श्री शैलम्

बारा ज्योतिर्लिंगांमधले दुसरे ज्योतिर्लिंग म्हणजे श्री शैलम्. येथील शिवाचे नाव श्री मल्लिकार्जुन असे आहे. हे मंदिर आंध्र प्रदेशातील कुर्नुल जिल्ह्यात नल्लामाला टेकडीवर आहे. हैदराबादच्या दक्षिणेला सुमारे २१० किलोमीटर अंतरावर कृष्णा नदी काठावर हे देवस्थान आहे. पूर्वी या जागेला श्री गिरी असे म्हणत. तिथेच असलेले श्री भ्रमराम्बा देवीचे मंदिर म्हणजे एक शक्तिपीठ आहे. साधारणतः पहिल्या शतकातील हे स्थळ शिवसाधकांनी स्तोत्रे व मंत्र म्हणलेल्या २७५ स्थळांपैकी (पाडळ पेथ्र स्थळं) एक आहे.

ह्या ठिकाणी श्री शिव आणि श्री पार्वती अनुक्रमे श्री मल्लिकार्जुन आणि श्री भ्रमराम्बा म्हणून प्रगट झाले. आख्यायिका अशी आहे की जेव्हा श्री शंकर, श्री पार्वती व बंधू श्री गणेश यांच्याशी पृथ्वीप्रदक्षिणेविषयी श्री कार्तिकेयाचे मतभेद झाले, तेव्हा तो क्रौंच पर्वतावर तपस्या करायला निघून गेला. श्री शिव आणि श्री पार्वती दोघांनीही श्री कार्तिकेयाची समजूत काढून त्याला शांत करायचा प्रयत्न केला. पण श्री कार्तिकेय, जवळच असलेल्या दुसऱ्या पर्वतावर गेला व देवांच्या विनंतीवरून तो तिथेच राहिला. दंतकथा अशी आहे की दर अमावास्येला श्री शंकर आणि पौर्णिमेला श्री पार्वती कार्तिकेयाला भेटायला ह्या ठिकाणी येतात.

श्री पार्वती देवीने महिषासुराला मारण्यासाठी श्री भ्रमराम्बा म्हणून अवतार घेतला. ह्या अवतारात तिच्या सर्वांगावर भुंगे होते. ह्या जागेवर भगवान शंकराने श्री मल्लिकार्जुन म्हणून व श्री पार्वती देवीने श्री भ्रमराम्बा म्हणून वृषभ देवाला त्याने केलेल्या तपस्येचे कौतुक म्हणून दर्शन दिले असे पुराणात सांगितले आहे. येथेच प्रभू श्रीरामांनी सहस्रलिंग तर पांडवांनी पंचपाण्डव लिंगांची स्थापना केली. शिवानंदलहरी ह्या संस्मरणीय ग्रंथाची रचना आदी शंकराचार्यांनी इथेच केली असे म्हणतात.

पहिल्या परिच्छेदात उल्लेख केलेली २७५ स्थळे म्हणजे २७५ मंदिरे आहेत व तिथे जी स्तोत्रे म्हणली जातात ती त्रेसष्ठ नयन्मारांनी म्हणजेच शैव सिद्धांनी रचली आहेत.

श्री मल्लिकार्जुन ज्योतिर्लिंग स्थानाला कैलास पर्वताप्रमाणेच अनन्य साधारण महत्व आहे. जेथे हे लिंग आहे त्या पवित्र जागी येऊन पूजा केल्यास अश्वमेध यज्ञ करण्याचे पुण्य प्राप्त होते असा सुद्धा या स्थानाचा महिमा आहे.