पाडळ पेथ्र स्थळं प्रस्तावना

साधारण सहाव्या ते आठव्या शतकांतर्गत दक्षिण भारतामध्ये ६३ शैव संत होऊन गेले जे भगवान शिवांचे परम भक्त होते. त्यामध्ये सर्व प्रकारचे स्त्री पुरुष होते जसे राजे, व्यापारी तसेच मजूर पण होते. ह्या सर्व संतांना एकत्र ६३ नायनमार असं संबोधलं जातं. त्यांच्या स्पृहणीय भक्तीभावनेतून त्यांनी अनेक शिव मंदिरांचे दर्शन घेतले आणि त्या मंदिरात त्यांनी तेथील भगवान शिवांची तसेच त्या मंदिरांची स्तुती गायली. ह्याचा अर्थ ही मंदिरे सहाव्या शतकाच्याही आधीपासुन अस्तित्वात आहेत. नायनमारांनी गायलेल्या स्तोत्रांच्या संग्रहाला थिरूमुरै असं म्हणतात. थिरूमुरै हा परत तीन संग्रहांचा संग्रह आहे. ते तीन संग्रह असे - थिरूमुलर ह्यांनी गायलेल्या स्तोत्रांचा संग्रह ज्याला थिरुमंथिरं असं म्हणतात; अप्पर, सुंदरर आणि संबंधर ह्यांनी गायलेल्या स्तोत्रांचा संग्रह ज्याला थेवरम म्हणतात आणि माणिकवचगर ह्यांनी गायलेल्या स्तोत्रांचा संग्रह ज्याला थिरुवाचगं असं म्हणतात.

ह्या स्तोत्रांमधे ज्या मंदिरांची स्तुती गायली आहे त्या मंदिरांना एकत्रितपणे पाडळ पेथ्र स्थळं असं म्हणतात, म्हणजे ज्या मंदिरांची स्तुती गायली गेली आहे अशी मंदिरे. ही मंदिरे पुढील ९ प्रदेशांमध्ये विखुरलेली आहेत

१. चोळा नाडू I - कावेरी नदीचा उत्तरेकडचा काठ (६३ मंदिरे)

२. चोळा नाडू II - कावेरी नदीचा दक्षिणेकडचा काठ (१२७ मंदिरे)

३. थोंडई नाडू (३२ मंदिरे) (चेन्नई, कांचीपुरम प्रदेश)

४. नडू नाडू (२२ मंदिरे) (मध्यवर्ती तामिळनाडू)

५. पांड्या नाडू (१४ मंदिरे) (मदुराई प्रदेश)

६. कोंगु नाडू (७ मंदिरे) (सेलम, कोइम्बतुर प्रदेश)

७. वड नाडू (५ मंदिरे) (उत्तर भारत)

८. ईळ नाडू (२ मंदिरे) (सिलोन)

९. तुलूवा नाडू (१ मंदिर) (गोकर्ण महाबळेश्वर, कारवार)

ह्यातील प्रत्येक मंदिराची माहिती प्रकाशित करण्याचा आम्ही एक नम्र प्रयत्न करत आहोत.

येणाऱ्या सप्ताहांमध्ये आम्ही ही माहिती प्रकाशित करायला सुरुवात करू. प्रत्येक गुरुवारी इंग्लिश मध्ये तर प्रत्येक रविवारी मराठी मध्ये आम्ही प्रकाशित करणार आहोत.

देवाने आम्हाला दिलेल्या ह्या संधीसाठी आम्ही देवाचे आभारी आहोत तसेच वाचक ज्यांच्यामुळे आम्हाला ही माहिती संकलित करण्याची प्रेरणा मिळत आहे त्यांचे पण आम्ही आभारी आहोत. ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी किंवा चुका आढळल्यास त्या आम्हाला जरूर कळवा जेणेकरून आम्ही त्या दुरुस्त करू.

Padal Pethra Sthalam Preface

Between 6th to 8th centuries, in South India, there existed 63 shaiva saints who were staunch devotees of Lord Shiva. They were from all types of men and women which included kings, merchants, traders and even ordinary laborers. They are all collectively known as Nayanmars. Out of their exemplary devotion to Lord Shiva, these Nayanmars visited temples of Lord Shiva and there they sang glories of Lord Shiva of those temples as well as of the temples. That means these temples existed even before the 6th century. Collection of these glories is called Thirumurai which again consists of three collections - Thirumanthiram i.e. collection of glories sang by Thirumular, Thevaram i.e. collection of glories sang by Appar, Sundarar, and Sambandhar, and Thiruvachagam i.e. collection of glories sang by Manikkavachagar. 

The temples which are glorified in these collections of hymns collectively known as Padal Pethra Sthalam, meaning the places that were sang in the glories composed by Nayanmars. These temples are spread in 9 regions namely 

• Chola Nadu I - North bank of Kaveri (63 temples)
• Chola Nadu II - South bank of Kaveri (127 temples)
• Thondai Nadu (32 temples) (Chennai, Kanchipuram area)
• Naadu Nadu (22 temples) (Central Tamilnadu)
• Pandiya Nadu (14 temples) (Madurai area)
• Kongu Nadu (7 temples) (Selam, Coimbatore area)
• Vada Nadu (5 temples) (North India)
• Eela Nadu (2 temples) (Ceylon)
• Tuluva Nadu (1 temple) (Gokarna Mahabaleshwar, Karwar)

We are planning to make a humble attempt to post details of each of the temples in Padal Pethra Sthalam.

In upcoming weeks, we will start posting these details every Thursday in English and every Sunday in Marathi.

We are grateful for the opportunity given to us by the Lord for this work and also grateful to the readers who are instrumental in motivating us to write these details. Please forgive us for any mistakes or omissions and please report them so that we can make appropriate corrections.

वेदारण्यम येथील श्री वेदारण्येश्वरर

सप्त विडंग स्थळांमधलं हे सातवं मंदिर आहे. तामिळनाडूमधल्या नागपट्टीनं जिल्ह्यामध्ये वेदारण्यम मध्ये वसलेलं आहे. हे पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी पण एक आहे. श्रेष्ठ शैव संत श्री अप्पर, श्री सुंदरर आणि श्री संबंधर ह्यांनी त्यांच्या दिव्य स्तोत्रांमधे ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. 

मुलवर: श्री वेदारण्येश्वरर, श्री थिरुमरैकादर

देवी: श्री वेदनायकी, श्री वीणावेद विलासिनी

क्षेत्र वृक्ष: शमी, पुन्नाग (मराठी मध्ये करंज, तमिळमध्ये पुन्नाई)

पवित्र तीर्थ: मणिकर्णिका, वेद

पुराणिक नाव: थिरुमरैकादर

वर्तमान नाव: वेदारण्यम

जिल्हा: नागपट्टीनं, तामिळनाडू

क्षेत्र पुराण: 

पुराणांनुसार चार वेदांनी मनुष्य रूप धारण केले होते. वेदपती ह्या गावात त्यांनी निवास केला होता. ते जवळच असलेल्या पुष्पवन ह्या गावातून पुष्प आणून भगवान शिवांची पूजा करायचे. कलियुगाच्या आरंभी जेव्हां त्यांना लक्षात आलं कि आता सत्यता, प्रामाणिकता ह्यांना आता इथे स्थान नाही तेव्हां त्यांनी भगवान शिवांना निवेदन करून ह्या मंदिराचं प्रवेशद्वार बंद केलं आणि ते निघून गेले. असा समज आहे कि ते मंदिराच्या आजूबाजूला वनस्पती आणि वृक्षांमध्ये रूपांतरित झाले आणि अजूनही त्या रूपात ते भगवान शिवांची आराधना करत आहेत. मंदिराचे मुख्य प्रवेशद्वार बंद असल्या कारणाने भाविक जन मंदिराच्या बाजूच्या प्रवेशद्वारामधून प्रवेश करू लागले. इथे वेदांनी भगवान शिवांची आराधना केली म्हणून ह्या स्थळाला वेदारण्यम असे नाव प्राप्त झाले. कालांतराने इथे वेदांनी भगवान शिवांची आराधना केली म्हणून श्रेष्ठ शैव संत श्री अप्पर आणि श्री संबंधर हे भगवान शिवांची आराधना करण्यासाठी मरैकाडू येथे आले. त्यांनी पाहिलं कि इथे मुख्य प्रवेशद्वार बंद आहे आणि भाविक जन बाजूच्या प्रवेशद्वारातून प्रवेश करत आहेत. श्री संबंधर ह्यांनी श्री अप्पर ह्यांना दिव्य स्तोत्र गायची विनंती केली जेणेकरून मुख्य प्रवेशद्वारामधून प्रवेश करता येईल. श्री अप्पर ह्यांनी दहा दिव्य स्तोत्र गायली आणि प्रवेशद्वार खुले झाले. त्यांनी मंदिरात जाऊन भगवान शिवांचे दर्शन घेतले. दर्शन घेऊन परत आल्यावर श्री अप्पर ह्यांनी श्री संबंधर ह्यांना दिव्य स्तोत्र गायची विनंती केली जेणेकरून मुख्य प्रवेशद्वार कायमचे बंद होईल. श्री संबंधर ह्यांनी स्तोत्रे गायल्यावर प्रवेशद्वार कायमचे बंद झाले. ह्यावरून ह्या शैव संतांची महती दिसून येते. 

इथे श्री अंबिका देवींचा स्वर श्री सरस्वती देवींच्या पेक्षाही मधुर होता म्हणून श्री अंबिका ह्यांना श्री याळै पळीथ्था मोहियल असे नाव आहे. म्हणून इथे श्री सरस्वती ह्या तपस्विनी आहेत आणि त्यांच्या हातात वीणा नाही पण पवित्र ग्रंथ आहेत.

श्री दुर्गा देवी ह्या परिवार देवता आहेत. त्यांची मूर्ती कोष्टामध्ये असून दक्षिणाभिमुख आहे. त्यांना इथे संरक्षक देवता मानतात. त्या उभ्या मुद्रेमध्ये आहेत आणि त्यांचं मुख उग्र आहे.

हे मंदिर ६४ शक्ती पीठांपैकी एक आहे. ह्या पीठाचे नाव सुंदरी पीठ आहे. 

इथे ६३ नायनमार आणि १० त्यागराजांच्या मूर्ती आहेत. 

परंज्योती ऋषी, ज्यांनी थिरूविलयादल हे पुराण लिहिलं आणि गायलं, ते ह्या गावातले होते.

इथल्या शमी वृक्षावरची फळे हि लांब, एका बाजूला काटेरी आणि दुसऱ्या बाजूला गोलाकार पण काटे नसलेली आहेत.

अजून एका आख्यायिकेनुसार प्रभू श्रीराम इथे रावणाच्या हत्येमुळे प्राप्त झालेल्या ब्रह्महत्येच्या दोषाचे निवारण करण्यासाठी आले. त्यांच्या पाउलांची चिन्हे अजूनही इथून जवळ असलेल्या रामर्पदं ह्या गावी जपून ठेवली आहेत. 

एक उंदीर दिव्या मधलं तूप पिण्यासाठी म्हणून दिव्यावर चढला. त्यामुळे दिव्याची वात हलली आणि त्यामुळे दिवा अजूनच तेजस्विरीत्या जळू लागला. भगवान शिवांनी ह्याची नोंद घेतली आणि त्यांच्या कृपेने तो उंदीर पुढच्या जन्मी मवली नावाचा राजा बनून तो चक्रवर्ती झाला.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

मनू, मंधाता, दशरथ, प्रभू श्रीराम, पांडव, महाबली, चार वेद.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर साधारण २००० वर्षे जुनं आहे. कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर हे मंदिर वसलेलं आहे. मंदिराच्या पूर्वेला साधारण १ किलोमीटर वर समुद्र आहे. मुख्य मध्यवर्ती देवालय हे पूर्वाभिमुख आहे. इथे पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. मंदिराच्या आवारात तीन परिक्रमा आहेत. शिव लिंग हे स्वयंभू असून ग्रॅनाईटचे आहे. हे शिव लिंग मध्यवर्ती देवालयामध्ये आहे. येथील विडंग भुवनी विडंगर ह्या नावाने प्रसिद्ध आहे. भगवान शिवांनी इथे केलेल्या नृत्याचे नाव हंसनटनं, म्हणजे हंसासारखे नृत्य, असं आहे. परिक्रमेमध्ये गाभाऱ्याच्या दिशेने श्री गणेश, श्री मुरुगन, नंदी आणि नवग्रह ह्यांच्या मूर्ती आहेत. ह्या मंदिरामध्ये भगवान शिव, श्री पार्वती देवी आणि श्री गणेश ह्यांच्यासाठी स्वतंत्र ध्वजस्तंभ आहे. 

कोष्टामध्ये श्री दक्षिणामूर्ती, श्री दुर्गा देवी, श्री गणेश, श्री चंडिकेश्वर, श्री भैरव आणि भगवान महाविष्णू ह्यांच्या मूर्ती आहेत. 

इथले शिव लिंग पाचूचे (मरगद) आहे. पश्चिमेकडच्या मनोऱ्यावर श्री गणेशांचे देवालय आहे ज्याचे नाव श्री वीर गणपती असे आहे. बाहेरच्या परिक्रमेमध्ये श्री वीणा वेदविलासिनी देवीचे देवालय आहे. ह्या देवीचे श्री याळै पळीथ्था मोहियल असे नाव आहे. ह्या नावाचा अर्थ असा आहे कि देवीचा स्वर याळै ह्या संगीत वाद्यापेक्षाही मधुर आणि गेयपूर्ण आहे. हे स्थळ शक्ती पीठांपैकी एक समजलं जातं. हे देवालय भगवान शिवांच्या देवालयाच्या डाव्या बाजूला आहे. आदी शंकराचार्यांनी त्यांनी रचलेल्या सौंदर्य लहरी ह्या स्तोत्रामध्ये ६६व्या श्लोकामध्ये ह्या देवीची स्तुती केली आहे. ज्यांना संगीतामध्ये प्राविण्य मिळवायचे असेल त्यांनी हा श्लोक नियमित म्हणावा असे त्यांनी सूचित केले आहे. 

मंदिरातील मणिकर्णिका तीर्थ पूर्वेकडील परिक्रमेमध्ये आहे आणि हे तीर्थ गंगा, यमुना, कावेरी, सरस्वती, सिंधू आणि नर्मदा नद्यांएवढंच पवित्र मानलं जातं. श्री काल भैरवांचं एक छोटं देवालय तीर्थाकडे मुख करून आहे. पुढच्या परिक्रमेमध्ये श्री त्यागराजांकडे मुख करून असलेले श्री सुंदरर तसेच ६३ नायनमार, स्थळ गणपती, श्री सुब्रमण्यम, श्री गजलक्ष्मी आणि दक्षिणाभिमुख श्री दुर्गा देवी ह्यांची देवालये आहेत. 

इथले नवग्रह सरळ रेषेमध्ये असून एकाच दिशेने मुख करून आहेत. असा समज आहे कि ते नवीनच विवाह झालेल्या भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींकडे ते बघत होते. 

नालवर, म्हणजेच चार श्रेष्ठ शैव संत ह्यांच्या मूर्ती भगवान शिवांच्या नृत्याकडे मुख करून आहेत.

गाभारा थोडा उंचावर आहे. स्वयंभू असलेल्या श्री वेदारण्येश्वरर ह्या शिव लिंगाच्या मागे अगस्त्य मुनींना दर्शन दिलेल्या दैवी दाम्पत्य म्हणजेच भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. भगवान शिवांनी अगस्त्यमुनींना वचन दिलं होतं कि त्यांना भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींच्या कैलासामध्ये साजऱ्या होणाऱ्या विवाहाचे दर्शन इथून घेता येईल. त्या वचनाला पाळून भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी ह्यांनी अगस्त्यमुनींना वर-वधूच्या रूपात दर्शन दिलं.

श्री सरस्वती देवींच्या देवालयामध्ये त्यांच्या हातामध्ये वीणा नाही. गाभाऱ्याच्या आतमध्ये भिंतीवर भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींचे चित्र आहे. 

ह्या मंदिराच्या आजूबाजूला असलेले पाणी खारट आहे पण मंदिराच्या आतमध्ये असलेल्या विहिरीमधले पाणी मात्र गोड आहे. गावामध्ये पण हे पाणी पिण्यासाठी पुरवलं जातं. 

सोळा सभांपैकी हे मंदिर बाराव्वी सभा आहे ज्याचे नाव देव भक्त सभा असे आहे. 

शैव संत अरुणागिरिनाथर ह्यांनी इथे श्री मुरुगन ह्यांची स्तुती गायली आहे.

प्रार्थना:

मंदिराच्या पूर्वेकडील बाजूला आदि सेतू असे नाव आहे. इथे एकदा स्नान करणे हे रामेश्वरमला १०० वेळा स्नान करण्याच्या तुल्यबळ मानलं जातं.

पूजा:

१. मंदिरात नियमित रोज सकाळी ५.३० ते संध्याकाळी ८.३० च्या दरम्यान सहा पूजा होतात. 

२. साप्ताहिक पूजा दर सोमवार आणि शुक्रवारी केल्या जातात. 

३. मासिक पूजा पौर्णिमा आणि अमावास्येला केल्या जातात. 

४. आडी आणि थै महिन्यांमधल्या पौर्णिमेला भाविक जन समुद्रामध्ये डुबकी मारतात.

५. प्रत्येक प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा साजरी होते.  

मंदिरात साजरे होणारे सण:

मासी (मे-जून): २९ दिवसांचा ब्रम्होत्सव. मंदिराची द्वारे खुली होतात. भगवान शिव मघा नक्षत्रावर समुद्राकडे जातात. ६३ नायनमार आणि इतर १० देवतांची रथयात्रा निघते. भगवान शिवांना कैलास वाहनामध्ये ठेऊन त्यांची रथयात्रा निघते.

आडी (जुलै-ऑगस्ट): १० दिवसांचा आडी पुरम उत्सव. हा उत्सव देवीला समर्पित असतो.

अवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): गणेश चतुर्थी

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): स्कंद षष्ठी

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Kapaleeshwarar temple at Mylapore

This is the seventh and last temple in Sapta Sthana worship. This is situated in Mylapore in Tamil Nadu which is an important Kshetra for both Shaivas and Vaishnavas. This is about 12 kms from Chennai airport. The present temple structure must be about 600 years old built by Vijayanagar Kings. Some excavations near Santhone beach indicate that the original temple must have been very close to the sea. Due to some reasons there is a probability that this temple was relocated to the present site. There are a lot of stone inscriptions dating to the seventh century. This temple is one of the Padal Pethra Sthalam in Thondai Nadu. Shaiva Saints Sambandhar and Appar have sung a sacred hymn on Lord Shiva of this temple. Greek geographer has made a reference to Mylapore where he has referred to it as Malliarpa in his work during 90-168 AD. Thiruvalluar, author of Thirukural lived in Mylapore about 2000 years ago.

According to the scriptures available, St Thomas, one of apostles of Jesus had visited Mylapore in second AD. Again from the hymns in seventh century of Shaiva saints we find that they have referred Kapaleeshwarar temple to be near the seashore. According to the details available, the original temple near the seashore was destroyed by the portuguese in 1566 and they built the church over there (Santhone church). Later Vijay nagar Kings built the present temple around sixteenth century from the remains of the original temple. Still we come across a few stone inscriptions in the St Thomas church and the present temple. 

There are three places where Goddess Parvati took the form of a peahen and worshiped Lord Shiva. They are namely Mayiladuthurai (Thirumayuram), Thirumaiyaladi and Mylapore (Thirumalayi).

Moolavar: Shri Kapaleeshwarar, Shri Punnagavananadar

Devi: Shri Karpagambika
Kshetra Teertha: Kapalee Teertha, Kadavul Teertha, Veda Teertha, Valee Teertha, Ganga Teertha, Velle Teertha, Ram Teertha, Thirukulam (Sacred tank)
Kshetra vruksha: Punnaga and Bilvar
Puranik Names: Kapaleecharam, Thiru Mylapore, Vedapuri and Shukrapuri.

Kshetra Purana:
Once Lord Shiva was explaining the meaning of the Shivapanchakashari mantra and the significance of sacred ash to Goddess Parvati. She was momentarily distracted by the beauty of a dancing peacock. When Shiva noticed it he cursed her to become a peahen. To get relieved of the curse he advised her to go to earth and perform penance. She worshiped Lord Shiva at this place as a peahen under the Punnaga tree. Pleased with her penance, Lord Shiva relieved her from the curse and named her Shri Karpagambal. As Lord Shiva appeared under the Punnaga tree he is praised as Punnaivananathar. In the temple we come across the shrine where Goddess Parvati is depicted as a peahen worshiping Lord Shiva under a Punnaga tree. 

Once Lord Brahma disrespected Lord Shiva by his arrogant behavior. To teach him a lesson and remove his arrogance Lord Shiva cut off one of the five heads of Lord Brahma. He held the skull (kapal) in his hand. Hence he is praised as Kapaleeshwarar and the place got the name Kapaleecharam.

Before waging war with demon Surapadman, Lord Muruga did penance at this place. Pleased with his penance Lord Shiva and Goddess Parvati blessed him and gave him power (shakti) to conquer the demon. After defeating the demon Lord Muruga came back to this place as Shingarvelan. The demon Surapadman became the mount (peacock) for Lord Muruga. Lord Indra gave his daughter Deivanai in marriage to victorious Lord Muruga. Lord Indra’s mount Airavat could not bear the separation of Deivanai and chose to stay with her. Hence in this temple we find the consorts of Lord Muruga seating on elephant. 

The temple is closely associated with the Purana of Saint Sambandhar and AngamPoomPavai. This is the place where Dnyanasambandhar brought her back to life.

Vayilar Nayanar was a staunch devotee of Lord Shiva. He did manaspuja of Lord Shiva as he had passed the stage of rupa worship. Finally he attained salvation by the grace of Lord Shiva. The inclusion of Vayilar Nayanar in 63 Nayanmars highlights the fact that devotion can be of any type. It establishes the fact that idol worship is not only the way for salvation.

Those who worshiped at this place: 
Saint Sambandhar, Lord Shriram, Vedas, planet Shukra, Sage Kashyap, Lord Muruga, Vayila Nayanar

Salient features:

1. At this place Goddess Parvati did penance as a peahen, hence the place is named as Mayiladuthurai.

2. Lord Muruga worshiped Lord Shiva and Goddess Parvati before going to war against Surapadman.

3. At this place Lord Brahma lost his ego and regained his power of creation. 

4. At this place four Vedas worshiped Lord Shiva. 

5. The place is praised as Shukrapuri as planet Shukracharya worshiped at this place.

6. Shri Ram worshiped Lord Shiva at this place on his way to Shri Lanka.

7. At this place shaiva saint Sambandhar brought back to life AnagamPoomPavai from ashes and bones. 

8. This is the birthplace of one of the Nayanmars namely Vayilar Nayanar.

About the temple: 

This is an east facing temple with a seven tiered Rajagopuram and a prakaram. There is another entrance from the west with a three tiered Rajagopuram facing the sacred temple tank. The shiva linga is a swayambhu linga.

Shrine of Shri Narthana Ganapati:
This is the first shrine as soon as we enter from the east.

Shrine of Shri Annamalayar and Shri UnnamalaiAmmai (Lord Shiva and Goddess Parvati):
Ambika is facing south and we can have darshan through a small window. But a huge mirror helps us to have good darshan of Ambika. 

Shrine of Shri Shingarvelar (Lord Muruga):
In this shrine we come across the idol of Shri Shingarvelar seated on his mount Peacock along with his consorts Valli and Deivanai. He has six heads and twelve hands holding different weapons. His consorts are seated on elephants. This is a very unique shrine as we have never seen or heard of Lord Shanmukha depicted in this manner. At the entrance of the shrine we have Dwarapalakas and Dhwajastambha. Saint Arunagirinadar has composed a few hymns on Lord Shingarvelar of this temple. Opposite to this shrine we have the shrine of Saint Arunagirinathar. 

Shrine of Shri PalaniAndavar and Vayilar Nayanar shrine:
To the left of Lord Subramanya’s shrine we come across a mandap in which we find the Sannidhi of Shri PalaniAndavar and Vayilar Nayanar.

Next to the PalaniAndavar shrine there is a twelve pillar mandap which has a stucco image of Lord Sarabheshwarar. Adjacent to this mandap we have a Vedamandap and an Unjal (swing) mandap.

Shri Karpagambika shrine:
Devi is housed in south facing shrine on the western side of the parikrama. It is to the right of Lord Shiva’s shrine. The idol of Ambika is very beautiful. According to purana, Goddess Parvati did penance in this place in the form of Peahen. Hence the name of the place is Mylapore. As per the tradition, Devi wears a garland of Gold coins during the Friday puja. At the entrance of her shrine we find her mount, the lion, facing the sanctum. On the inner walls of the sanctum we find a collection of hymns etched (inscribed) on the walls. 

We also come across a shrine of Goddess Parvati under the kshetra vruksha Punnaga tree in the form of Peahen worshiping Lord Shiva. 

Shri Kapaleeshwarar Shrine:
There are Dwarapalakas at the entrance to the sanctum. Lord Shiva is a Swayambhu linga facing the east. Inside the shrine we feel calm and composed. The miracles performed by Lord Shiva at this place are explained in various hymns inside the sanctum. At the entrance to the shrine there is a Nandi facing the sanctum.

As we do pradakshina in the inner prakaram we come across the following.

In the north prakara, we come across shrine of Lord Subramanya with his consorts, bronze idol of Lord Nataraja and Goddess Shivagamsundari, Sage Patanjali, Sage Vyaghrapada, Sage Manikavacharar, Goddess Durga Devi, Gomukh, Lord Chandikeshwarar, Goddess Lakshmi, Lord Brahma, Goddess Saraswati, 63 nayanmars,

In the east prakaram, we come across, Lord Lingodbhavar, Nagalingas, Shaiva Saints Nalava.

In the south parikrama,we come across, Shrine of Lord Dakshinamurti, Shrine of Lord Selva Ganapati, Shrine of Somaskanda.

Finally we come across on a silver platform utsav murtis of Lord Kapaleeshwarar and Goddess Karpagambal. Near Lord Kapaleeshwarar shrine we come across Lord Anjaneya on a pillar.

Opposite to Lord Kapaleeshwarar shrine we find a dhwajastambha where we prostrate and do Namaskar.

Next to this Lord Shiva’s shrine, we find AngamPoomPavai and Saiva saint Sambandhar’s shrine (we have given in details of kshetra purana in our earlier blogs).

There is a separate shrine for Lord Shanishwarar. Besides this we have shrine of Navagraha, Jagadeeshwarar and Lord Chandikeshwar. There is a Shiva linga which was worshiped by Shukracharya (planet shukra). 

From the southern side we can have darshan of Rajagopuram.

Prayers:
Devotees worship Lord Shiva for peace of mind. It is believed that having darshan and worshiping Lord Shiva on Thaipusam day one gets salvation and eternal bliss. Devotees believe that worshiping Goddess Karpagambal eradicates all diseases, gets child boon, removes obstacles in marriage and brings peace and prosperity.

Pujas: 
Daily pujas are performed six times in a day. Besides this, pradosha puja and special puja on Tamil and English new years are also held. 

Fortnightly pujas on new moon and full moon days. 

Festivals:
Though almost all the festivals associated with Lord Shiva are held we mention a few important ones

Chitrai (Apr-May): Chaitra pournima

Aani (June-July): Thiru manjanam

Aadi (July-August): Aadi Puram 

Purattasi (September-October): Navaratri nine days

Aipassi (October-November): Skandashashthi festival six days

Karthigai (November-December): Thiru Karthigai deepam, special worship on Mondays of Karthigai

Maragazhi (December-January): Thiruvathirai

Thai (January-February): Float festival known Theppam, Thaipusam

Masi (February-March): Mahashivaratri, Masimagham,

Panguni (March-April): Brahmotsav for 10 days, last day ends with marriage of Lord Kapaleeshwarar and Goddess Karpagambal. 

During the 10 day festival, idols of 63 Nayanmars are taken in procession with lakhs of people.

About Thaipusam festival:

This is the day on which Lord Shiva performed cosmic dance in presence of Goddess Parvati, Lord Vishnu, Lord Brahma, Sage Vyaghrapada, Sage Patanjali and brahmins at Chidambaram. A float festival is held in the temple tank during which Lord Shiva, Goddess Parvati and Lord Shingarvelar grace the devotees. On this day abhishek is done with honey for Lord Shiva. 

Timings: 5 am to 12.30 pm, 4 to 9.30 pm

Address: Shri Kapaleeshwarar temple

North Mada street, Mylapore Chennai 600004

Courtesy: from various blogs

थिरुवैमूर येथील श्री वैमुरनाथर मंदिर

सप्त विडंग स्थळांमधलं हे सहावं मंदिर आहे. थिरुवैमूर हे नागपट्टीनं पासून २० किलोमीटर्स वर थिरुथुराईपुंडी मार्गावर आहे. येथील विडंगराचे नाव नीलविडंगर असे आहे. इथे भगवान शिवांनी केलेल्या नृत्याचे नाव कमल नटनं (वाऱ्याच्या झुळुकीमध्ये फिरणाऱ्या कमळासारखं नृत्य) असं आहे.

मुलवर: श्री वैमूरनाथर

देवी: श्री क्षिरोपवासिनी, श्री पालीनं मोहीळीयल

क्षेत्र वृक्ष: फणस

पवित्र तीर्थ: सूर्य तीर्थ, इंद्र तीर्थ, प्रचंड मारुत तीर्थ, हरिश्चंद्र नदी

पुराणिक नाव: थिरुथेन थिरुवैमूर

वर्तमान नाव: थिरुवैमूर

जिल्हा: नागपट्टीनं, तामिळ नाडू

क्षेत्र पुराण:

जेव्हां श्रेष्ठ शैव संत अप्पर हे वेदारण्यम मध्ये निवास करत होते तेव्हां भगवान शिव त्यांच्या स्वप्नात आले आणि त्यांनी श्री अप्पर ह्यांना ह्या मंदिराला भेट देण्यास सांगितले. भगवान शिवांच्या आज्ञेनुसार श्री अप्पर येथे आले. पण ते जेव्हां आले त्यांना शिव लिंग दिसलं नाही. श्री गणेशांनी त्यांना शिव लिंग असलेली जागा दाखवली. इथे श्री गणेशांची अशी मूर्ती आहे ज्यामध्ये ते त्यांच्या सोंडेने श्री अप्पर ह्यांना शिव लिंग कुठे आहे ते दाखवत आहेत. अजून एक श्रेष्ठ शैव संत श्री संबंधर ह्यांनी पण श्री अप्पर ह्यांचं अनुसरण केलं आणि त्यांना शिव लिंगाचं दर्शन मिळालं. 

असा समज आहे कि श्री सूर्यदेवांनी येथे भगवान शिवांची उपासना केली. पंगूनी महिन्याच्या बाराव्या आणि तेराव्या दिवशी सूर्याचे किरण भगवान शिव आणि देवीच्या मूर्तीवर पडतात. 

संस्कृत मध्ये ह्या स्थळाला लीला रहस्यपुरम असं म्हणतात. 

असा समज आहे कि श्री संबंधर ह्यांना ह्या मंदिरात भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी ह्यांचे दैवी नृत्याचे दर्शन झाले. 

श्री ब्रह्मदेव आणि इतर देव तारकासुराला घाबरून इथे पक्ष्यांच्या रूपात आले आणि त्यांनी प्रचंड मारुत तीर्थामध्ये स्नान केलं आणि त्यांच्या पापांचं क्षालन करण्यासाठी त्यांनी भगवान शिवांची पूजा केली.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर २००० वर्षे जुनं आहे. हे मंदिर पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी पण एक आहे. कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर हे मंदिर वसलं आहे. इथले शिव लिंग स्वयंभू आहे. श्रेष्ठ शैव संत श्री अप्पर आणि श्री संबंधर ह्यांनी त्यांच्या पदिगंमध्ये (दिव्य स्तोत्र) ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. ह्या मंदिराचा व्याप साधारण २ एकर आहे. पूर्वाभिमुख असलेल्या ह्या मंदिराला तीन स्तरांचं राजगोपुर आहे आणि २ परिक्रमा आहेत. मूळ मंदिर हे विटांनी बांधलेले आहे. चोळा साम्राज्यातल्या विक्रम राजाने नंतर ह्या मंदिराची पुनर्निर्मिती केली. इथल्या शिलालेखांमध्ये चोळा राजांनी दिलेल्या देणग्यांचा तसेच त्यांनी केलेल्या कामाचा उल्लेख आढळतो.

इथे श्री त्यागराजांचे नाव नीलविडंगर असे आहे. हे खूप छोटं विडंगर आहे. मंदिर पण बाकीच्या मंदिरांच्या तुलनेमध्ये छोटं आहे. भगवान शिवांची इथे तीन देवालये आहेत - १) श्री त्यागराज २) श्री वैमूरनाथर आणि ३) श्री वेदारण्येश्वरर. श्री वैमूरनाथर आणि श्री वेदारण्येश्वरर हि शिव लिंगे मातीची आहेत, खूप छोटी आहेत आणि आच्छादलेली आहेत. श्री वेदारण्येश्वरर ह्यांनी श्री अप्पर ह्यांवर ह्या मंदिरामध्ये कृपावर्षाव केला. जेव्हां श्री अप्पर ह्यांनी श्री विनायकांना शिव लिंगाबद्दल विचारले तेव्हा श्री विनायकांनी त्यांना शिव लिंग कुठे आहे ते दाखवलं म्हणून इथे श्री विनायकांना कैकत्तीय (कै म्हणजे हात आणि कत्तीय म्हणजे दाखवणे) असं म्हणतात. ह्या देवालयामध्ये श्री विनायकाच्या मूर्तीमध्ये ते शिव लिंग कुठे आहे असे दाखवत आहेत असं दिसतं.

त्यागराज सभेमध्ये पूर्वाभिमुख असलेली शिव लिंगे एकमेकांच्या बाजूला आहेत. 

मंदिरातील इतर मूर्ती आणि देवालये:

श्री अंबिका देवींचे देवालय बाहेरील परिक्रमेमध्ये आहे. त्यांचा वर्ण निळा आहे आणि त्यांचे नाव श्री क्षीरवचन नायकी असे आहे. सध्या हे मंदिर श्री भैरवर मंदिर म्हणून प्रसिद्ध आहे. श्री कैकत्तीय विनायकांचे देवालय आतल्या परिक्रमेमध्ये आहे. श्री ऋषभ दक्षिणामूर्ती ह्यांचे देवालय बाहेरील परिक्रमेमध्ये आहे. अष्ट भैरव, श्री गणेश आणि श्री मुरुगन ह्यांची स्वतंत्र देवालये आहेत. श्री पालीनं मोहीळीयल ह्यांचे देवालय दक्षिणाभिमुख आहे. नवग्रहांचे पण स्वतंत्र देवालय आहे आणि ते सरळ रेषेमध्ये आहेत. 

कोष्टामध्ये श्री भैरव, नालवर, श्री विनायक, श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री मुरुगन, श्री महालक्ष्मी, श्री दक्षिणामूर्ती ह्यांच्या मूर्ती आहेत. तसेच शैव संत कारैक्कल अम्माईयार ह्यांची पण मूर्ती आहे.

श्री नटराजांची मूर्ती खूप सुंदर आहे. मंदिरातील पवित्र तीर्थे पश्चिमेला आहेत. मारुत तीर्थ मंदिराच्या पुढच्या बाजूला आहे.

प्रार्थना:

भाविक जन इथे ज्ञानप्राप्ती, वैभव प्राप्ती तसेच विवाहातील अडचणींवर मात करण्यासाठी प्रार्थना करतात.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): थिरुवथिराई

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): महिन्याच्या पहिल्या दिवशी श्री त्यागराज ह्यांची विशेष पूजा

वैकासि (मे-जुन): १८ दिवसांचा वसंतोत्सव

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Malleeshwarar temple at Mylapore

This is the sixth shiva temple in the sapta sthana shiva temples of Mylapore. It is located in Bazar road near Karaneeshwarar temple and a few meters from Virupaksheeshwarar temple. This temple is a very ancient one. 

Moolavar: Shri Malleshwarar

Devi: Shri Maragadha Ambal

Kshetra Vruksha: Neem tree and peeple tree

Kshetra Purana:

A shiva devotee named Parthanan from Ayodhya came to the south in search of land to perform a shiva yadnya known as Atirudram. Near Mylapore he came across a shiva linga on a small piece of land surrounded by Jasmine plants / creepers (in Tamil Mallee). He decided it as the place where he wanted to perform Atirudram. When he started the yadnya, Lord Indra became jealous as he felt that he might lose power and position. Hence he sent the celestial damsel Menaka to dissuade Parthanan. By the grace of Lord Shiva, Parthanan was able to complete the Atirudram yadnya without any disturbance. He received the blessings of Lord Shiva. He constructed the temple and named it as Shri Malleeshwarar Kovil as the place was among Jasmine plants.

Salient features:

Sage Bhrugu worshiped Lord Shiva at this place. 

About the Temple:

This is an east facing temple with a three tiered rajagopuram with a comparatively small entrance. The temple is very small but very beautiful as it is located in a narrow lane of Mylapore. The shiva linga faces the east and is very large. 

Koshta murtis: Shri Selva Ganapati, Lord Dakshinamurti, Lord Lingodbhavar, Lord Brahma, Goddess Durga and Chandikeshwarar in a separate shrine. There is Dhwajastambha, Nandi and Balipeeth. The kshetra vruksha Neem and Peeple tree are entwined. Ambika is in a south facing shrine and the idol is also large. In the prakaram we come across shrine of Lord Mahaganapati, Lord Shiva and Goddess Parvati under a peepal tree, Lord Hanuman, Lord Ayyappa, Lord Subramanya with his consorts, Lord Nataraja and Navagraha shrine. The idols of Lord Kalabhairav, shaiva saint Nalavar, Lord Bala Ganapati, Lord Selva Ganapati, and Lord Shanishwar are in the parikrama. There is a separate shrine for the utsavar Shri Kalyanasundarar. 

Prayers:

1. Worshiping Shri Kalyana Sundareshwarar (utsav murti) for six Mondays with Jasmine flowers removes marriage obstacles. 

2. Devotees believe that witnessing the Sayan graha puja for six weeks solves problems relating to child birth.

3. People offer special worship on Krishnashtami day

4. Special dance programs are held during pradosha puja

5. Mahashivaratri is celebrated on a grand scale. The concept based on darshan is depicted in the temple during this time which gives an insight of our culture. 

6. Devotees believe that the garlands exchanged during Kalyana Utsav (marriage) of Lord Shiva and Goddess Parvati if worn by an unmarried person and kept at home will bring in wedlock.

Festivals:

Usual festivals that are celebrated in all Shiva Temples.

Timings: 6 am to 11 am, 4.30 pm to 8.30 pm

Address: Shri Malleeshwarar Temple, 

Tyagaraja Puram, Mylapore

TN 600004

Telephone: +91 4424981893

Courtesy: Tamilnadu favorism blogspot, agasthiar.org, rslaks.blogspot.com

थिरुक्कुवलई येथील श्री ब्रह्मपुरीश्वरर

सप्त विडंग स्थळांमधलं हे पांचवं मंदिर आहे. पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी पण हे एक मंदिर आहे. हे मंदिर कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर वसलं आहे. श्रेष्ठ शैव संत अप्पर, सुंदरर आणि संबंधर ह्यांनी केलेल्या स्तुतीमध्ये ह्या मंदिराचा उल्लेख आहे. 

हे मंदिर थिरुवारुरच्या पश्चिमेला साधारण ३५ किलोमीटर्स वर थिरुवारुर - थिरुथुराईपुंडी ह्या मार्गावर आहे. येथील विडंगाचे नाव अवनी विडंगर असे आहे. भगवान शिवांनी इथे केलेल्या नृत्याचे नाव भृंग नटनं आहे, ज्याचा अर्थ भुंगा जसा एखाद्या पुष्पाभोवती फिरतो तसे नृत्य. 

मूलवर: श्री ब्रह्मपुरीश्वरर, श्री कोलिनीनाथर, श्री कोलिनाथेश्वरर
देवी: श्री ब्रह्मगुजांबिका
क्षेत्र वृक्ष: सागवान, थेट्टा
पुराणिक नाव: थिरुकोलीली, थिरुकुवलई
वर्तमान नाव: थिरुक्कुवलई
जिल्हा: नागपट्टीनं, तामिळ नाडू

क्षेत्र पुराण:

पुराणांनुसार श्री ब्रह्मदेव भगवान शिवांशी खोटं बोलले म्हणून त्यांना भगवान शिवांकडून शाप मिळाला. त्यामुळे त्यांच्या सृष्टीनिर्माण कार्यामध्ये खंड पडला आणि त्यामुळे नवग्रहांच्या कर्तव्यामध्ये पण अडथळे आले. त्या शापाचं विमोचन करण्यासाठी श्री ब्रह्मदेव इथे आले आणि त्यांनी इथे तीर्थ निर्माण केलं, तसेच पांढऱ्या वाळूपासून एक शिव लिंग तयार करून त्याची पूजा केली. ह्या पूजेच्या प्रभावाने त्यांना शापातून मुक्ती मिळाली. म्हणून इथे भगवान शिवांचे नाव श्री ब्रह्मपुरीश्वरर असे आहे. 

तसेच नवग्रहांना पण त्यांना मिळालेल्या शापातून इथे मुक्ती मिळाली म्हणून ह्या जागेचे नाव कोलिली असे पडले. 

बकासुराचा वध केल्याने भीमाला शाप मिळाला होता. भीमाने इथे भगवान शिवांची पूजा केल्याने त्याला शापातून मुक्ती मिळाली. 

शैव संत सुंदरर थिरुवारुर येथे भक्तांना अन्नप्रदान करायचे. हे करण्यासाठी लागणाऱ्या धनासाठी ते भगवान शिवांकडे सोनं प्राप्त करण्यासाठी प्रार्थना करायचे. एकदा ते त्यांच्या प्रवासामध्ये थिरुक्कुवलई येथे आले आणि त्यांच्या ह्या कार्यामध्ये मदत मिळविण्यासाठी त्यांनी भगवान शिवांना प्रार्थना केली. इथे अजून एक शिवभक्त होते ज्यांचे नाव कुंडईयूर होतं. ते पण सुंदरर ह्यांच्या अन्नदानाच्या कार्यात सहभागी होते. भगवान शिव त्यांच्या स्वप्नात आले आणि त्यांनी कुंडईयूर ह्यांना पर्वताएवढा भात मिळेल असा आशीर्वाद दिला आणि तो भात सुंदरर ह्यांना देण्याची आज्ञा केली. सुंदरर ह्यांना खूप आनंद झाला. पण त्यांना एवढा भात भक्तांपर्यंत कसा पोचवायचा ह्याची चिंता लागली. म्हणून त्यांनी ह्यावर तोडगा मिळविण्यासाठी भगवान शिवांची एक पदिगं गाऊन प्रार्थना केली. एक चमत्कार झाला आणि शिव गणांनी रातोरात तो सर्व भात उचलून थिरुवारुर मधल्या प्रत्येक घरासमोर नेऊन ठेवला. 

इथली नदी चंद्रनदी हि गंगा नदीएवढीच पवित्र मानली जाते.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

श्री ब्रह्मदेव, भगवान विष्णू, वलारी, अगस्त्य मुनी, मुकुंद चक्रवर्ती, पांडव, नवग्रह आणि ओमकण्ठ. 

वैशिष्ट्ये:

इथे शिव लिंग पांढऱ्या मातीचे असल्या कारणाने ते नेहमी आच्छादित असते. ह्या लिंगावर अभिषेक होत नाही. अमावास्येच्या दिवशी एक विशेष तेल (तामिळ मध्ये थैलं) ह्या लिंगावर लावले जाते आणि इतर दिवशी आच्छादित असलेल्या लिंगाची पूजा केली जाते. 

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर साधारण १५०० वर्षे जुनं आहे. हे मंदिर पूर्वाभिमुख असून त्याला ५ स्तरांचे राजगोपुर आहे आणि एक परिक्रमा आहे.

राजगोपुरावर एका स्टुक्को चित्रामध्ये इथले स्थळ पुराण चित्रित केले आहे. मुख्य मंडपामध्ये ध्वजस्तंभ, बलीपीठ आणि नंदि त्यांच्या नेहमीच्या जागी आहेत. गाभाऱ्यावरचे विमान एक स्तराचे स्टुक्को वेसर विमान आहे. भगवान शिव हे पांढऱ्या मातीच्या लिंग स्वरूपात आहेत. हे लिंग स्वयंभू आहे. हे नेहमी धातूच्या कवचाने (तामिळ मध्ये कुवलई) आच्छादलेले असते. म्हणून ह्या स्थळाला थिरुक्कूवलई असं म्हणतात. 

कोष्टामध्ये श्री अर्धनारीश्वरर, श्री ब्रह्मदेव, श्री नटराज, श्री नर्थन गणपती, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री भिक्षाटनर, भगवान महाविष्णू ह्यांच्या मूर्ती आहेत.

भगवान शिव आणि देवी हे दोघेही पूर्वाभिमुख आहेत. 

मंदिरातील इतर मूर्ती आणि देवालये:

परिक्रमेमध्ये सुंदरर आणि त्यांची पत्नी परवाई ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री त्यागविनायक, श्री विश्वनाथर आणि श्री विशालाक्षी ह्यांची देवालये आहेत. ह्या शिवाय येथे श्री इंद्रपुरीश्वरर, श्री चोक्कलिंगर, श्री अन्नमलयार ह्या नावांची शिव लिंगे आहेत. नालवर आणि श्री गजलक्ष्मी देवी ह्यांची इथे स्वतंत्र देवालये आहेत. इथे नवग्रह एका रेषेत असून ते सर्व दक्षिणाभिमुख आहेत. श्री त्यागराजांचे देवालय गाभाऱ्याच्या उजव्या बाजूला आहे जिथे श्री ब्रह्मपुरीश्वरर हे मुख्य दैवत आहे. मंदिरामध्ये अनेक शिलालेख आहेत ज्यांवर चोळा आणि पांड्य राजांनी केलेल्या कामांची वर्णने आहेत. 

पूजा:

मुचुकुंद अर्चना, वसंत उत्सव आणि मासिक प्रदोष व्रत साजरे होतात.

मंदिरामध्ये साजरे होणारे सण:

अवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): विनायगर चतुर्थी
पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री
ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक
कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम
मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): थिरुवथिराई
थै (जानेवारी-फेब्रुवारी): पोंगल आणि थैपुसम
मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.