थेनकूडीथिट्टै येथील श्री वसीष्ठेश्वरर मंदिर

हे मंदिर तंजावूर प्रदेशातील सप्त स्थानांपैकी एक आहे. तंजावूर पासून १० किलोमीटर्स वर मलत्तूर-कुंभकोणम मार्गावर हे मंदिर वसलं आहे. नायनमारांनी स्तुती केलेल्या २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे स्थळ कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर आहे. हे स्थळ वन्नर आणि वत्तर ह्या कावेरी नदीच्या उपनदींच्या मध्ये आहे.

मूलवर: श्री वसीष्ठेश्वरर, श्री धेनुपुरीश्वरर, श्री पशुपतीश्वरर
देवी: श्री सुगंधाकुंडलांबिका, श्री उलगनायकी, श्री मंगलेश्वरी
पवित्र तीर्थ: पशु तीर्थ, शूल तीर्थ, चक्र तीर्थ
पवित्र वृक्ष: जस्मिन, चाफा आणि शेवंती, फणस आणि पळस
पुराणिक नाव: बिल्वारण्य, वसिष्ठाश्रम, थिट्टै, धेनुपूरी, रथपुरी (तामिळ मध्ये थेरूर)

क्षेत्र पुराण:

१. उंचावर असलेलं मैदान ज्याच्या भोवताली पाणी आहे त्याला तामिळ मध्ये थीट्टै असं म्हणतात. महाप्रलयाच्या आधी २८ मोठी तीर्थस्थाने होती जी भगवान शिवांना प्रिय होती. महाप्रलयानंतर त्यातील २६ क्षेत्रे विनाश पावली आणि फक्त २ क्षेत्रे थीट्टै म्हणून उरली. ही २ क्षेत्रे म्हणजेच सिरकाळी आणि थेनकूडीथिट्टै. महाप्रलयाच्या समयी भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी हे नावेमध्ये होते (तामिळ मध्ये थोनी), जी नाव प्रणव मंत्राने म्हणजेच ॐ ह्या मंत्राने अभिमंत्रित होती. सिरकाळी, ज्याला थोनीपुरम असं पण म्हणतात, इथे ती नाव येऊन थांबली. त्या वेळी ॐ ह्या मंत्राचा ध्वनी प्रकट झाला आणि त्याचवेळी हं हा मंत्र आणि त्याचबरोबर इतर मंत्रही थेनकुडीथीट्टै येथे ध्वनीरूपात प्रकट झाले. सिरकाळीला वडाकुडीथीट्टै असं पण नाव आहे, तसेच ह्या स्थळाला थेनकुडीथीट्टै असं पण नाव आहे. थेनकुडीथीट्टैला ज्ञान बिंदू (तामिळ मध्ये ग्यानमेडू) असं म्हणतात.

२. पुराणांनुसार बृहस्पती (गुरु) हे अंगिरस ऋषींचे सातवे पुत्र आहेत. बृहस्पती हे ज्ञानी असल्याने ते देवांचे गुरु बनले. एकदा ते इंद्रदेवांना भेटायला गेले पण इंद्रदेव उर्वशी बरोबर नृत्य करण्यात व्यस्त असल्याने त्यांनी बहृस्पतींचे योग्य स्वागत केले नाही. बृहस्पती ह्यांना ह्या गोष्टीचा संताप आला आणि त्यांनी देवलोकाचा त्याग केला आणि संन्यासी म्हणून राहू लागले. बृहस्पतींच्या अनुपस्थितीमध्ये देवांचे आयुष्य असुरांच्या त्रासाने दयनीय झाले. इंद्रदेव बृहस्पतींच्या शोधात निघाले. त्यांना शेवटी भगवान शिवांच्या मार्गदर्शनाने बृहस्पती ह्या स्थळी भेटले. बृहस्पतींनी म्हणजेच गुरूंनी इथे इंद्रदेवांना क्षमा केली. म्हणून हे स्थळ गुरु परिहार स्थळ मानलं जातं.

३. पुराणांनुसार इथे वसिष्ठ ऋषींचा आश्रम होता. त्यांनी इथे शिव लिंगाची स्थापना करून त्याची उपासना केली होती. म्हणून इथे भगवान शिवांचे नाव वसिष्ठेश्वरर असे आहे. ह्या ठिकाणी बृहस्पतींना वसिष्ठ ऋषींकडून उपदेश मिळाला. भगवान शिवांनी बृहस्पतींना ग्रहपद प्रदान केलं म्हणजेच नवग्रहांपैकी एक ग्रह असा मान दिला.

४. जयन ह्या चोळा राजाने रुद्रपशुपात हा महायज्ञ साजरा केला. ह्या यज्ञाचे फळ १०० अश्वमेध यज्ञांच्या फळाएवढे आहे. हा महायज्ञ यशस्वीरित्या साजरा केल्याने जयन राजा इंद्रदेवांची बरोबरी करू लागला.

५. सुगंधा ह्या आपल्या स्त्री भक्तिणीच्या पतीला उलगनायकी देवीने म्हणजे श्री पार्वतीदेवींनी जीवनदान दिले. म्हणून इथे श्री पार्वती देवींना सुगंधाकुंडलांबिका असं म्हणतात.

६. प्रलयाच्या समयी ब्रह्मदेव आणि भगवान विष्णूंनी भगवान शिवांची संरक्षणासाठी उपासना केली. उपासनेसाठी सुरक्षित जागा शोधताना त्यांना हा जमिनीचा उंचवटा असलेला भाग (थीट्टै) सापडला. इथे शिव लिंग होते. जेव्हां त्यांनी भगवान शिवांची उपासना केली त्यावेळी भगवान शिव त्यांच्यासमोर प्रकट झाले. त्यांनी ब्रह्मदेवांना सृष्टी निर्माण करण्याचे तर भगवान विष्णूंना सृष्टीचे लालनपालन करण्याची कर्तव्ये प्रदान केली.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

श्री ब्रह्मदेव, भगवान विष्णू, श्री मुरुगन, चार वेद, श्री भैरव, श्री सूर्य, श्री शनीश्वरर, श्री यमदेव, श्री परशुराम, श्री इंद्रदेव, श्री आदिशेष, कामधेनू, वसिष्ठ ऋषी, गौतम ऋषी, जमदग्नी ऋषी.

वैशिष्ट्ये:

१. श्री गुरु हे चतुर्भुज असून ते उभ्या मुद्रेमध्ये आहेत.

२. मंदिराच्या छतातून शिव लिंगावर प्रत्येक २४ मिनिटांनी एक पाण्याचा थेम्ब पडतो. मंदिराच्या शिखरावर कुठेही पाण्याचा स्रोत नाही. पण शिखराच्या छतावर दोन विशीष्ट जाग्यांवर २ मौल्यवान मणी आहेत. त्या मण्यांची नावे सूर्यकांतीकल आणि चंद्रकांतीकल अशी आहेत. हे मणी वातावरणातून ओलावा शोषून घेतात आणि त्याचे पाण्याच्या थेंबांमध्ये मध्ये रूपांतर करतात जे थेम्ब शिव लिंगावर पडतात.

३. श्री अंबिका देवींच्या मंदिरासमोरील मंडपाच्या छतावर १२ राशींची दगडामध्ये शिल्पे कोरलेली आहेत. असा समज आहे जो कोणी त्याच्या जन्मराशीच्या शिल्पाच्या खाली उभे राहून श्री पार्वती देवींची प्रार्थना करतील त्यांनी जी इच्छा केली असेल ती पूर्ण होईल.

४. मंदिरातल्या स्तंभांवर शैव संत नालवर, वृषभावर आरूढ असलेले भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी, श्री मुरुगन आणि श्री गणेश ह्यांची शिल्पे कोरलेली आहेत.

५. हे पंचलिंग क्षेत्रांमधलं एक क्षेत्र मानलं जातं. 

६. ह्या मंदिराचे तीर्थ (तलाव) हे भगवान महाविष्णूंच्या सुदर्शन चक्राने तयार केले आहे.

७. अवनी (ऑगस्ट) ह्या तामिळ महिन्याच्या १५व्या, १६व्या आणि १७व्या तसेच पंगूनी (मार्च) ह्या तामिळ महिन्याच्या २५व्या, २६व्या, २७व्या दिवशी सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात. असा समज आहे कि ह्या दिवशी श्री सूर्य भगवान शिवांची पूजा करतात.

८. हे अशा तीन स्थळांपैकी आहे जिथे श्री बृहस्पतींचे स्वतंत्र देवालय आहे. 

९. थीट्टै म्हणजे ज्ञानबिंदू. मानवी शरीरामध्ये सहा चक्रे असतात. ह्या सहा चक्रांच्या परिणामांची फळे श्री मुरुगन प्रदान करतात. ह्या चक्रांना कार्यान्वित करून श्री मुरुगन जीवाला ज्ञान तसेच परमानंद प्रदान करतात. ह्या ठिकाणी श्री मुरुगन हे मूळ मूर्ती आहेत. थेनकुडी म्हणजे शरीर आणि थीट्टै म्हणजे परमानंद. 

१०. हे गुरु ग्रह दोषांसाठी परिहार स्थळ आहे.

११. ह्या मंदिरामध्ये नित्याभिषेक नावाचा अभिषेक केला जातो. हा अभिषेक श्री चंद्रदेवांसाठी केला जातो जो बाकीच्या ठिकाणी बघावयास मिळत नाही.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधीपासून अस्तित्वात असावं. कालांतराने चोळा साम्राज्याच्या राजांनी ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. सर्वात अलीकडील जीर्णोद्धार हा साधारण २०० वर्षांपूर्वी झाला. 

येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. इथे पांच महाभुतांची प्रतीके म्हणून पांच शिव लिंगे आहेत. म्हणून ह्या स्थळाला पंचलिंग क्षेत्र मानलं जातं. ह्या पांच शिवलिंगांपैकी चार लिंगे मंदिराच्या चार कोपऱ्यांमध्ये आहेत आणि पांचवं लिंग म्हणजे श्री वसीष्ठेश्वरर आहे. हे पुर्वाभिमुख मंदिर असून ह्या मंदिराला तीन स्तरांचं राजगोपुर आहे आणि २ परिक्रमा आहेत.

मंदिराचे छतासकट सर्व बांधकाम ग्रॅनाईटचे आहे. ध्वजस्तंभ पण ग्रॅनाइटचा आहे. 

बलीपीठ, ध्वजस्तंभ आणि नंदी हे गाभाऱ्याकडे मुख करून आहेत. 

कोष्टामध्ये श्री नर्तनविनायक, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री लिंगोद्भवर आणि श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. 

श्री पार्वती देवींचे स्वतंत्र देवालय आहे. परिक्रमेमध्ये श्री सिद्धिविनायक, श्री महालिंग, श्री अंबिका देवी, नवग्रह आणि श्री ब्रह्मदेव ह्यांची देवालये आहेत. 

श्री बृहस्पतींचे स्वतंत्र देवालय आहे जिथे त्यांना राजगुरू म्हणून पूजिले जाते. हे देवालय भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींच्या देवालयांच्या मध्ये आहे. श्री बृहस्पतींना चार हात आहेत. ह्या चार हातांमध्ये त्यांनी शस्त्रे आणि पुस्तक धारण केले आहे आणि एक हात अभय मुद्रेमध्ये आहे. सर्व शिव मंदिरांमध्ये श्री दक्षिणामूर्तींची गुरु म्हणून पूजा केली जाते. पण ह्या आणि अजून दोन मंदिरांमध्ये श्री बृहस्पतींची गुरु म्हणून पूजा केली जाते. ती तीन मंदिरे - १) थेनकुडीथीट्टै (हे मंदिर), २) चेन्नई जवळ पडी (ज्याला थिरुवलीथयम असे नाव आहे), आणि ३) थिरुचेन्दूर. बहुतेककरून हे एकच मंदिर आहे जिथे श्री बृहस्पतींच्या देवालयावर विमान (शिखर) आहे.  

मंदिराच्या प्रवेशाजवळ चक्र तीर्थ आहे. 

प्रार्थना:

१. भाविक जन इथे गुरुग्रहाच्या दोषांचे निवारण करण्यासाठी गुरु, ज्यांना इथे राजगुरू मानलं जातं, त्यांची उपासना करतात.

२. विद्यार्थी इथे शिक्षणात यश प्राप्त करण्यासाठी प्रार्थना करतात.

३. भाविक जन इथे विवाहातल्या अडचणी दूर होण्यासाठी, अपत्य प्राप्तीसाठी, समृद्धीसाठी तसेच विवाह जीवनात सुख मिळविण्यासाठी श्री पार्वती देवींची उपासना करतात.

४. असा समज आहे की राजगुरू मानल्या जाणाऱ्या गुरूंची ह्या ठिकाणी, तसेच चंद्रदेवांची थिंगलूर (नवग्रह स्थळांमधील चंद्राचे स्थळ) येथे एकाच दिवशी पूजा केल्याने गुरु चंद्र योगाची फळे प्राप्त होतात.

पूजा:

१. गुरु गोचर (गुरूंचे एका राशी मधून दुसऱ्या राशीमध्ये स्थलांतर) समयी विशेष पूजा केली जाते. 

२. जेव्हा सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात त्या दिवशी सूर्याची विशेष पूजा केली जाते. 

३. दैनंदिन पूजा, तसेच प्रदोष पूजा आणि साप्ताहिक आणि पाक्षिक पूजा केल्या जातात. 

मंदिरात साजरे होणारे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): चैत्रपौर्णिमा
वैकासि (मे-जून): वार्षिक ब्रह्मोत्सव, वसिष्ठ आणि अरुंधती ह्यांचा विवाह सोहळा साजरा केला जातो.
अवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): अन्नाभिषेक
कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेम्बर): थिरुकार्थिगई दीपम
मारगळी (डिसेम्बर-जानेवारी): थिरुवथीरै
मासी (फेब्रुवारी-मार्च): शिवरात्रि

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ७ ते दुपारी १२.३०, संध्याकाळी ५ ते रात्री ८.३०

पत्ता: श्री वसीष्ठेश्वरर मंदिर, थेनकुडीथीट्टै, पशुपतीकोविल, जिल्हा तंजावूर, तामिळ नाडू ६१३००३

दूरध्वनी: +९१-४३६२२५२८५८, +९१-९४४३५८६४५३

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Vasishteshwarar temple at Thittai

This Shiva temple is one of the 7 sapta sthanam Shiva temples of Tanjavur. This is at a distance of 10 kms from Tanjavur-Melattur-Kumbhakonam route and is one of the 276 Padal Pethra Sthalam revered by Shaiva saints. This temple was praised by Shaiva saint Sambandhar. This is on the southern bank of river Kaveri. This place is between rivers Vannar and Vattar, which are tributaries of river Kaveri. 

Moolavar: Shri Vasishteshwarar, Shri Dhenupooreeshwar, Shri Pashupateeshwarar
Devi: Shri Sungandhakundalambika, Shri Ulaganayaki, Shri Mangaleshwari
Sacred Teertha: Pasu teertha, Shoola teertha, Chakra Teertha
Sacred vruksha: Jasmine, Chafa, Shevanti, Jackfruit and Palasha tree
Puranic name: Bilvaaranya, Vasishtashram, Thittai, Dhenupoori, Rathapoori (Therur in Tamil)

Kshetra purana: 

1. A small ground at a higher level and surrounded by water is known as Thittai. Prior to the great deluge there were 28 big holy places which Lord Shiva loved. After the deluge 26 of them vanished and 2 places remained as Thittai. They were Sirkazhi and Thenkudithittai. During the great deluge Lord Shiva and Goddess Parvati were in a boat (Thoni in Tamil) powered by the pranava mantra Om. It came to a halt at Sirkazhi known as Thonipuram. At that time there was a sound of Pranav mantra from that place. At the same time the mantra HUM along with other mantras emerged at Thenkudithittai. Sirkazhi is known as Vadakudithittai and this place is known as Thenkudi (south) Thittai. Hence Thenkudithittai is known as Wisdom spot (in Tamil Ghyanmedu). 

2. According to puran, Guru (Lord Jupiter) was the 7th son of Sage Angirasa. Guru (known as Bruhaspati) was a scholar and highly learned person. Hence he became the Guru for the devas. Once he had gone on a visit to Lord Indra who did not receive him properly as he was engrossed in the dance of Urvashi. In anger, Guru left the devalok and started leaving as a recuse. In the absence of Bruhaspati, devas life became miserable due to asuras. Lord Indra went searching for Bruhaspati. He was finally able to meet him at this place with guidance from Lord Shiva. Bruhaspati pardoned Indra at this place. Hence this is a Guru parihar stahala.

3. According to purana, Sage Vasishta had an ashram at this place. He had installed a linga and did penance at this place. Hence Lord Shiva is praised as Shri Vashisteshwarar. At this place Bruhaspati stood up and received upadesha from Sage Vasishta. Lord Shiva elevated Bruhaspati to the status of a graha i.e one of the Navagrahas. 

4. The Chola king Jayan performed the mahayagna known as Rudrapashupatha yagnya which is equal to performing 100 ashwamedha yagnyas. This earned him the position equal to that of Lord Indra. Devi Uladhanayaki is believed to have given life once again to the husband of one of her staunch devotees named Sugandha. Hence she is praised as Sugandhakundalambika. 

5. During pralaya, Lord Brahma and Lord Vishnu worshipped Lord Shiva for protection. While searching for a safe place they found this mound (Thittai). There was a Shiva linga at this place. When they worshipped the Shiva linga, Lord Shiva appeared before them, He delegated the duties of creation and protection to them. 

Those who worshiped at this place: 

Lord Brahma, Lord Vishnu, Lord Murugan, the 4 Vedas, Lord Bhairava, Lord Surya, Lord Shaneeshwarar, Lord Yama, Parshurama, Lord Indra, Adishesha, Kamadhenu, Sage Vasishta, Sage Gautama, Sage Jamadagni. 

Salient features: 

1. Lord Guru is standing with 4 hands

2. A drop of water falls from the roof of the sanctum on the Shiva linga every 24 mins. It is stated that there is no source of water on the temple tower but there are 2 precious stones at 2 strategic points on the roof. They are named as Suryakanthikal and Chandrakantikal. They absorb moisture from the atmosphere and convert into droplets which drop down on the Shivalinga. 

3. There are stone carvings on the ceiling of the mandap opposite to Ambika’s shrine depicting the 12 zodiacs. It is a belief that one begets whatever he wishes if he prays to Goddess Parvati standing under his zodiac sign. 

4. The pillars in the temple are sculptured with sculptures of Shaiva saint Naalvar, Lord Shiva and Goddess Parvati mounted on Vrushabha, Lord Muruga & Lord Ganesha. 

5. This is considered as a panchalinga kshetra.

6. The temple tank is believed to have been constructed by the Sudarshan chakra of Lord Mahavishnu. 

7. The rays of the Sun fall on Shiva linga twice in a year on 15, 16, 17 Tamil month of Aavani (Aug) and 25, 26, 27 of Tamil month Panguni (May). It is believed that Lord Surya prays to Lord Shiva on these days. 

8. This is one of the 3 places where Lord Jupiter has a separate shrine

9. Thittai – it means a wisdom spot. There are 6 chakras in a human body. It is believed that Lord Murugan gives the benefits of these chakras. He gives enlightenment and final bliss by activating the chakras. He is the moola moorti at this place. The body is Thenkudi and bliss is Thittai. 

10. This is a Parihar sthala for planet Jupiter. 

11. At this temple a special abhishek is done in the name of Nityaabhishek. This is done on behalf of Lord Chandra. This abhishek cannot be seen anywhere else. 

About the temple:

This temple must have existed before the 7th century. Then the structure was renovated by Chola kings and the structure was again renovated once about 200 years back. The Shiva linga is a swayambhoo linga. This temple is considered as Panchalinga kshetra as there are 5 Shiva lingas representing 5 basic elements. Of these 4 are at the 4 corners of the temple and 5th is the Vasishteshwarar. This is an east facing temple with a 3 tier Rajagopuram having 2 parikramas. The temple has a completely granite structure including a ceiling. The dhwajastambha is also made of granite. Balipeeth, dhwajastambha and Nandi are facing the sanctum. 

The koshta murtis are Lord Narthanavinayaka, Lord Dakshinamurti, Lord Lingodbhavar & Goddess Durga. Goddess Parvati is in a separate shrine. There are shrines of Siddhivinayak, Lord Mahalinga and Goddess Ambika, Navagraha and Lord Brahma in the corridors. There is a separate shrine for Lord Jupiter (Guru) and he is worshipped as Rajaguru. This shrine is situated between the shrines of Lord Shiva & Goddess Parvati. He is depicted with 4 hands holding weapons, a book and Abhay mudra. Chakra teertha (is a pond) is at the entrance of the temple. In most of the temples Lord Dakshinamurti is worshipped as Guru bhagwan except at 3 places, namely 1) Thenkuditthitai (this place) 2) Padi near Chennai (known as Thiruvalithayam) 3) Thiruchendur 

This is probably the only place where Lord Jupiter’s shrine is with a Vimanam (shikhar). 

Prayers: 

1. Devotees worship Guru who is Rajaguru at this place for relief from Gurudosha. Students worship for success in exam for education and attain knowledge. 

2. Devotees worship Goddess Parvati for the removal of obstacles in marriage, for child boon and for prosperity and happiness in married life. 

3. It is believed that worshipping Guru at this temple who has the status of Rajagura and worshipping Chandra on the same day at Thingalur (a Navagraha kshetra for Chandra) gives the benefit of Guru Chandra yog. 

Pooja:

Special pooja on Guru transition day. Surya pooja on the days when the rays of the Sun fall on the Shiva linga. Besides these pradosha pooja, daily worship and other weekly and fortnightly poojas are performed regularly.

Festivals:

Chitrai (Apr-May): Chaitrapoornia
Vaikasi (May-June): Annual brahmotsavam and celebration of Sage Vasishta’s marriage to Arundhati.
Aavani (Aug-Sept): Ganesh Chaturthi
Aaipassi (Oct-Nov): Annaabhishek
Karthigai (Nov-Dec): Thirukarthigaideepam,
Margazhi (Dec-Jan): Thirvathirai
Maasi (Feb-Mar): Shivaratri 

Temple timing: 7am -12.30pm; 5pm – 8.30pm

Temple address: Shri Vasishteshwarar temple, Thenkudithittai at Pashupathikovil, Tanjore district, TN – 613003

Phone number:  +91-4362252858, +91-9443586453

थिरुवेदीकुडी येथील श्री वेदपुरीश्वरर मंदिर

हे मंदिर थिरुवैयारूपासून ५ किलोमीटर्स वर, कंडीयुर पासून ३ किलोमीटर्स वर आहे. कंडीयुर हे गाव तंजावूर पासून १६ किलोमीटर्स वर तंजावूर-थिरुवैयारू मार्गावर आहे.

नायनमारांनी स्तुती केलेल्या २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपकी पण हे एक मंदिर आहे. श्री अप्पर आणि श्री संबंधर ह्या नायनमारांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. त्यामुळे हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधीपासून अस्तित्वात असावे. चोळा साम्राज्याच्या आदित्य चोळा I ह्या राजाच्या कारकिर्दीमध्ये ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार झाला. ह्या मंदिरातील शिलालेखांमध्ये चोळा राजांनी दिलेल्या देणग्यांचा उल्लेख आढळतो. 

थिरूवैयारू प्रदेशातल्या सप्त स्थानांमधील हे चौथं मंदिर आहे. तसेच हे मंदिर नंदिदेवांच्या विवाह सोहळ्याशी पण निगडित आहे. ह्या स्थळामधून भगवान शिवांनी नंदिदेवांच्या विवाहासाठी पुरोहितांची सोय केली होती. 

मूलवर: श्री वेदपुरीश्वरर, श्री वळैमाडूनाथर (तामिळ मधे वळै म्हणजे केळ्याचे झाड आणि माडू म्हणजे तलाव)
देवी: श्री मंगैयारअरासी
क्षेत्र वृक्ष: बिल्व
पवित्र तीर्थ: वेद तीर्थ
वर्तमान आणि पुराणिक नाव: थिरुवेदीकुडी
जिल्हा: तंजावूर, तामिळनाडू

क्षेत्र पुराण:

१. प्रणव मंत्र ॐ हा वेदांचा शिरोमणी मानला जातो. म्हणून असा समज आहे की वेद प्रणव मंत्राचं अनुसरण करतात. प्रणव मंत्राने इथे भगवान शिवांची उपासना केली म्हणून वेदांनी पण त्याला अनुसरून इथे भगवान शिवांची उपासना केली. असा समज आहे की भगवान शिवांनी नंदिदेवांच्या विवाहासाठी येथून पुरोहित जमवले. 

२. पंगूनी (मार्च-एप्रिल) ह्या तामिळ महिन्याच्या १३व्या, १४व्या आणि १५व्या दिवशी येथील शिव लिंगावर सूर्याची किरणे पडतात. म्हणून असा समज आहे की ह्या दिवशी सूर्य भगवान शिवांची उपासना करतात. 

३. एका असुराने श्री ब्रम्हदेवांकडून वेद चोरून ते खोल समुद्रामध्ये नेऊन ठेवले. भगवान विष्णूंनी असुराचा वध करून वेद परत श्री ब्रम्हदेवांकडे सुपूर्त केले. वेद काही दिवस असुराकडे राहिले म्हणून त्यांना दोष प्राप्त झाले. त्या दोषांचं निवारण करण्यासाठी त्यांनी इथे भगवान शिवांची उपासना केली. म्हणून भगवान शिवांना इथे श्री वेदपुरीश्वरर असे नाव प्राप्त झाले.

४. एक चोळा राजा आपल्या पुत्रीचा विवाह ठरत नाही म्हणून चिंताग्रस्त होता. त्याने इथे येऊन श्री मंगैयारअरासी म्हणजेच श्री पार्वती देवींची उपासना केली आणि त्याच्या प्रभावाने लवकरच त्याच्या पुत्रीचा विवाह पार पडला. म्हणून त्याने आपल्या पुत्रीचे नाव बदलून मंगैयारअरासी असे ठेवले.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

श्री सूर्य, श्री इंद्र, श्री ब्रम्हदेव, चार वेद, व्यास मुनी तसेच शैव संत अप्पर आणि सुंदरर.

वैशिष्ट्ये:

१. ह्या मंदिराचे एक वैशिष्ट्य म्हणजे इथे २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांमधील प्रत्येक मंदिराचे प्रतीक म्हणून इथे २७६ शिव लिंगे आहेत. त्यामुळे ह्या मंदिराचे दर्शन घेतल्याने सर्व पाडळ पेथ्र स्थळांचे दर्शन घेतल्याची फळे प्राप्त होतात.

२. इथले शिव लिंग केळ्याच्या तलावामध्ये सापडले.

३. येथील श्री दक्षिणामूर्तींची मूर्ती खूप सुंदर आहे. असा समज आहे की श्री ब्रम्हदेवांनी ह्या मूर्तीची पूजा केली होती.

४. विवाह ठरण्यामध्ये विलंब येत असेल तर त्यासाठी हे परिहार स्थळ आहे.

५. येथील अर्धनारीश्वरर मूर्तीचे वैशिष्ट्य असे आहे की सहसा श्री पार्वती देवी भगवान शिवांच्या डाव्या बाजूला असतात. पण ह्या मूर्तीमध्ये त्या उजव्याबाजूला आहेत. पण ही मूर्ती विस्कळीत अवस्थेत आहे. 

६. गाभाऱ्याचे विमान ग्रॅनाईटचे आहे.

७. पंगूनी (मार्च-एप्रिल) ह्या तामिळ महिन्याच्या १३व्या, १४व्या आणि १५व्या दिवशी येथील शिव लिंगावर पडतात.

८. चारी वेद जाणणारे बरेच विद्वान इथे वास्तव्य करून राहिले म्हणून ह्या स्थळाला चतुर्वेद-मंगलम असे नाव प्राप्त झाले.

९. गाभाऱ्याचा आकार अर्धवर्तुळाकार खंदकासारखा आहे.

१०. इथे श्री ब्रम्हदेवांनी भगवान शिवांची उपासना केली म्हणून ह्या स्थळाला वेदीकुडी असे नाव प्राप्त झाले आणि भगवान शिवांना श्री वेदपुरीश्वरर असे नाव प्राप्त झाले.

११. श्री आंजनेय इथे पूजा करत आहेत अशा मुद्रे मध्ये आहेत आणि त्यांच्या माथ्यावर मुकुट नाही.

मंदिराबद्दल माहिती:

गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थमंडप आहे. हे पूर्ण मंदिर, म्हणजेच गाभाऱ्यापासून ते शिखरापर्यंतचे मंदिर हे दगडांनी बांधलं आहे. हे मंदिर जमिनीच्या पातळीच्या काही फूट खाली आहे. हे पूर्वाभिमुख मंदिर असून त्याला तीन स्तरांचं राजगोपुर तसेच दोन परिक्रमा आहेत. राजगोपुराच्या समोर बलीपीठ, नंदी आणि ध्वजस्तंभ आहेत. 

येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. केळ्याच्या पानांच्या तलावाच्या मुळातून, ज्याला तामिळ मध्ये माडू म्हणतात, त्यातून भगवान शिव प्रकट झाले आणि म्हणून भगवान शिवांना इथे श्री वळै-माडू-नाथर असे नाव आहे. येथील गाभारा अर्धवर्तुळाकार आकारामध्ये आहे (तामिळ मध्ये अगळी). गाभाऱ्यावरील गोपुर हे ग्रॅनाईटचे बनले आहे आणि त्याखाली भगवान बसले आहेत. विमानाच्या चारी बाजूंना चार वेदांचे प्रतीक म्हणून चार नंदि आहेत. पंगूनी ह्या तामीळ महिन्याच्या १३व्या, १४व्या आणि १५व्या दिवशी सूर्याची किरणे शिव लिंगावर पडतात. 

कोष्ठामध्ये श्री विनायकर, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री अर्धनारीश्वरर, श्री ब्रम्हदेव आणि श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री चंडिकेश्वरर ह्यांचे देवालय नेहमीच्या जागी आहे. 

मूर्ती आणि देवालये:

प्रकाराध्ये श्री शेवीसैथविनायकर (तामिळमध्ये शेवी म्हणजे कान आणि सैथ म्हणजे वाकलेला) ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री विनायकांचे शिर थोडे झुकले आहे हे दर्शविण्यासाठी की श्री विनायकर वेद ऐकत आहेत. म्हणून श्री विनायकांना इथे श्री वेदविनायकर असे म्हणतात आणि त्यांचे स्वतंत्र देवालय आहे.

परिक्रमेमध्ये १०८ शिव लिंगे आहेत तसेच श्री सुब्रमण्य, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री अर्धनारीश्वरर, श्री दुर्गा देवी, श्री महालक्ष्मी देवी, श्री नटराज ह्यांच्या मूर्ती आणि सप्त स्थानांची लिंगे आहे. 

येथील शिलालेखामध्ये भगवान शिवांची श्री थिरुवेदीकुडीमहादेवर आणि श्री पराकेसरी-चतुर्वेद-मंगलम-महादेवर अशी नावे उल्लेखिली आहेत. ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार पल्लव राजांनी केला. ह्या ठिकाणी चारी वेद जाणणारे ब्राह्मण होते म्हणून ह्या स्थळाला चतुर्वेद-मंगलम असे पण नाव आहे. येथील शिव लिंग वळै नावाच्या विशेष जातीचा मासा असलेल्या तलावाच्या काठी सापडले. म्हणून पण  भगवान शिवांना इथे श्री वळै-माडू-नाथर असे म्हणतात. श्री पार्वती देवी इथे सगळ्या स्त्रियांच्या राज्ञी म्हणून चित्रित केल्या आहेत आणि ज्या स्त्रिया त्यांची पूजा करतात त्यांना त्या सुहासिनीत्व प्रदान करतात म्हणून त्यांना इथे श्री मंगलांबीका असे म्हणतात. 

इथे श्री लक्ष्मीनारायणाची मूर्ती आहे आणि श्री आंजनेयांची ते श्री लक्ष्मीनारायणांच्या मूर्तीची पूजा करत आहेत अशी मूर्ती आहे.

श्री अर्धनारीश्वरर ह्यांच्या मूर्तीचे वैशिष्ट्य हे आहे कि सहसा श्री पार्वती देवी ह्या भगवान शिवांच्या डावीकडे असतात पण ह्या मूर्तीमध्ये त्या उजवीकडे आहेत. हि रचना स्त्रियांचे महत्व, मुख्यत्वेकरून श्री पार्वती देवींचे, दर्शविण्यासाठी आहे. म्हणून श्री पार्वती देवींचे नाव श्री मंगैयार-आरसी (स्त्रियांची राज्ञी) असे आहे. 

इथे श्री ब्रम्हदेव आणि चार वेद ह्यांनी भगवान शिवांची उपासना केली म्हणून ह्या स्थळाचे नाव थिरुवेदीकुडी असे आहे आणि भगवान शिवांचे नाव श्री वेदपुरीश्वरर असे आहे. 

श्री ब्रह्मदेवांनी इथे श्री दक्षिणामूर्तींची उपासना केली.

प्रार्थना:

१. भाविक जन इथे विवाहातल्या अडचणी दूर होण्यासाठी प्रार्थना करतात.

२. वेदाभ्यास करणारे विद्यार्थी इथे वेदांमध्ये प्राविण्य मिळविण्यासाठी प्रार्थना करतात.

३. नवरात्रीतील सरस्वतीपूजनाच्या दिवशी तसेच शिक्षण चालू होण्याआधी पालक आपल्या अपत्यांना इथे आणून पूजा करतात.

४. हे मंगळ ग्रहाच्या दोषांचे परिहार स्थळ आहे.

पूजा:

१. दैनंदिन पूजा केल्या जातात.

२. प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): सप्त स्थान उत्सव, ब्रम्होत्सव

अवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक, स्कंद षष्ठी उत्सव

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिकेय दीपम नावांचा दिव्यांचा उत्सव

थै (जानेवारी-फेब्रुवारी): मकर संक्रांति

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): शिवरात्रि, दैनंदिन पूजा, साप्ताहिक पूजा तसेच पाक्षिक प्रदोष पूजा केल्या जातात, अरुद्र दर्शन

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ८ ते दुपारी १२, दुपारी ४.३० ते रात्री ८

पत्ता: श्री वेदपुरीश्वरर मंदिर, थिरुवेदीकुडी,ऍट पोस्ट: कंडीयुर, तालुका: थिरुवैयारू, जिल्हा: तंजावूर, तामिळ नाडू ६१३२०२

दूरध्वनी: +९१-९३४५१०४१८७, +९१-४३६२२६२३२४, ९८४२९७८३०२

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.   

Shri Vedapureeshwarar Temple at Thiruvedikudi

This temple is at a distance of 5 kms from Thiruvaiyaru and 3 kms Kandiyur. Kandiyur is 16 kms from Tanjavur from Tanjavur-Thiruvaiyaru route.

This is one of the 276 Shiva temples revered by Naayanmars. This temple was revered by Appar and Sambandhar. This temple must have existed even before the 7th century. It was reconstructed during Aditya Chola I’s reign.

There are stone inscriptions in the temple which give an account of endowments made by Chola kings. This is the fourth of Sapta Sthanams. 

Moolavar: Shri Vedapurishwarar, Shri Vazhai-madu-nadar, in Tamil - vazhai means banana plant. Madu is tank
Devi: Shri Mangaiyar-arasi
Kshetra Vruksha: Bilva
Sacred teertha: Ved teertha
Present and Puranik name: Thiruvedikudi
District: Tanjavur, Tamilnadu

Kshetra Puran:

1. The pranav mantra Om is considered as the peak of all vedas. Hence it is believed that vedas follow pranav mantra everywhere. As the pranav mantra worshiped Lord Shiva at this place, the vedas also followed him. It is believed that Lord Shiva gathered (collected) the priests (vedhiyars) for Nandi’s marriage from this place. The Sun’s rays fall on the Shiva Linga on the 13th, 14th and 15th day of Tamil month Panguni (March-April). Hence it is believed that Sun worships Lord Shiva on these days.  

2. A demon had stolen vedas from Lord Brahma and hid them in the deep sea. Lord Vishnu recovered the vedas by killing the asura. As the vedas were handled by the asuras, they became tainted (they acquired dosha). In order to make them purify, the vedas worshiped Lord Shiva at this place. So Lord Shiva is known as Lord Vedapureeshwarar. 

3. A Chola king who was worried by the delay in the marriage of his daughter came to this place and worshiped Goddess Mangaiyar-arasi seeking a boon for his daughter’s wedding. As his boon got fulfilled in a very short time, as a token of gratitude to the devi, he changed the name of his daughter to Mangaiyar-arasi. 

Those who worshiped here: Lord Surya, Lord Indra, Lord Brahma, four vedas, Sage Vyasa and shaiva saints Appar and Sundarar.

Salient features:

1. The unique feature of the temple is that there are 276 shiva linga representing 276 padal pethra sthalam. By visiting this place one gets the benefit of visiting all 276 shiva temples.

2. The Shivalinga was found in a banana tank.

3. The idol of Lord Dakshinamurti is very beautiful, it is believed that it was worshiped by Lord Brahma.

4. This is a Parihar sthal for delays in marriage.

5. The unique feature of Lord Ardhanarishwarar is that Lord Shiva generally has Goddess Parvati on the left. But in this place she is on the right of Lord Shiva. The idol is not in good condition as it is damaged.

6. The sanctum and sanctorum tower are built of granite. 

7. Sun's rays fall on the Shivalinga from 13th to 15th day in the Tamil month on Panguni.

8. As many scholars, well versed in four vedas lived at this place, the place was praised at Chaturved-mangalam.

9. The sanctum sanctorum is in the shape of a semi-circular moat.

10. As Lord Brahma worshiped at this place, the place is praised as VedhiKudi and Lord Shiva is praised as Lord VedaPureeshwarar.

11. Lord Anjaneya is in a worshiping posture, without a crown.

About the temple:

The sanctum sanctorum consists of sanctum antarala and ardha-mandap. The entire temple of the temple sanctum up to shikhar was built with stone. The temple is located a few feet below the ground level. This is an east facing temple with a 3-tiered RajaGopuram and two parikramas. The balipeeth, Nandi and Dwaja-stambha are after the RajaGopuram. 

The Shiva linga in this temple is a swayambhu linga. Lord Shiva manifested from the roots of a banana tank (madu in Tamil) and hence he is known as Lord Vazhai-madu-nathar. The sanctum sanctorum is in the form of a semi-circular tank (agazhi in Tamil). The sanctum sanctorum gopuram is completely made of granite stone and the lord is seated below it. On the four sides of the vimanam, we have four Nandis representing the four vedas. The rays of the Sun fall on the ShivaLinga on the 13th, 14th and 15th days in the Tamil month of Panguni. 

Koshta murtis are Lord Vinayakar, Lord Dakshinamurti, Lord Ardhanarishwarar, Lord Brahma and Goddess Durga. Lord Chandikeshwarar’s shrine is in the usual position.

Idols and shrines:

In the prakaram, we have the idols of Shevi (ear) Saytha (bent) Vinayaka (SheviSaythaVinayak). Lord Vinayakar’s head is slightly bent as if he is hearing the four vedas. So, he is known as Lord Vedavinayakar. And he is in a separate shrine. In the corridor, we have 108 Shiva Lingas, Lord Subramanya, Lord Dakshinamurti, Lord Ardhanarishwarar, Goddess Durga, Goddess Mahalakshmi, Lord Nataraja and Sapta Sthana Lingams. In a stone inscription Lord Shiva is addressed as Lord Thiruvedikudimahadevar and Lord Parakeshari-chaturved-mangalam-mahadevar. The renovation work of this temple was done by the Pallava kings. As a number of brahmins who had learnt all four vedas, the place was also known as Chaturved-mangalam. The shiva linga was on the bank of a tank containing a special kind of fish known as Vazhai. Hence the lord was also called Lord Vazhai-madu-nadar. As devi is depicted as the queen of all women (mangala ambika) and as she bestows boons and suhasini status to those who worship her, she is addressed as Mangalambika. There is an idol of Lord Lakshmi Narayana; the idol of Lord Anjaneya is found worshiping them.

The unique feature of Lord Ardhanarishwarar is that Lord Shiva generally has Goddess Parvati on the left. But in this place she is on the right of Lord Shiva. This is to indicate the greatness of women, in particular Goddess Parvati. That is why she is known as Goddess Mangaiyar-arasi (queen of women). As Lord Brahma and four vedas worshiped Lord Shiva at this place, this place is known as Thiruvedikudi and Lord is known as Lord Vedapureeshwarar. Lord Brahma worshiped Lord Dakshinamurti at this place.

Prayers:

Devotees believe that worshiping at this place would remove their marriage obstacles. Students worship at this place to learn Vedas and attain mastery over it. Parents bring their children for worship before starting their learning, on the day of Saraswati pooja in Navratri. This is a parihar-sthal for Mangal dosha.

Pooja:

Daily rituals are performed regularly.

Pradosh pooja is performed regularly.

Festivals: 

Chitrai (April-May): Sapta Sthanams festival and Brahmotsav
Avani (August-Sept): Ganesh chaturthi
Purattasi (sept-oct): Navaratri
Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek and Skanda shashthi festival
Karthigai (Nov-Dec): Festival of light known as Karthikeya Deepam
Thai (Jan-Feb): Makar Sankranti
Masi (Feb-Mar): Shivaratri. Besides this, the daily rituals, weekly pujas and fortnightly pradosha pujas are conducted. Arudra darshan is celebrated

Temple timings: 8:00 am to 12 noon, 4:30 pm to 8:00 pm.

Temple address: Shri Vedapureeshwarar Temple, Thiruvedikudi, At-post : Kandiyur, Taluka : Thiruvaiyaru, District : Tanjore, TN 613202.

Phone: +91-9345104187, +91-4362262324, 9842978302

Courtesy: Various websites and blogs

थिरुचोतृथूरै येथील श्री चोतृथूरैनाथर / श्री ओधनवनेश्वरर मंदिर

हे मंदिर कंडीयुर पासून ४ किलोमीटर्स, तंजावूर पासून १५ किलोमीटर्स तर कुंभकोणम पासून ३१ किलोमीटर्स वर आहे. 

थिरुवैयारू सप्त स्थानांमधलं हे तिसरं मंदिर आहे. पाडळ पेथ्र स्थळं म्हणजेच नायनमारांनी ज्या २७६ मंदिरांची स्तुती गायली आहे त्या मंदिरांपैकी पण हे एक मंदिर आहे. कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर हे मंदिर वसलं आहे. शैव संत अप्पर, सुंदरर आणि संबंधर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. म्हणून हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी पासून अस्तित्वात असावं. चोळा साम्राज्याच्या आदित्य चोळा ह्या राजाने ह्याचा जीर्णोद्धार करून दगडी मंदिर बांधलं. इथल्या शिलालेखांमध्ये चोळा साम्राज्याचा उल्लेख आढळतो ज्यामध्ये चोळा राजांनी मंदिरासाठी केलेल्या कामांचा तसेच देणग्यांचा उल्लेख आहे.

हे मंदिर नंदिदेवांच्या विवाह सोहळ्याशी पण निगडित आहे. ह्या स्थळामधून भगवान शिवांनी नंदिदेवांच्या विवाहासाठी जेवणाची सोय केली होती. 

मूलवर: श्री ओधनवनेश्वरर, श्री चोतृथूरैनाथर, श्री थोलयाचेलवंदर, श्री ओप्पीलाचेलवर
देवी: श्री अन्नपूर्णी, श्री थोलयालचेलवि, श्री ओप्पीलाअंबिका
क्षेत्र वृक्ष: बिल्व, ऋष्यगंध (तामिळ मध्ये पनीर वृक्ष)
पवित्र तीर्थ: कावेरी नदी, कुडमुरुट्टी नदी, सूर्य तीर्थ
पौराणिक नाव: थिरुचोतृथूरै, गौतमाश्रम

क्षेत्र पुराण:

१. श्री इंद्रदेवांना गौतम ऋषींकडून मिळालेल्या शापापासून इथे मुक्ती मिळाली.

२. प्रभू श्रीराम वनवासात गेल्यानंतर राजा दशरथांनी इथे येऊन भगवान शिवांची पूजा केली.

३. असा समज आहे की एकदा भगवान शिव आणि श्री अन्नपूर्णी देवींच्या कृपेने इथे भुसा नसलेला भात उगवला होता.

४. असा समज आहे की भगवान शिवांच्या कृपेने इथला तलाव पाण्याच्या ऐवजी भाताने भरला कि ज्यामुळे ह्या प्रदेशातील कोणीही भुकेने मृत्यू पावले नाहीत. म्हणून भगवान शिवांना इथे श्री चोतृथूरैनाथर (म्हणजे ज्यांनी नुसता भातच नव्हे तर भक्तांना मुक्ती प्रदान केली).

५. एकदा इथे तीव्र दुष्काळ पडला होता. इथले सगळे स्त्री पुरुष आणि लहान मुले ह्यांची उपासमार होत होती. मंदिरातला पुजारी पण पूजेसाठी येण्याचे थांबले होते. अरुणालन नावाचा भगवान शिवांचा अनन्य भक्त मंदिराच्या एका अंधारी कोपऱ्यामध्ये बसून रडून भगवान शिवांची प्रार्थना करत होता. त्याने आपला माथा मंदिराच्या पायऱ्यांवर आपटून भगवान शिवांकडे सगळ्यांना उपासमारीपासून वाचविण्याची विनंती केली. अचानक ह्या प्रदेशामध्ये पाऊस चालू झाला आणि पाण्याचा पूर आला. त्या पाण्यामध्ये एक पात्र वाहत आलं आणि त्याच बरोबर अरुणालनला आकाशवाणी ऐकू आली ज्यामध्ये त्याने ऐकलं की ते पात्र म्हणजे अक्षयपात्र आहे आणि त्या पात्राने त्याला सर्वांना अन्न प्रदान करता येईल. त्या आकाशवाणीमध्ये मिळालेल्या आज्ञेनुसार अरुणालनने सर्वांना उपासमारीतून तसेच दुष्काळापासून वाचवलं. म्हणून इथे भगवान शिवांना श्री चोतृथूरैनाथर तर श्री पार्वती देवींना श्री अन्नपूर्णी देवी असं नाव प्राप्त झालं.

हे सात स्थळांपैकी एक आहे जिथे भगवान शिवांनी आपल्या भक्तांना अन्न पुरवलं.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

श्री रामलिंग वल्लाळर, श्री गणेश, श्री सूर्य, श्री इंद्र. गौतम ऋषींना इथे मुक्ती मिळाली म्हणून ह्या स्थळाला गौतमाश्रम असं पण नाव आहे.

वैशिष्ट्ये:

१. हे त्या स्थळांपैकी एक आहे जिथे शैव संत मूवर ह्यांनी भक्तिपर स्तोत्रे गायली.

२. अर्थ मंडपात श्री मुरुगन ह्यांची मूर्ती असणं हे खूप विशेष आहे. ही मूर्ती खूप सुंदर आहे. ह्या मुर्तीला सहा शिरे आणि १२ हात आहेत.

३. भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींची देवालये पूर्वाभिमुख आहेत.

४. श्री काळसंहारमूर्ती ह्यांची मूर्ती खूप सुंदर आहे.

५. मुख्य मंडपामध्ये बरीच सुंदर दगडी शिल्पे आहेत जसे की एका शिल्पामध्ये असे दृश्य आहे की एक ऋषी भगवान शिवांची तपश्चर्या करत आहेत, अजून एका शिल्पामध्ये दोन समूहांमध्ये युद्ध चालू आहे असे दृश्य आहे. 

६. शैव संत अरुणागिरिनाथर ह्यांनी येथील श्री मुरुगन ह्यांच्या स्तुतीपर स्तोत्रे गायली आहेत.

मंदिराबद्दल माहिती:

मंदिराच्या गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थमंडप आहेत. हे मंदिर पूर्वाभिमुख आहे आणि ह्या मंदिराला तीन स्तरांचे राजगोपुर आहे. गाभाऱ्याच्या समोर एका तात्पुरत्या बांधलेल्या पडवीमध्ये ध्वजस्तंभ, बलीपीठ आणि नंदि आहेत. बलीपीठ आणि नंदि हे राजगोपुराच्या पलीकडे आहेत. गाभाऱ्याच्या प्रवेशाच्या दोन्ही बाजूला श्री मुरुगन आणि श्री विनायकर ह्यांच्या मूर्ती आहेत. येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. 

कोष्टामध्ये श्री विनायकर, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री अर्धनारीश्वर, श्री ब्रम्हदेव आणि श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री चंडिकेश्वरांची मूर्ती त्यांच्या नेहमीच्या जागी आहे. 

इतर मूर्ती आणि देवालये:

मुख्य मंडपामध्ये श्री मुरुगन ह्यांचे देवालय आहे. मूर्ती खुप भव्य आहे. ह्या मूर्तीला सहा शिरे आणि बारा हात आहेत. ह्या मूर्तीचे नाव श्री षण्मुख आहे. मंडपामध्ये नटराज सभा आणि उत्सव मूर्ती आहेत. श्री मुरुगन ह्यांच्या देवालयाच्या बाजूला गौतम ऋषी भगवान शिवांची पूजा करत आहेत असे उठावदार शिल्प आहे. 

परिक्रमेमध्ये पुढील मूर्ती आणि देवालये आहेत: श्री वळमपुरीविनायकर, श्री मुरुगन, श्री महाविष्णू, श्री नटराज, शैव संत नालवर, श्री अय्यनार, शिवलिंगे, सप्त मातृका, श्री महालक्ष्मी, नवग्रह, श्री काशीविश्वनाथ, श्री लिंगोद्भवर, श्री काळसंहारमूर्ती, अरुणालन आणि त्यांच्या पत्नी ज्यांना भगवान शिवांकडून अक्षयपात्र प्राप्त झालं. तसेच सर्व पंचभूत लिंगे, सप्त स्थान लिंगे आणि श्री अय्यरअप्पर ह्यांच्या मूर्ती हे पण परिक्रमेमध्ये आहेत. श्री अंबिका देवी भगवान शिवांच्या उजव्या बाजूला एका स्वतंत्र देवालयामध्ये पूर्वाभिमुख आहेत. त्या वधूच्या पोषाखामध्ये आहेत. त्यांच्या देवालयामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि मंडप आहेत. त्या उभ्या मुद्रेमध्ये आहेत. त्यांच्या देवालयामध्ये श्री महालक्ष्मी, श्री विनायकर आणि श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती आहेत. आणि समोर नंदि आहेत. भगवान शिवांच्या गाभाऱ्याच्या उजव्या बाजूला शिवगण आहेत जे भगवान शिवांची पूजा करत आहेत. 

प्रार्थना:

इथे भाविकांची अशी श्रद्धा आहे की नंदिदेवांचा विवाहसोहळा पाहिल्याने विवाहातल्या अडचणी दूर होतात.

पूजा:

दैनंदिन पूजा तसेच प्रदोष पूजा केल्या जातात. अरुद्रदर्शन उत्सव पण इथे साजरा होतो.

मंदिरात साजरे होणारे महत्वाचे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): सप्त स्थान उत्सव, आणि ब्रम्होत्सव

आवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक, स्कंद षष्टी उत्सव

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम उत्सव

थै (जानेवारी-फेब्रुवारी): मकर संक्रांति

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): शिवरात्रि

मंदिराच्या वेळा:

सकाळी ७ ते दुपारी १२, दुपारी ४.३० ते ८.३०

मंदिराचा पत्ता:

श्री चोतृथूरैनाथर / श्री ओधनवनेश्वरर मंदिर, थिरुचोतृथूरै पोस्ट, कंडीयुर मार्गे, तालुका: थिरुवैयारू, जिल्हा: तंजावूर, तामिळ नाडू ६१३२०२

संपर्क: 

विश्वस्त: श्री कन्नन - +९१-९९४३८८४३७७
पुजारी: श्री मनोहर अगोरा शिवम - +९१-८३४४६५८६७१

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Chotruthurainathar/ Odhanavaneshwarar Temple at Thiruchotruthurai

This temple is at a distance of about 4 kms from Kandiyur, 15 kms from Tanjore and 31 kms from Kumbhakonam.

This is the third shiva temple of the sapta sthanam. It is situated on the southern bank of river kaveri. This is one of the 276 padal pethra sthalams on the southern bank of Kaveri, revered by three Shaiva saints Shri Appar, Shri Sundarar and Shri Sambandhar. Hence this temple must have existed even before the 7th century. It was reconstructed as a stone structure by Chola king Aditya Chola. There are stone inscriptions belonging to the Chola dynasty. They give an account of endowments made by them and the work done by them. 

Moolavar: Shri Odhanavaneshwarar, Shri Chotruthurai-nathar, Shri Tholayachelvandar, Sri Oppilllachelvar
Devi: Shri Annapurni, Shri Tholayalachelvi, Shri Oppilaambika
Kshetra Vruksha: Bilva, Rishyagandha (Paneer flower tree in Tamil)
Sacred Teertha: Kaveri, Kudamurutti, Surya Teertha,
Puranik Name: Thiruchotruthurai, Gautamashram

Kshetra Purana:

1. Lord Indra got rid of his curse which he had incurred due to Sage Gautama. 

2. After Lord Shriram went to the forest, King Dasharatha came to worship Lord Shiva at this place. 

3. It is believed that once upon a time rice instead of unhusked rice was grown at this place due to the grace of the Lord Shiva and Goddess Annapurni Devi. 

4. It is believed that once upon a time the lake nearby was filled with rice instead of water due to the grace of Lord Shiva, so that no one in the region died of starvation without food. So Lord Shiva is known as Shri Chotruthurai-nathar (who gave not only food but also salvation to the souls).

5. Once there was a very severe famine. All men, women and children were starving. The priest of the temple too had stopped coming to the temple. The staunch devotee of Lord Shiva, Arulalan who was sitting in the dark corner of the temple, cried to Lord Shiva and dashed his head against the steps of the entrance to the temple requesting Lord Shiva to save them. Suddenly there was a rain and the whole area was flooded. A bowl (patra) came floating in the flood water. At that time Arulalan heard a celestial voice stating that patra was an akshaypatra which will help him to feed the people. He did as per the command of the celestial voice and got rid of the starvation and the famine in the region. Hence Lord Shiva is known as Shri Chotruthurai-nathar and Devi as Goddess Annapurni.

6. As Goddess Parvati provided abundant food (rice) she is known as Goddess Annapurni. This is one of the seven places where Lord Shiva fed his devotees.  

Those who worshiped at this place:

Shri Ramlinga Vallarar, Lord Ganesha, Lord Surya, Lord Indra. Sage Gautam attained salvation at this place. Hence the place is known as Gautamashram. 

Salient features:

1. This is one of the temples where the three shaiva saints Moovar have rendered sacred hymns.

2. It is unique that the shrine of Lord Murugan is in the ardha-mandap. The idol looks very beautiful with 6 heads and 12 hands.

3. The shrines of Lord Shiva and Goddess Parvati are facing the east. Goddess Parvati’s shrine is to the right of Lord Shiva, symbolizing wedding posture.

4. Idol of KalaSamharaMurti is beautiful.

5. In the main hall there are many beautiful stone sculptures like a sage worshiping Lord Shiva and the scene of two warring groups.

6. Saint ArunagiriNathar has sung a sacred hymn on Lord Murugan of this temple.

About the temple:

The temple consists of sanctum sanctorum, antarala and ardha-mandap. The temple is facing east with a 3-tiered RajaGopuram. Dhwaja Stambha, Balipeeth, Nandi are in front of sanctum sanctorum under a temporary shed. Nandi and Balipeeth are after the RajaGopuram. At the entrance, on either side of the sanctum sanctorum there are idols of Lord Murugan and Lord Vinayaka. The shiva linga is a swayambhu linga. The Koshta murtis are Lord Vinayaka, Lord Dakshinamurti, Lord ArdhaNarishwarar, Lord Brahma and Goddess Durga. 

Shrine of Lord Chandikeshwarar is in the usual position. 

Shrines and Idols:

In the main hall (artha mandap) we have Lord Murugan’s shrine. The idol is very huge with six heads and twelve hands known as Lord Shanmukha. 

The Nataraja sabha and the Utsav murti in a mandap.  Next to the Lord Murugan’s shrine there is a bass relief of sage Gautama and sage Gautama worshiping Lord Shiva. 

In the prakaram, we come across the following idols and shrine:

Lord ValamPuriVinayakar, Lord Murugan, Lord MahaVishnu, Lord Nataraja, Shaiva saint Nalvar, Lord Ayyanar, Shivalingas, Sapta-Matrika, Goddess MahaLakshmi, NavGraha, Lord KashiVishwanath, Lord Lingobhavar, KalaSamharaMurti, Arunalar and his wife who got the akshya patra from Lord Shiva.

All the PanchaBhootaLinga and Sapta-Sthan Shivalinga, Lord Ayyarappar are also in the parikrama.

Ambika is in a separate shrine on the right side of Lord’s shrine and she faces the east. She is in her wedding attire. Her shrine has sanctum sanctorum, antarala and a mandap. She is in a standing posture. In her shrine we come across idols of Goddess MahaLakshmi, Lord Vinayakar and Lord Murugan. Nandi is facing her Shrine.

To the right of Lord Shiva’s sanctum, there are Shiva ganas worshiping Lord Shiva.

Prayers:

Devotees believe that witnessing the festival of marriage of Nandi will remove marriage obstacles.

Pooja:

Regular, daily rituals and pradosh pooja are performed.

Arudra darshan is also celebrated.

Festivals: 

Chitrai (April-May): Sapta Sthanams festival and Brahmotsav

Avani (August-Sept): Ganesh chaturthi

Purattasi (Sept-Oct): Navaratri

Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek and Skanda shashthi festival

Karthigai (Nov-Dec):Festival of light known as Karthikeya Deepam

Thai (Jan-Feb): Makar Sankranti

Masi (Feb-Mar): Shivaratri. 

Temple timings: 7 am to 12 noon, 4:30 pm to 8:30 pm

Address: Sri Chotruthurainathar/ Odhanavaneshwarar Temple, At-post Thiruchotruthurai, Via Kandiyur, Taluka : Thiruvariyaru, District : Tanjore, TN 613202.

Contact: Trustee : Shri Kannan, +91-9943884377.

Priest : Shri Manohar Agora Shivam, +91-8344658671

Courtesy: Various websites and blogs

थिरुकंडीयुर येथील श्री ब्रम्हशिरकंडीश्वरर मंदिर

हे मंदिर थिरुवैयारू-तंजावूर मार्गावर थिरुवैयारू पासून ३ किलोमीटर्स वर, तंजावूर पासून १० किलोमीटर्स वर तर कुंभकोणम पासून २१ किलोमीटर्स वर आहे.

थिरुवैयारू सप्त स्थानांमधलं हे पांचवं मंदिर आहे. अष्टवीराट्टेश्वरर मंदिरांमधलं हे पहिलं मंदिर आहे. पाडळ पेथ्र स्थळं म्हणजेच नायनमारांनी ज्या २७५ मंदिरांची स्तुती गायली आहे त्या मंदिरांपैकी पण हे एक मंदिर आहे. संबंधर, अप्पर आणि वल्लाळर ह्या नायनमारांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. त्यामुळे हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधीपासून अस्तित्वात असावं. असा समज आहे कि पल्लव साम्राज्यामध्ये हे मंदिर बांधलं गेलं असावं आणि नंतर चोळा साम्राज्याच्या काळात ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार झाला असावा. इथल्या शिलालेखांमध्ये पल्लव, चोळा तसेच पांड्या साम्राज्याच्या राजांनी केलेल्या कामाची तसेच देणग्यांचा उल्लेख आढळतो. सप्त मातृकांनी ज्या सात मंदिरांमध्ये भगवान शिवांची पूजा केली त्या मंदिरांमधलं पण एक मंदिर आहे.

मूलवर: श्री ब्रम्हकंडीश्वरर, श्री वीराट्टेश्वरर, श्री बृहद्नाथर, श्री आदिविल्वनाथर

उत्सवर मूर्ती: श्री सोमस्कंदर

देवी: श्री मंगलांबिका

क्षेत्र वृक्ष: बिल्व

पवित्र तीर्थ: नंदि तीर्थ, कुडमुरुट्टी तीर्थ (नदी), दक्ष तीर्थ, ब्रम्ह तीर्थ

पुराणिक नाव: कंडपुरम, थिरुकंडीयुर, आदिविल्वारण्य, विराटम, त्रिमूर्तीस्थळ

शहर: कंडीयुर

जिल्हा: तंजावूर, तामिळनाडू

क्षेत्र पुराण:

१. श्री ब्रह्मदेवांना आधी पांच शिरे होती. एकदा चुकून श्री ब्रम्हदेवांना भगवान शिव समजून श्री पार्वती देवींनी श्री ब्रम्हदेवांची पाद्यपूजा केली. पण भगवान शिवांच्यामते श्री ब्रम्हदेवांकडून फसवणूक झाली होती. म्हणून भगवान शिवांनी शिक्षा म्हणून श्री ब्रम्हदेवांचे एक शिर छेदून टाकले. म्हणून ह्या स्थळाला कंडीयुर किंवा कंडनपुरम असे नाव प्राप्त झाले. पण ह्या कृत्यामुळे भगवान शिवांकडून पाप घडले आणि श्री ब्रम्हदेवांचे छेदलेले शिर त्यांच्या हाताला चिकटले. ह्या पासून मुक्ती मिळविण्यासाठी भगवान शिवांनी भिक्षाटनरच्या रूपामध्ये भगवान विष्णूंची थिरुकरम्बूर येथे पूजा केली. ह्या पूजेचा परिणाम म्हणून त्यांना त्यांच्या पापापासून अंशतः मुक्ती मिळाली. त्यानंतर भगवान शिवांनी ह्या ठिकाणी भगवान विष्णूंची पूजा केली आणि कमलपुष्करिणी तीर्थामध्ये स्नान केले आणि ह्या पूजेच्या प्रभावाने त्यांची पापातून पूर्ण मुक्ती झाली. ह्या ठिकाणी भगवान विष्णूंनी भगवान शिवांना पापातून मुक्त केले म्हणून ह्या मंदिराचे नाव श्री हरपापविमोचन मंदिर असे प्रसिद्ध झाले. कालांतराने कमलपुष्करिणी तीर्थाचे नाव कपालतीर्थ असे झाले.

२. अजून एका आख्यायिकेनुसार श्री लक्ष्मी देवींनी भगवान विष्णूंचे पूर्ण लक्ष्य आपल्याला मिळावं म्हणून भगवान शिवांना श्री ब्रम्हदेवांचे एक शिर छेदण्याची विनंती केली आणि म्हणून भगवान शिवांनी ब्रह्मदेवाचे शिर छेदले.

३. राजा महाबळी आणि चंद्र ह्यांना इथे भगवान शिवांची पूजा करून आपल्या पापांपासून मुक्ती मिळाली.

४. भृगु ऋषींनी एकदा भगवान विष्णूंच्या वक्षस्थळावर लथप्रहार केला होता आणि त्यामुळे त्यांना पाप लागले होते. ह्या ठिकाणी भगवान शिवांची पूजा करून त्यांना त्या पापापासून मुक्ती मिळाली. 

५. चंद्राने आपल्या गुरूंच्या म्हणजेच बृहस्पतींच्या पत्नीला मोहित करून तिच्या बरोबर व्यभिचार केल्याने पाप लागले होते. त्यांनी इथे भगवान शिवांची पूजा केल्याने त्यांना पापापासून अंशतः मुक्ती मिळाली.

 

६. शतपाद ऋषी प्रत्येक प्रदोष दिवशी कालहस्तीला जाऊन भगवान शिवांची पूजा करायचे. त्यांची परीक्षा घेण्यासाठी एकदा भगवान शिवांनी कालहस्तीच्या रस्त्यावर पाऊस आणि वादळ घडवून आणलं. शतपाद ऋषी त्या दिवशी कालहस्तीला पूजेसाठी जाऊन शकले नाहीत म्हणून त्यांनी अग्निकुंडात उडी मारून आत्मसमर्पण करण्याचा प्रयत्न केला. त्याच वेळी भगवान शिव प्रकट झाले आणि त्यांनी शतपाद ऋषींना आपल्या कालहस्तीतल्या रूपाचे दर्शन घडवले. त्याचबरोबर भगवान शिवांनी शतपाद ऋषींना पूजेसाठी लागणाऱ्या बिल्वपत्रांसाठी कैलासपर्वतावरील बिल्व वृक्ष इथे आणले. म्हणून ह्या स्थळाला आदिबिल्ववनम असे पण नाव प्राप्त झाले.

७. ह्या स्थळाला इथे त्रिमूर्ती (ब्रम्ह, विष्णू आणि शिव) असल्याने खूप महत्व प्राप्त झाले म्हणून ह्या स्थळाला त्रिमूर्तीस्थळ असे पण नाव प्राप्त झाले.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे: 

श्री ब्रम्हदेव, श्री सरस्वती देवी, सूर्य, शतपाद ऋषी, द्रोणाचार्य, दक्ष आणि राजा भगीरथ.

वैशिष्ट्ये:

१. भगवान शिवांच्या देवालयाला लागूनच श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी ह्यांचे देवालय आहे. श्री ब्रम्हदेवांची मूर्ती खूप भव्य आहे, ते बसलेल्या मुद्रेत आहेत आणि ऊर्ध्वाभिमुख आहेत. त्यांच्या हातामध्ये जपमाळ आणि कमळ आहे.

२. गाभाऱ्याच्या दोन बाजूंना असलेल्या श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती अलौकिक आहेत. त्यांच्या एका मूर्तीमध्ये त्यांच्या हातात जपमाळ आहे तर दुसऱ्या मूर्तीमध्ये त्यांच्या हातात कमळ आहे. एका मूर्तीचे नाव ज्ञानस्कंदर तर दुसऱ्या मूर्तीचे नाव वीरस्कंदर आहे.

३. श्री अर्धनारीश्वरर ह्यांची मूर्ती खूप सुंदर आणि अलौकिक आहे. ते बसलेल्या मुद्रेत आहेत. 

४. नवग्रह संनिधीमध्ये सगळे आठ ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत. सूर्यदेव त्यांच्या दोन पत्नींसमवेत आहेत.

५. शैव संत अरुणागिरिनाथर ह्यांनी येथील श्री मुरुगन ह्यांची स्तुती गायली आहे.

६. पुढल्या मंडपामध्ये श्री दंडपाणी ह्यांची मूर्ती आहे. ह्या मंडपाचा आकार वटवाघुळाच्या कपाळासारखा आहे.

७. दुसऱ्या प्रवेशद्वाराच्या शिखरावर भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींची सुंदर शिल्पे आहेत. ह्या शिल्पांमध्ये भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी कैलासावर बसले आहेत आणि श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी त्यांची पूजा करत आहेत असे दृश्य आहे.

८. मासी (फेब्रुवारी-मार्च) ह्या तामिळ महिन्याच्या तेराव्या, चौदाव्या आणि पंधराव्या दिवशी संध्याकाळी ५.४५ ते ६.१० च्या मध्ये सूर्याची किरणे इथल्या शिव लिंगावर पडतात. असा समज आहे की त्यावेळी श्री सूर्यदेव भगवान शिवांची पूजा करतात.

९. ब्रम्हहत्या आणि कलत्र दोषांसाठी हे परिहार स्थळ आहे.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर कुडमुरुट्टी नदीच्या काठावर आहे. वैष्णव भक्त भगवान विष्णूंच्या ज्या १०८ दिव्यदेशम मंदिरांची भक्ती करतात त्यामधलं हे एक मंदिर आहे. भगवान शिवांच्या मंदिराच्या समोर भगवान विष्णूंचे मंदिर आहे ज्याचे नाव श्री हरशापविमोचन मंदिर किंवा हरविमोचन पेरुमल कोविल असे आहे. पुराणांनुसार हे मंदिर राजा महाबळीने कुडमुरुट्टी आणि वेन्नार नद्यांच्या मध्ये बांधलं.

हे मंदिर रस्त्याच्या पातळीच्या थोडे खाली आहे. गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थ मंडप आहे. हे मंदिर पश्चिमाभिमुख आहे आणि ह्याला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. इथे ध्वजस्तंभ, नंदि आणि बलीपीठ आहे. ध्वजस्तंभाजवळ श्री विनायकांची मूर्ती आहे. इथल्या शिलालेखांमध्ये भगवान शिवांचा उल्लेख थिरुविराटमहादेवर, थिरुकंडीयुर महादेवर असा केला आहे. भगवान शिव स्वयंभू लिंगरूपात थोड्या उंच मंचावर आहे.

मंदिरामधल्या इतर मूर्ती आणि देवालये:

श्री दंडपाणी एका मंडपामध्ये स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत. श्री अंबिका देवींचे देवालय दक्षिणाभिमुख आहे. त्यांच्या देवालयाचा आकार वटवाघुळाच्या कपाळासारखा आहे. त्यांना चार हात आहेत आणि त्यातील एक हात अभय मुद्रेमध्ये आहे. श्री विनायकांच्या देवालयामध्ये श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री मुरुगन ह्यांची मूर्ती आहे. इथे श्री महालक्ष्मी, श्री नटराज, श्री विष्णुदुर्गा, श्री भैरव, सप्त विनायकर ह्यांच्या मूर्ती आहेत तसेच श्री अर्धनारीश्वरांची बसलेल्या मुद्रेमधली मूर्ती आहे.

कोष्टामध्ये श्री ब्रम्हदेव, श्री लिंगोद्भवर, श्री भिक्षाटनर, श्री नर्तनविनायकर आणि श्री अर्धनारीश्वरर ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री चंडिकेश्वरर त्यांच्या स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत. श्री कालहस्तीनाथर पण स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत. द्वारपालकांच्या जवळ शतपाद ऋषी, सप्त स्थान लिंगे, पंचमहाभूत लिंगे आणि श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती आहेत. नवग्रह संनिधीमध्ये श्री सूर्यदेव त्यांच्या पत्नींसमवेत आहेत. भगवान शिवांच्या गाभाऱ्याजवळ श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री ब्रह्मदेव भगवान शिवांची पूजा करत आहेत असे दृश्य आहे. त्यांच्या एका हातात जपमाळ आहे तर दुसऱ्या हातामध्ये कमळ आहे. बिल्व वृक्षाच्या खाली श्री राजगणपती ह्यांचे स्वतंत्र देवालय आहे. इथे एका शिकाऱ्याची मूर्ती आहे जी भगवान शिव (वदुगर म्हणजेच शिकारी) श्री ब्रम्हदेवांचे पांचवं शिर छेदत आहेत हे दर्शवते. श्री ब्रम्हदेवांच्या देवालयाच्या प्रवेशद्वाराजवळ ही मूर्ती आहे. मुख्य गाभाऱ्याच्या प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही बाजूंना श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती आहेत. एका मूर्तीच्या हातामध्ये जपमाळ आहेर आणि ह्या मूर्तीचे नाव ज्ञानस्कंदर आहे तर दुसऱ्या मूर्तीच्या हातात कमळ आहे आणि त्या मूर्तीचे नाव वीरस्कंदर असे आहे. इथल्या नवग्रह संनिधीमध्ये सर्व ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत. दुसऱ्या प्रवेशद्वाराच्या शिखरावर भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींचे कैलासावर बसले आहेत असे शिल्प आहे आणि श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी त्यांची पूजा करत आहेत असे दृश्य आहे. 

प्रार्थना:

१. भाविक जन इथे ब्रम्हहत्या दोष, पुत्रदोष तसेच कलत्र दोषांच्या निवारणासाठी पूजा करतात.

२. भाविक जन इथे विवाहातल्या अडचणींवर मात करण्यासाठी पूजा करतात.

पूजा:

१. दररोज दिवसभरात चार पूजा केल्या जातात.

२. प्रत्येक प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): सप्त स्थान उत्सव

आनी (जून-जुलै): भगवान विष्णूंच्या मंदिरामध्ये थिरुमंजनं

आडी (जुलै-ऑगस्ट): पुरम उत्सव (पूर्वा फाल्गुनी नक्षत्र उत्सव)

आवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक, स्कंदषष्ठी उत्सव

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): अरुद्रदर्शन

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): पंगूनी उत्तिरं (उत्तरा फाल्गुनी नक्षत्र उत्सव)

मंदिराच्या वेळा:

सकाळी ७ ते दुपारी १२, संध्याकाळी ४ ते रात्री ८.३०

पत्ता:

श्री ब्रम्हकंडीश्वरर मंदिर, थिरुकंडीयुर पोस्ट, थिरुवैयरू तालुका, तंजावूर जिल्हा, तामिळ नाडू ६१३२०२

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Bramhashirkandishwarar temple at Thirukandiyur

This place is about a distance of 3 km from Thiruvaiyaru on Thiruvaiyaru-Tanjore route 10 km from Tanjore and 21 km from Kumbakonam. 

This Shiva temple is the fifth in the sapta sthanam temples. It is also the first in Ashthaviratteshwar temples. It is also one of the 276 Shiva temples on the southern banks of Kaveri, revered by Nayanmars Sambandhar, Appar and Vallalar. Hence this must have existed even before the 7th century. It is believed to be built by Pallava and later reconstructed during the Chola period. The stone inscriptions in the temple give an account of the endowment made and the work done by Pallava, Chola and Pandya kings. The temple is associated with one of the seven Shiva temples where the Saptamatrikas worshiped Lord Shiva.

Moolavar: Shri Brahmashirkandishwarar, Shri Virateshwarar, Shri Bruhadnadar, Shri Aadivilvavanadar
Uthsavar murti: Shri Somaskandar
Devi: Shri Mangalambika
Kshetra vruksha: Bilva
Sacred Teertha: Nandi teertha, Kudamurtti teertha (river), Daksha teertha, Brahma teertha
Puranik name: Kandapuram, Thirukandiyur, Aadivilvaranya, Viratam, Trimurtisthala
City: Kandiyur
District: Tanjavur, TN

Kshetra puran: 

Originally, Lord Brahma had 5 heads like Lord Shiva. Mistaking Lord Brahma to be Lord Shiva, Goddess Parvati did padhya pooja of Lord Brahma (as an act of respect). As this was an act of deceit by Lord Brahma, Lord Shiva severed one of the heads of Lord Brahma at this place. Hence this place is known as Kandiyur or Kandanpuram. Head of Lord Brahma stuck to the hand of Lord Shiva. As an atonement, Lord Shiva worshiped Lord Vishnu at Thirukarambur in the form of Bikshadanar. By this, he could partially get rid of the sin at this place. Later, Lord Shiva worshiped Lord Vishnu at this place by taking a holy dip in the temple tank known as Kamalapushakarini and got rid of the curse completely. Since Lord Vishnu relieved the sin of Lord Shiva, he is known as HaraShaapvimochan perumal. Later, Lord Shiva built a temple for Lord Vishnu at this place very close to his temple and is known as Shri Harashaapavimochana temple. Later on, Kamalapushkarini came to be known as Kapalateertha. 

As per another Puran, Goddess Laxmi requested Lord Shiva to cut one of the heads of Lord Bramha to get complete attention of Lord Vishnu. 

King Mahabali, Moon got relieved of their sins at this place. 

Sage Bhrigu got rid of the sin he got by kicking Lord Vishnu in the chest. 

Chandra was partially relieved of the sin he got for seducing the preceptor's wife. 

Sage Shatapada used to go to Kalahasti to worship Lord Shiva on pradosha day. To test him, Lord Shiva sent rain and thunder on his way to Kalahasti. As he could not go to Kalahasti on that day, sage Shatapada tried to kill himself by jumping into the Agnikunda at Kandiyur. Lord Shiva graced him with Darshana of Kalahasti at this place. Lord Shiva brought a bilva tree from mount Kailash for the sage to perform worship. Hence the place is also known as Aadibilva-vanam. 

This place has the honor of having all the three trinity. Hence this is known as Trimurthy sthalams.

Those who worshiped at this place: Lord Brahma, Goddess Saraswati, Surya, Sage Shatapada, Dronacharya, Daksha and King Bhagiratha.

Special features:

1. Lord Brahma and Goddess Saraswati are in the shrine next to the shrine of Lord Shiva. Idol of Lord Brahma is big and in sitting posture and looking up. He has a japa-mala and Lotus flower in his hand.

2. The idols of Lord Muruga on either side of the sanctum are unique. He holds a japa-mala in one idol and a lotus flower in the other. They are praised as GyanaSkandar and VeeraSkhandar.

3. Lord ArdhaNarishwarar idol is very beautiful. He is in a sitting position, which is unique.

4. In the NavaGraha shrine all the eight planets face Lord Surya. Lord Surya is depicted with his two wives.

5. Saint ArunaGiriNathar has praised Lord Muruga of this temple. 

6. The front mandap houses Lord Dandapani and the mandap looks like a forehead of a bat.

7. At the top of the second entrance we come across beautiful scriptures of Lord Shiva and Goddess Parvati seated at mount Kailash while Lord Brahma and Goddess Saraswati are worshiping them.

8. The rays of the Sun fall on the Shiva Linga on 13th, 14th and 15th in the Tamil month of Maasi (Feb-March) between 5.45 pm to 6.10 pm. It is believed that the Sun worships Lord Shiva during these days. 

9. This is a parihara sthala for Brahma hatya dosha, Kalatra dosha.

About the temple:

This temple is on the bank of Kudamurrutti river. It is one of the 108 divya desams revered by Vaishnavas. In front of the Shiva temple we have a Vishnu temple known as Harashaapavimochana temple i.e. Haravimochana Perumal Kovil. According to scriptures, this temple was built by Mahabali between Kudamurutti and Vennar river.

The temple is at a lower level than the road. The Sanctum Sanctorum consists of Sanctum antarala and Ardha mandap.

This is a west facing temple with a 5 tiered rajagopuram. There is a flagpost, Nandi, Balipeetha and idol of Vinayaka near the flag post. On stone inscriptions, the Lord is mentioned as Thiruviratmahadevar, Thirukandiyur Mahadevar. The Lord is a swayambhoo linga on a high pedestal.

Other shrines and idols in the temple:

Lord Dandapaani is in a separate shrine with a mandap. Ambika is in a south facing shrine. Her shrine has the shape of the forehead of a bat. She has four hands and abhaya mudra. In the shrine of Vinayaka, we find Lord Muruga with Valli and Deivanai. We have the idols of Mahalaxmi, Nataraja, Vishnu-Durga, Bhairava, Saptavinayaka and Ardhanarishwar in a seating position. In the koshta, we find the koshta murtis - Brahma, Lingodbhavar, Bhikshadanar, Nartanavinayaka and Ardhanarishwar. Chandikeshwar is in a separate shrine. There is a separate shrine for Kalahastinadar. Near dwarpalakas, we have the idol of Sage Shatapaada muni and Shivalinga of saptasthanam and Panchabhootalingams are found along-with idol of Lord Muruga. In a Navagraha sanctum, the idol of Surya with his wives is installed. Near Shiva’s sanctum sanctorum we have the idols of Lord Brahma and Saraswati. Lord Brahma is seated and is worshiping Lord Shiva. He has a rosary on one hand and lotus on the other hand. There is a separate shrine of Rajaganapati under the Bilva tree. A statue of a hunter indicates the form taken by Lord Shiva (Vadugar - hunter) to cut the 5th head of Lord Brahma. It is near the entrance door to the sanctum of Lord Brahma. Near the entrance to the sanctum sanctorum, we have 2 idols of Lord Muruga, one japamaal in his hand is known as Shree Gyanaskandar and other is with a lotus flower in hand. This is known as Veeraskandhar. The Navagrahas are facing the idol of Surya. On top of the 2nd entrance, we have the sculpture of Lord Shiva and Goddess Parvati seated at mount Kailash while Lord Brahma and Goddess Saraswati are worshiping them.

Prayers:

1. Devotees worship at this temple to get rid of Brahma-Hatya dosha, Putra-dosha and Kalatra-dosha.

2. Devotees worship at this place for removal of marriage obstacles.

Pooja:

1. Daily four rituals are held.

2. Pradosha pooja is performed regularly.

Festivals at this place:

Chitrai (April-May): Satpa sthanam festival

Aani (Jun-Jul): Thirumanjanam at Lord Vishnu’s temple

Aadi (Jul-Aug): Puram (purva phalguni nakshatra) festivals

Avani (Aug-Set): Ganesha chaturthi

Purattasi (Sep-Oct): Navaratri

Aippasi (Oct-Nov): Anna abhishek, Skandha shasti festival

Karthigai (Nov-Dec): Karthigai deepam

Margazi (Dec-Jan): Ardra darshan

Masi (Feb-Mar): Mahashivaratri

Panguni (Mar-April): Panguni uttiram (Uttar phalguni nakshatra)

Temple timing: 7 am to 12 noon and 4:00 pm to 8:30 pm.

Temple address: Shri Bramhashirkandishwarar temple, At-post: Thirukandiyur, Taluka : Thiruvaiyaru, District : Tanjore, TN 613202.

Phone: +91-4362261100, +91-4362262222, +91-9047688305