद्वामध्ये मेरू पर्वतावरील बरीच छोटी शिखरे आणि खडक दूर फेकले गेले. त्यातला एक छोटा शिखराचा तुकडा ह्या जागी पडला आणि तो पुढे टेकडी बनला. ह्या टेकडीच्या शिखरावर बसून तीन शिरे असलेल्या थिरीसिरन ह्या राक्षसाने भगवान शिवांवर ध्यान लावून तपश्चर्या केली. बराच काळ लोटला (१००० वर्षांपेक्षा जास्त) पण भगवान शिवांचे दर्शन झाले नाही. म्हणून त्याने आपली दोन शिरे छेदली आणि एका अग्नी कुंडामध्ये भगवान शिवांना ती अर्पण केली. जेव्हां त्याने तिसरं शिर छेदायला सुरुवात केली तेव्हां भगवान शिवांनी त्याला दर्शन दिलं आणि त्याच्यावर कृपा केली आणि छेदलेली दोन शिरे पण पूर्ववत जोडली. थिरीसिरन इथेच राहिला. म्हणून भगवान शिवांचे इथे श्री थिरिसिरनाथर असे नाव आहे. आणि स्थळाला थिरिसिरमलई असे नाव पडले. जे कालांतराने थिरुचिरापल्ली असे झाले.

२. एक चोळा राजा इथे राज्य करीत होता आणि वोरैयुर हि त्याची राजधानी होती. सरम मुनी नावाचे ऋषी भगवान शिवांची पूजा करत होते. ह्या पूजेमध्ये ते आपल्या घरातील शेवंतीची फुले पूजेमध्ये अर्पण करायचे. एकदा एका व्यापाऱ्याने हि फुले पाहिली आणि तो त्या फुलांकडे आकर्षित झाला आणि त्याने ती फुले चोरली. त्याने ती राजाला दिली. राजा पण त्या फुलांच्या सौंदर्याने आणि सुगंधाने आकर्षित झाला. त्याने त्या व्यापाऱ्याला हि फुले रोज पुरवावयास सांगितले. व्यापारी रोज हि फुले चोरी करायचा आणि ती राजाला पुरवायचा. ह्या फुलांच्या अभावी सरम मुनींच्या पूजेमध्ये व्यत्यय येऊ लागला. त्यांनी राजाकडे तक्रार केली. पण राजाने त्यांच्या तक्रारीकडे दुर्लक्ष केले. तेव्हा सरम मुनींनी भगवान शिवांकडे तक्रार केली. भगवान शिवांनी सरम मुनींना न्याय देण्यासाठी राजाच्या दरबाराकडे क्रोधीत दृष्टीने पाहिलं. त्यामुले दरबाराच्या आसपासच्या भागात धूळ आणि चिखलाचे वादळ उमटले. राजाला आपली चूक लक्षात आली आणि त्याने भगवान शिवांकडे क्षमायाचना केली. म्हणून ह्या ठिकाणी जे कोणी चूक किंवा गुन्हा करतात त्यांना भगवान शिव शिक्षा देतात असा समज आहे. भगवान शिवांची येथे शेवंतीच्या फुलांनी पूजा केली गेली म्हणून इथे भगवान शिवांना श्री शेवंतीनाथर असं नाव पडलं. मूळ मंदिर हे पूर्वाभिमुख होतं. पण भगवान शिव राजाला शिक्षा देण्यासाठी पश्चिमेकडे वळले म्हणून गाभाऱ्याचे मुख्य प्रवेशद्वार पण पश्चिमेकडे वळले. पण ध्वजस्तंभ त्याच जागी राहिला. म्हणून ध्वजस्तंभ मंदिराच्या पाठीमागे आहे. 

३. अजून एक आख्यायिका धनकांतन नावाचा व्यापारी आणि त्याची पत्नी रत्नावती ह्यांबद्दल आहे. रत्नावती निष्ठावान शिवभक्त होती. जेव्हा ती गर्भवती होती तेव्हा तिने आपल्या आईला मदतीसाठी बोलावले. जेव्हा तिची आई कावेरी नदीच्या काठावर पोचली तेव्हा कावेरी नदीला पूर आला होता. त्यामुळे तिची आई वेळेत पोचू शकली नाही. दरम्यान रत्नावतीला प्रसूती वेदना चालू झाल्या. तिची आई आली नसल्याने तिने भगवान शिवांना प्रार्थना केली. भगवान शिव तिच्या आईचे रूप घेऊन आले आणि त्यांनी रत्नावतीबरोबर थांबून तिची प्रसूती करवली. आठवड्याभराने जेव्हां नदीचा पूर सरला तेव्हा रत्नावतीची आई तिच्या घरी आली. रत्नावती आणि तिची आई दोघीही भगवान शिवांना तिच्या आईच्या रूपात पाहून आश्चर्यचकित झाल्या. भगवान शिवांनी मूळ रूपात येऊन त्यांना दर्शन दिले. भगवान शिव इथे रत्नावतीच्या आईच्या रूपात आले म्हणून त्यांचे नाव श्री थायूमानवर असे पडले. तामिळ मध्ये थायुम् म्हणजे आई आणि आनवर म्हणजे ते बनले.

४. उच्ची पिळ्ळैयार: ह्या स्थळ पुराणाचा रामायणाशी संबंध आहे. जेव्हां विभीषण अयोध्येवरून परत श्री लंकेला निघाला त्यावेळी प्रभू श्रीरामांनी विभीषणाला एक रंगनाथांची मूर्ती दिली ज्या मूर्तीची पूजा स्वतः प्रभू श्रीराम करत होते. पण प्रभू श्रीरामांनी एक अट घातली कि श्री लंकेपर्यंत पोचेपर्यंत हि मूर्ती जमिनीवर ठेवायची नाही. जेव्हां विभीषण श्री लंकेच्या वाटेत ह्या ठिकाणी आला त्यावेळी त्याला श्री शेवंतीनाथर म्हणजेच भगवान शिवांचे दर्शन घेण्याची इच्छा झाली. त्याने तिथे एका लहान मुलाला पाहिले आणि त्याच्या हातात मूर्ती देऊन पवित्र तीर्थामध्ये स्नान करण्यास गेला. हा लहान मुलगा दुसरा तिसरा कोणी नसून साक्षात श्री विनायकच होते. विभीषण परत येण्याआधी श्री विनायकांनी ती मूर्ती जमिनीवर ठेवली. विभीषणाला क्रोध येऊन त्याने त्या लहान मुलाचा पाठलाग केला. तो लहान मुलगा टेकडीच्या शिखरापर्यंत गेला. जेव्हा विभीषण तेथे पोचला तेव्हां श्री विनायकर आपल्या मूळ रूपात आले. इथे शिखरावर श्री विनायकांनी दर्शन दिले म्हणून त्यांना उच्ची विनायकर असे नाव पडले. (तामिळ उच्ची म्हणजे शिखर)

५. इथे विजयरघुनाथचोक्कर नावाचा राजा राज्य करीत होता. त्याचा केडलियअप्पर नावाचा मंत्री होता जो राजाच्या खात्यांची देखभाल करत होता. केडलियअप्पर भगवान शिवांचा निष्ठावान भक्त होता. भगवान शिवांच्या कृपेने त्याला एक पुत्र झाला ज्याचे नाव त्याने थायूमानवर असे नाव ठेवले. थायूमानवर खूप हुशार होता आणि तो उच्चशिक्षित झाला. राजाने थायूमानवरला पण आपल्या सेवेत घेतले. थायूमानवरने भगवान शिवांची मनोभावे भक्ती केली. भगवान शिवांनी त्याच्यावर कृपा केली आणि श्री दक्षिणामूर्तींच्या रूपात त्याला उपदेश दिला.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

अगस्त्य मुनी, अर्जुन, हनुमान, रत्नावती, प्रभू श्रीराम, सप्त मातृका, सप्त ऋषी, सरम मुनी, थिरीसिरन राक्षस, केडलियअप्पर, पिळ्ळैयार, श्री ब्रम्हदेव, जटायू, मौन गुरु. 

वैशिष्ट्ये:

१. इथले शिव लिंग खूप विशाल आहे.

२. पंगूनी महिन्यामध्ये तीन दिवस सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात.

३. ह्या क्षेत्राला दक्षिण कैलास असे म्हणले जाते.

४. नवग्रह संनिधीमध्ये सर्व ग्रह सुर्याभिमुख आहेत.

५. ध्वजस्तंभ भगवान शिवांच्या देवालयाच्या मागे आहे. हे खूप वैशिष्ट्यपूर्ण आहे.

६. भगवान शिवांच्या देवालयाचे प्रवेश द्वार आधी पूर्वाभिमुख होते. आता ते देवालयाच्या मागे आहे. असा समज आहे कि भगवान शिव जेव्हा राजाला शिक्षा देण्यासाठी वळले तेव्हां मंदिर पश्चिमेकडे वळले पण ध्वजस्तंभ मात्र जिथे होता तिथेच राहिला. 

७. श्री दक्षिणामूर्तीं दर्भासनावर बसलेले आहेत. त्यांच्यासमोर सहसा चार शिष्य असतात पण इथे आठ शिष्य आहेत. 

८. श्री महालक्ष्मी आणि श्री विष्णुदूर्गा ह्यांच्या मूर्ती लाकडाच्या आहेत. 

९. इथे बरेच मंडप आहेत ज्यांमध्ये सुंदर आणि आकर्षक शिल्पे आहेत. 

१०. ह्या टेकडीला एका विशिष्ट दिशेकडून पाहिले तर हि टेकडी नंदि (भगवान शिवाचे वाहन), सिंह (देवीचे वाहन) आणि श्री विनायकांची विस्तारित सोंड अशा दृश्याचा भास होतो. 

११. भगवान शिवांचे देवालय दोन स्तरांचे आहे.

१२.  ब्रम्हतीर्थाच्या काठावर एका मंडपात श्री नंदि देवांची भव्य मूर्ती आहे.

१३. इथे दगडी दीपस्तंभ आहे जो ३५ फूट उंच आहे. 

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर त्रिची शहरातल्या रॉकफोर्ट संकुलामध्ये बांधले आहे. ह्या मंदिरात तीन देवालये आहेत, त्यातील दोन श्री विनायकांची आणि एक भगवान शिवांचे आहे जिथे त्यांचे नाव श्री थायूमानवर असे आहे. श्री विनायकांचे एक विशाल देवालय टेकडीच्या शिखरावर आहे. ह्याचे नाव श्री उच्ची पिळ्ळैयार कोविल असे आहे. टेकडीच्या पायथ्याशी असलेल्या श्री विनायकांच्या देवालयाचे नाव माणिक्क विनायकर असे आहे. भगवान शिव आणि श्री पार्वतीदेवी ह्यांचे देवालय ह्या दोन देवालयांच्या मध्ये आहे आणि ते सर्वात विशाल आहे. रॉकफोर्ट संकुल २७३ फूट उंच टेकडीवर आहे. शिखरावर जाण्यासाठी ४१७ पायऱ्या आहेत. जेव्हां ह्या टेकडीला एका विशिष्ट दिशेने पाहिल्यास तेथे नंदि, सिंह आणि श्री गणेशांची सोंड अश्या दृश्याचा भास होतो. २५८व्या पायरीच्या जवळ धर्मपुरी आधिनम, १०० स्तंभांचा एक मंडप आणि पल्लव साम्राज्याच्या काळी खडकामध्ये बांधलेल्या गुहा आहेत. मंदिर पश्चिमाभिमुख आहे. मंदिराच्या प्रवेशाजवळ श्री विनायकर, ज्यांना श्री कंबथथडी विनायकर असं म्हणतात, आणि श्री मुरुगन (श्री षण्मुख) ह्यांच्या मूर्ती आहेत. प्रवेशाच्या जवळ बलीपीठ, ध्वजस्तंभ आणि नंदि आहेत. इथे दोन परिक्रमा आहेत. एकाचे नाव आहे मेलवीदी (पश्चिमेकडला रस्ता) आणि दुसऱ्याचे नाव किळवीदी (पूर्वेकडचा रस्ता) असे आहे. शिव लिंग स्वयंभू असून ४ फूट उंच आहे आणि पश्चिमाभिमुख आहे.

कोष्टामध्ये श्री विनायकर, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री लिंगोद्भवर, श्री ब्रम्हदेव, श्री सूर्य, श्री सोमस्कंद, श्री नटराज आणि श्री दुर्गादेवी.

श्री दक्षिणामूर्ती दर्भासनावर बसले आहेत आणि त्यांच्या पायाशी आठ शिष्य बसले आहेत - पतंजली ऋषी, व्याघ्रपाद ऋषी, चार सनकादि मुनी, शिव योग मुनी आणि थिरूमुलर. ही पूर्ण टेकडीच श्री नंदि देवांचे रूप मानल्यामुळे इथे ब्रह्म तीर्थाच्या काठावर एका मंडपामध्ये नंदिंची भव्य मूर्ती आहे. ह्या मूर्तीला प्रदोष नंदि म्हणून पूजतात. इथे एक ३५ फूट उंच दीपस्तंभ आहे. १०० स्तंभ असलेल्या मंडपामध्ये सुंदर चित्रे तसेच शिल्पे आहेत. भगवान शिवांची ६४ मुखे ज्यांना शिव मूर्तम म्हणतात ते या मंडपात आहेत. त्यामध्ये भगवान शिवांची एक मूर्ती ज्याला गांगल मूर्ती म्हणतात ती आहे. मंदिराच्या मध्यवर्ती भगवान शिवांचे देवालय आहे आणि एक स्तर खाली श्री पार्वतीदेवींचे देवालय आहे. भगवान शिवाचे देवालय दोन स्तरांचे आहे आणि त्याला एक वर आणि एक खाली अशा दोन परिक्रमा आहेत. पंगूनी महिन्यामध्ये तीन दिवस सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात. ध्वजस्तंभ गाभाऱ्याच्या मागे आहे. असा समज आहे की पूर्वी हे देवालय पूर्वाभिमुख होते. पूजेच्या समयी गाभाऱ्याच्या मागून (पूर्वेकडून) थेवरं मधली स्तोत्रे गायली जातात तसेच संगीत वाद्ये पण वाजवली जातात. श्री अंबिकादेवींचे स्वतंत्र देवालय आहे. एक स्तर खाली श्री विनायकर, नवग्रह आणि श्री वीरभद्रर ह्यांची देवालये आहेत. नवग्रह संनिधीमध्ये श्री सूर्य त्यांच्या पत्नींसमवेत म्हणजेच श्री उषा आणि श्री प्रतीउषा ह्यांच्या समवेत आहेत. बाकी सगळे ग्रह हे सूर्याकडे मुख करून आहेत. श्री मुरुगन ह्यांना इथे श्री मुथुकुमार स्वामी असे संबोधले जाते. श्री अय्यनार हे श्री अंबिकादेवींच्या देवालयाजवळ एका खड्ड्यामध्ये आहेत. भगवान शिवांच्या देवालयाच्या परिक्रमेमध्ये अगस्त्य मुनी, श्री इंद्रदेव, जटायू, अत्रि ऋषी, धूमकेतू, थिरीसिरन, अर्जुन, प्रभू श्रीराम, श्री आंजनेय, विभीषण, नाग कन्नीका, सरम मुनी, मौन गुरु स्वामी आणि रत्नावती ह्यांच्या मूर्ती आणि देवालये आहेत. आतल्या परिक्रमेमध्ये ६३ नायनमार त्यांच्या उत्सव मूर्तींसमवेत, श्री शेवंती विनायकर, श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री मुथुकुमारस्वामी, श्री काळभैरवर, श्री चंडिकेश्वरर, श्री ज्वरहरेश्वरर (त्यांना तीन शिरे, तीन हात आणि तीन पाय आहेत), श्री महालक्ष्मी बसलेल्या मुद्रेमध्ये, श्री मीनाक्षी सुंदरेश्वरर, श्री सहस्र लिंगेश्वरर, सप्त मातृका, श्री सट्टाईनाथर ह्यांच्या मूर्ती आणि देवालये आहेत तसेच धार लिंग आहे. श्री अंबिकादेवींच्या परिक्रमेमध्ये अरुल शक्तींच्या मूर्ती आहेत. श्री महालक्ष्मी ह्यांची मूर्ती उभ्या मुद्रेमध्ये आहे आणि हि मूर्ती लाकडाची आहे. श्री दुर्गादेवी एका स्वतंत्र देवालयातून कृपावर्षाव करतात आणि त्यांची मूर्ती पण लाकडाची आहे. श्री अंबिकादेवींच्या देवालयामध्ये सरम मुनींची मूर्ती आहे. ह्या मूर्ती मध्ये ते आठ भुजा असलेल्या श्री विष्णुदूर्गादेवींची पूजा करत आहेत असं चित्रित केलं आहे. इथे एक शिव गणांची मूर्ती आहे ह्याचे नाव चंगू (शंख) स्वामी असे आहे. हि मूर्ती बलीपीठ आणि ध्वजस्तंभ ह्यांच्या मध्ये आहे. ते शंखनाद करत आहेत असं चित्रित केलं आहे. त्यांना पण शंखनाथर असे पुजले जाते. 

इथे काही विशिष्ट गोष्टी आहेत ज्या इथल्या स्थापत्याची आणि शिल्पकलेची अलौकिकता दर्शवतात. त्या गोष्टी अशा - लटकणारी दगडी साखळी, सिंहाच्या मुखातला दगडी चेंडू, लटकलेल्या कमळामधून अमृत पिणारे पोपट, स्तंभांवरची शिल्पे, २५ शिव मूर्तम आणि श्री थायूमानवर ह्यांची केली जाणारी विशेष पूजा. 

ह्या मंदिरामध्ये सात मंडप आहेत - १००० स्तंभांचा मंडप, वाहन मंडप, मीनाक्षी सुंदरेश्वरर मंडप, १०० स्तंभांचा मंडप, सहस्र लिंग मंडप, चित्र मंडप, मणी मंडप आणि १६ स्तंभांचे मंडप. 

प्रार्थना: 

१. भाविक जन इथे सुरक्षित प्रसूती साठी प्रार्थना करतात.

२. ज्यांची आई दिवंगत झाली आहे ते इथे भगवान शिवांची पूजा करतात ह्या भावनेने की भगवान शिव त्यांचे आईसारखं रक्षण करतील.

३. भाविक जन श्री सुगंध कुंडलांबिका देवीची सुरक्षित प्रसूतीसाठी पूजा करतात. ह्या साठी ज्यांच्या घरात गर्भवती स्त्री आहे त्या घरातील एक व्यक्ती इथे येऊन श्री पार्वती देवींना (म्हणजेच श्री सुगंध कुंडलांबिका) २१ मोदक आणि २१ गोड अप्पम अर्पण करतात. आणि हळद, कुंकुम आणि विड्याच्या पानांनी अर्चना करतात.

४. भाविक जन इथे श्री महालक्ष्मी देवींची धन आणि समृद्धीप्राप्तीसाठी पूजा करतात. तिला दूध, मध आणि केशर ह्यांचं मिश्रण अर्पण करतात आणि तिच्या समोर तुपाचा दिवा लावतात.

५. राहू काळामध्ये इथे भाविक जन मांगल्य दोषाचे निवारण करण्यासाठी श्री विष्णुदूर्गा ह्यांची पूजा करतात. तिला लाल कण्हेर फुलांचा हार अर्पण करतात तसेच नैवेद्य म्हणून खीर अर्पण करतात.

पूजा: 

१. दररोज सकाळी ५.३० ते रात्री १० पर्यंत सहा पूजा केल्या जातात. 

२. प्रत्येक सप्ताहामध्ये सोमवारी आणि शुक्रवारी विशेष पूजा केल्या जातात.

३. प्रत्येक महिन्यात अमावस्या आणि पौर्णिमेला विशेष पूजा केल्या जातात.

४. प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे काही महत्वाचे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): १५ दिवसांचा ब्रम्होत्सव आणि चैत्र पौर्णिमा

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): फ्लोट उत्सव, जेव्हा सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात तेव्हां सूर्य पूजा केली जाते.

आडी (जुलै-ऑगस्ट): आडी पुरम

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): थिरुकार्थिगई

थै (जानेवारी-फेब्रुवारी): पोंगल, मकर संक्रांति, विशाखा नक्षत्रावर श्री थायूमानवर गुरु पूजा, पंच मूर्तींची मिरवणूक

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६ ते दुपारी १२, दुपारी ४ ते रात्री ८.३०

पत्ता: श्री थायूमान स्वामी मंदिर, मलईकोट्टै (रॉकफोर्ट), त्रिची, तामिळनाडू ६२०००२

दूरध्वनी: +९१-४३१२७०४६२१, +९१-४३१२७१०४८४,+९१-४३१२७००९७१  

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Thayumana Swamy Temple at Rockfort Trichy

This temple is located at Trichy, also known as Thiruchirapalli. This place was earlier known as Thirisirapuram as a demon Thirisiran worshiped Lord Shiva at this place. The place was also known as Thirisikharapuram as Lord Shiva, Goddess Parvati and Lord Ganesha occupied three peaks (shikhars) of rockfort hill. The rockfort hill is believed to have been formed several thousands of years ago. This place was also known as Sirapalli, Rishabhacharam and Dakshin Kailas during ancient days. The temple is believed to have been built during the third century by Pallava kings. Later it was occupied by Jain saints. King Mahendra Varman who was following Jainism converted to Hinduism. He destroyed the original temple and rebuilt the Shiva temple. Thiruchirapalli was a part of Chola kingdom, hence Chola kings built a number of Temples and fortresses of which Rockfort temple is at the center. There are a number of caves in the hill believed to have been built by Jain saints. The present structure is the one which was reconstructed by Madurai Nayaks and Vijayanagar Kings. There are a number of stone inscriptions in the temple which give details of various endowments made by various kings. The major temple complex is believed to have been built by Pallava kings in the 8th century. The fort has witnessed fierce fighting between Madurai Nayaks and Vijapur sultan and between Karnatic rulers and Maratha forces. 

This is a Padal Pethra sthalam on the southern bank of Kaveri revered by Shaiva saints Sambandhar, Appar, Manikavachagar, Ayyadigal Kadvarkon Nayanar and Vallalar. Saint Arunagirinathar has praised Lord Muruga of this temple in his sacred hymn. 

Moolavar: Shri Thayumanavar, Shri Matrubhuteshwarar, Shri Thayumanaswami, Shri SevvanthiNathar

Devi: Shri Sugandhakundalambika, Shri MattuvarKuzhali

Sacred Vruksha: Bilva

Sacred Teertha: Brahma teertha and river Kaveri

Puranik Name: Sirapuram, Malaikottai

Present Name: Trichy

Kshetra Purana:

1. We have mentioned in our earlier blogs about the trial of strength between Vayu and Adishesha. This resulted in a number of small peaks and rocks being blown away from mount meru. At that time a small part of a peak fell at this place and became a hill. On the top of the hill an asura with three heads named Thirisiran did penance on Lord Shiva. Even after a long time (more than 1000 years) he could not get darshan of Lord Shiva. Hence he cut off two of his heads and offered it to Lord Shiva in Agni Kunda. When he was about to cut his third head Lord Shiva gave him darshan, blessed him and restored the other two heads. Thirisiran stayed at this place, hence Lord Shiva is praised as Thirisiranathar. And the place got the name Thirisiramalai which later became Thiruchirapalli and finally Thrichy.

2. A chola king was ruling in this area with Woraiyur as his capital. At that time a Sage named Sarama Muni was worshiping Lord Shiva daily with Shevanti flowers from his own garden. Once a merchant saw these beautiful flowers and stole them. He gave it to the king who was attracted to the flower because of his beauty and fragrance. The king asked the merchant to supply these flowers daily. The merchant stole the flowers daily and gave it to the king. When the shiva puja of Sarama Muni was discontinued due to non availability of flowers, he complained to the king. The king did not pay any heed to the complaint. Then the muni complained to Lord Shiva. Lord Shiva saw in the direction of the King's court in anger for the sake of Sage. At that very instant there was a dust and mud storm over that place. Immediately the king realized his mistake and begged for pardon for Lord Shiva. Hence Lord Shiva is considered to be punishing anyone who commits a crime or a mistake in this place. As Lord Shiva was worshiped with Shevanti flowers he is praised as Shevantinathar. The original temple was facing the east. As Lord Shiva turned towards the west to punish the king, the main entrance of the sanctum also turned to the west. And the dhwajastambha remained at the same place and hence dhwajastambha is behind the temple.

3. Another sthala purana is about the merchant named DhanaKantan and his wife Ratnavati. They lived at this place. Ratnavati was a staunch devotee of Lord Shiva (Thyumanavar). At the time of her pregnancy she had requested her mother to come for her assistance. When the mother reached the bank of Kaveri the river was in spate. So her mother could not come to her assistance. Meanwhile Ratnavati went into labor pain. She requested Lord Shiva to help her as her mother was not there. Lord Shiva came to her help in the disguise of her mother. He stayed with her and performed the delivery. After a week when floods in Kaveri subsided, mother came to her house. At that time both Ratnavati and her mother were shocked to find Lord Shiva in the guise of her mother. Then Lord Shiva gave her darshan in his true form. Since Lord Shiva acted as mother and helped in the delivery he is praised as Thayum -Anavar (Thay in tamil means mother, anavar means who became). 

4. Ucchi Pillayar: There is connection of this sthala purana with Ramayana. When Vibhishan was returning to Lanka from Ayodhya, Lord Shriram gave him an idol of Lord Ranganatha whom he was worshiping.  Lord Rama put a condition that the idol should not be placed on the ground till he reached Shri Lanka. On his way Vibhishana wanted to worship Lord Sheventinathar at this place, hence he gave an idol to a small boy who was nearby (the boy was none other than Lord Vinayaka) and went to take bath in sacred teertha. Before Vibhishana returned from his bath Lord Vinayaka kept the idol on the ground. Vibhishana in anger chased the small boy who ran to the top of the hill. When Vibhishsna reached top of him Lord Vinayaka showed his true form. Hence Lord Vinayaka is praised at this place as Ucchi Pillayar (Ucchi in Tamil means top). 

5. According to sthala purana there was a king named Vijayaraghunathchokkar who ruled this place. He had a minister named Kedilyappar who was looking after his accounts. Kedilyappar was a staunch devotee of Lord Shiva. By Lord Shiva’s grace he got a son whom he named as Thayumanavar. The son was very intelligent and became highly educated. The king appointed Thayumanavar in his service. He served Lord Shiva for a long time with high devotion. Lord Shiva graced him and gave him upadesha as Guru Dakshinamurti. 

Those who worshiped at this place:

Sage Agastya, Arjuna, Hanuman, Ratnavati, Lord Shriram, Sapta Matrika, Sapta Rishis, Sarama Muni, Demon Thirisiran, Kedaliyaappar Pillayar, Lord Brahma, Jatayu, Mauna Guru.

Special Features:

1. Shiva linga is very large.

2. Sun’s rays fall on shiva linga on three days in the month of Panguni.

3. This kshetra is praised as Dakshin Kailas.

4. In the Navagraha Mandap all the planets face Lord Surya. He is present with his wives.

5. Dhwajastambha is behind the shrine of Lord Shiva which is very unique.

6. The main entrance of Lord Shiva’s shrine was earlier facing the east. Now it is behind and it is believed that the temple turned towards the west but the dhwajastambha remained in the same position.

7. Idol of Lord Dakshinamurti is sitting on  Darbhasan with eight disciples instead of the usual four. 

8. The idols of Goddess Mahalakshmi and Goddess Vishnudurga are made of wood.

9. There are a number of mandaps having very beautiful and attractive sculptures and paintings.

10. When this hill is viewed from different direction it appears like a Nandi (mount of Lord Shiva), a lion (mount of Goddess Parvati) and that of Lord Vinayaka in sitting position with extended trunk.

11. The shrine of Lord Shiva is two storeyed. 

12. Nandi is in a mandap on the bank of Brahmateerth and is very huge.

13. There is stone deepastambha of about 35 feet in height.

About the temple:

This temple is built on the Rockfort complex in the city of Trichy. There are three shrines in the complex of which two are for Lord Vinayaka and one of Lord Shiva praised as Shri Thayumanavar. One large Ganesha temple is at the top of the hill and is known as UcchiPillayar Kovil and one at the foot of the hill is praised as Manikka Vinayakar. Lord Shiva and Goddess Parvati’s temple is in between these two temples and is the largest. The fort stands on the top of a 273 feet tall hillock and there are 417 steps to reach the top. When the hill is viewed from different directions it appears like Nandi, like a lion and trunk of Lord Vinayakar. At 258th step there are Dhramapura Adhinam, 100 pillared mandap and Pallava period caves cut on the rocks. The temple faces west. At the entrance to the shrine we come across Lord Vinayaka praised as Kambathadi Vinayakar and Lord Arumaga (Shanmukha). At the entrance Balipeetham, Dhawajastambha and Nandi are present. There are two prakarams, known as Melveedi (west street), Keezhveedi (east street). Shiva linga is a swayambhu linga about four feet tall facing west. 

Koshtha murtis are: Lord Vinayaka, Lord Dakshinamurti, Lingodbhavar, Lord Brahma, Surya, Somaskanda, Lord Natraja, and Goddess Durga.

Lord Dakshinamurti is seated on a Dharbhasan with 8 disciples which include Sage Patanjali, Sage Vyaghrapad, four Sanakadi munis, Shiva Yoga Muni, and Thirumular. As the hill is personified as Nandi, a big Nandi is on the bank of the temple tank (Brahma Teertha) in a Mandap. This Nandi is worshiped as Pradosha Nandi. There is a Deepa Stambha of about 35 feet in height. In 100 pillared mandap we find beautiful paintings and scriptures. 64 faces of Lord Shiva which are known as Shiva Murthams are in the mandap which includes Lord Shiva as Gangal murti. The central shrine houses Lord Shiva's shrine while Ambika shrine is at a level below. Lord Shiva’s shrine is two tiered with a prakaram below and one prakaram above. The rays of the Sun fall on the Shiva linga for three days in the month of Panguni. The dhawajastambha is behind the sanctum sanctorum in the temple. It is believed that the shrine was originally facing the east. During puja music and Thevaram recitals are done from the east side (behind the shrine). Ambika is in a separate shrine. There are shrines of Lord Vinayakar, Navagrahas and Lord Veerabhadra at lower level. Lord Surya in Navagraha shrine is along with his wives Usha and Pratiusha. All the other planets in the Navagraha shrine face Lord Surya. Lord Muruga is praised as Lord MuttuKumar swamy. Lord Ayyanar is in a pit near Ambika’s shrine. In the prakaram of Lord Shiva, we come across idols and shrines of Sage Agastya, Lord Indra, Jatayu, Sage Atri, Dhumaketu, Thirisiran, Arjuna, Lord Rama, Lord Anjaneya, Vibhishana, Naga Kannikas, Sarama Muni, Mauna Guru Swamy and Ratnawati. In inner prakaram we come across idols and shrines of 63 Nayanmars with their Utsav murtis, Sevanthi Vinayakar, MuttukumaraSwamy with Valli and Deivanai, Lord Kalabhairav, Lord Chandikeshwar, Jwarahareshwarar (he has three heads, three legs and three hands), Goddess Mahalakshmi in seating position, Lord Meenakshi Sundareshwarar, Sahasra Lingeshwarar, Dharalinga, Sapta Matrikas and Sattainathar. In the prakaram of Ambika’s shrine we find idols of Arul Shaktis. Goddess Mahalakshmi’s idol is made of wood and she is in a standing position. Goddess Durga graces from another shrine and this idol is also of wood. There is an idol of Sage Sarama Muni in Ambika’s shrine. He is depicted as worshiping Goddess Vishnu Durga who has eight hands. There is an idol of Shiva Gana praised as Changu (shankha) Swamy. He is in between the Balipeeth and Dhwajastambha. He is depicted as blowing a shankha (conch). He is also praised as ShankhaNathar. The brilliance of Architecture and sculpture are exhibited in a hanging stone chain, a stone ball in the mouth of Lion, parrots drinking nectar from a hanging lotus flower, sculptures on the pillars, 25 Shiva Murthams, and a special puja of Lord Thayumanavar. There are seven mandaps in this temple namely 1000 pillar mandap, Vahan mandap, Meenakshi Sundarehwarar Mandap, 100 pillar Mandap, sahasra linga mandap, chitra Mandap, Mani Mandap and a sixteen pillar mandap. 

Prayers:

1. Devotees worshiped here for safe delivery.

2. Devotees who have lost their mother worship Lord Shiva at this place with the firm belief that he will protect them like a mother.

3. Devotees believe that worshiping Goddess Sugandha Kundalambika will result in normal delivery. For this purpose someone from the family of a pregnant lady comes to this place. He worships Goddess Parvati with 21 modaks and 21 sweet appams. They perform archana with Turmeric powder, Kunku and betel leaves.

4. Devotees worship Goddess Mahalakshmi for prosperity and wealth. They offer her a mixture of milk, honey and saffron. They light a lamp with ghee. 

5. Devotees worship Goddess Vishnudurga during Rahu Kaal with a garland of red Kanher flower for the eradication of Mangalya dosha. They offer sweet pudding as naivedya. 

Pujas:

1. Daily six rituals from the 5.30 am to 10 pm

Special weekly puja on Monday and Friday.

2. Pradosha puja and special puja on new moon and full moon days.

Some important festivals:

Chitrai (Apr-May): 15 days brahmotsavam and chaitra purnima

Panguni (Mar-April): Float festival, 3 days of surya puja when the Sun’s rays fall on Shiva Linga

Aadi (July-August): Aadi Puram

Aipassi (Oct-Nov): Annabhishek

Karthigai (Nov-Dec): Thiru Karthigai

Thai (Jan-Feb): Pongal, Makar sankranti, Thayumanavar Guru puja on Vishakha nakshatra, procession of pancha murtis

Maasi (Feb-Mar): Mahashivaratri

Timing: 6 am to 12 noon and 4 pm to 8.30 pm

Address:  Shri Thayumana Swamy Temple, Malaikottai (Rockfort), Trichy, TN 620002

Phone: +91-4312704621, +91-4312710484, +91-4312700971