थिरुचोतृथूरै येथील श्री चोतृथूरैनाथर / श्री ओधनवनेश्वरर मंदिर

हे मंदिर कंडीयुर पासून ४ किलोमीटर्स, तंजावूर पासून १५ किलोमीटर्स तर कुंभकोणम पासून ३१ किलोमीटर्स वर आहे. 

थिरुवैयारू सप्त स्थानांमधलं हे तिसरं मंदिर आहे. पाडळ पेथ्र स्थळं म्हणजेच नायनमारांनी ज्या २७६ मंदिरांची स्तुती गायली आहे त्या मंदिरांपैकी पण हे एक मंदिर आहे. कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर हे मंदिर वसलं आहे. शैव संत अप्पर, सुंदरर आणि संबंधर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. म्हणून हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी पासून अस्तित्वात असावं. चोळा साम्राज्याच्या आदित्य चोळा ह्या राजाने ह्याचा जीर्णोद्धार करून दगडी मंदिर बांधलं. इथल्या शिलालेखांमध्ये चोळा साम्राज्याचा उल्लेख आढळतो ज्यामध्ये चोळा राजांनी मंदिरासाठी केलेल्या कामांचा तसेच देणग्यांचा उल्लेख आहे.

हे मंदिर नंदिदेवांच्या विवाह सोहळ्याशी पण निगडित आहे. ह्या स्थळामधून भगवान शिवांनी नंदिदेवांच्या विवाहासाठी जेवणाची सोय केली होती. 

मूलवर: श्री ओधनवनेश्वरर, श्री चोतृथूरैनाथर, श्री थोलयाचेलवंदर, श्री ओप्पीलाचेलवर
देवी: श्री अन्नपूर्णी, श्री थोलयालचेलवि, श्री ओप्पीलाअंबिका
क्षेत्र वृक्ष: बिल्व, ऋष्यगंध (तामिळ मध्ये पनीर वृक्ष)
पवित्र तीर्थ: कावेरी नदी, कुडमुरुट्टी नदी, सूर्य तीर्थ
पौराणिक नाव: थिरुचोतृथूरै, गौतमाश्रम

क्षेत्र पुराण:

१. श्री इंद्रदेवांना गौतम ऋषींकडून मिळालेल्या शापापासून इथे मुक्ती मिळाली.

२. प्रभू श्रीराम वनवासात गेल्यानंतर राजा दशरथांनी इथे येऊन भगवान शिवांची पूजा केली.

३. असा समज आहे की एकदा भगवान शिव आणि श्री अन्नपूर्णी देवींच्या कृपेने इथे भुसा नसलेला भात उगवला होता.

४. असा समज आहे की भगवान शिवांच्या कृपेने इथला तलाव पाण्याच्या ऐवजी भाताने भरला कि ज्यामुळे ह्या प्रदेशातील कोणीही भुकेने मृत्यू पावले नाहीत. म्हणून भगवान शिवांना इथे श्री चोतृथूरैनाथर (म्हणजे ज्यांनी नुसता भातच नव्हे तर भक्तांना मुक्ती प्रदान केली).

५. एकदा इथे तीव्र दुष्काळ पडला होता. इथले सगळे स्त्री पुरुष आणि लहान मुले ह्यांची उपासमार होत होती. मंदिरातला पुजारी पण पूजेसाठी येण्याचे थांबले होते. अरुणालन नावाचा भगवान शिवांचा अनन्य भक्त मंदिराच्या एका अंधारी कोपऱ्यामध्ये बसून रडून भगवान शिवांची प्रार्थना करत होता. त्याने आपला माथा मंदिराच्या पायऱ्यांवर आपटून भगवान शिवांकडे सगळ्यांना उपासमारीपासून वाचविण्याची विनंती केली. अचानक ह्या प्रदेशामध्ये पाऊस चालू झाला आणि पाण्याचा पूर आला. त्या पाण्यामध्ये एक पात्र वाहत आलं आणि त्याच बरोबर अरुणालनला आकाशवाणी ऐकू आली ज्यामध्ये त्याने ऐकलं की ते पात्र म्हणजे अक्षयपात्र आहे आणि त्या पात्राने त्याला सर्वांना अन्न प्रदान करता येईल. त्या आकाशवाणीमध्ये मिळालेल्या आज्ञेनुसार अरुणालनने सर्वांना उपासमारीतून तसेच दुष्काळापासून वाचवलं. म्हणून इथे भगवान शिवांना श्री चोतृथूरैनाथर तर श्री पार्वती देवींना श्री अन्नपूर्णी देवी असं नाव प्राप्त झालं.

हे सात स्थळांपैकी एक आहे जिथे भगवान शिवांनी आपल्या भक्तांना अन्न पुरवलं.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

श्री रामलिंग वल्लाळर, श्री गणेश, श्री सूर्य, श्री इंद्र. गौतम ऋषींना इथे मुक्ती मिळाली म्हणून ह्या स्थळाला गौतमाश्रम असं पण नाव आहे.

वैशिष्ट्ये:

१. हे त्या स्थळांपैकी एक आहे जिथे शैव संत मूवर ह्यांनी भक्तिपर स्तोत्रे गायली.

२. अर्थ मंडपात श्री मुरुगन ह्यांची मूर्ती असणं हे खूप विशेष आहे. ही मूर्ती खूप सुंदर आहे. ह्या मुर्तीला सहा शिरे आणि १२ हात आहेत.

३. भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींची देवालये पूर्वाभिमुख आहेत.

४. श्री काळसंहारमूर्ती ह्यांची मूर्ती खूप सुंदर आहे.

५. मुख्य मंडपामध्ये बरीच सुंदर दगडी शिल्पे आहेत जसे की एका शिल्पामध्ये असे दृश्य आहे की एक ऋषी भगवान शिवांची तपश्चर्या करत आहेत, अजून एका शिल्पामध्ये दोन समूहांमध्ये युद्ध चालू आहे असे दृश्य आहे. 

६. शैव संत अरुणागिरिनाथर ह्यांनी येथील श्री मुरुगन ह्यांच्या स्तुतीपर स्तोत्रे गायली आहेत.

मंदिराबद्दल माहिती:

मंदिराच्या गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थमंडप आहेत. हे मंदिर पूर्वाभिमुख आहे आणि ह्या मंदिराला तीन स्तरांचे राजगोपुर आहे. गाभाऱ्याच्या समोर एका तात्पुरत्या बांधलेल्या पडवीमध्ये ध्वजस्तंभ, बलीपीठ आणि नंदि आहेत. बलीपीठ आणि नंदि हे राजगोपुराच्या पलीकडे आहेत. गाभाऱ्याच्या प्रवेशाच्या दोन्ही बाजूला श्री मुरुगन आणि श्री विनायकर ह्यांच्या मूर्ती आहेत. येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. 

कोष्टामध्ये श्री विनायकर, श्री दक्षिणामूर्ती, श्री अर्धनारीश्वर, श्री ब्रम्हदेव आणि श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री चंडिकेश्वरांची मूर्ती त्यांच्या नेहमीच्या जागी आहे. 

इतर मूर्ती आणि देवालये:

मुख्य मंडपामध्ये श्री मुरुगन ह्यांचे देवालय आहे. मूर्ती खुप भव्य आहे. ह्या मूर्तीला सहा शिरे आणि बारा हात आहेत. ह्या मूर्तीचे नाव श्री षण्मुख आहे. मंडपामध्ये नटराज सभा आणि उत्सव मूर्ती आहेत. श्री मुरुगन ह्यांच्या देवालयाच्या बाजूला गौतम ऋषी भगवान शिवांची पूजा करत आहेत असे उठावदार शिल्प आहे. 

परिक्रमेमध्ये पुढील मूर्ती आणि देवालये आहेत: श्री वळमपुरीविनायकर, श्री मुरुगन, श्री महाविष्णू, श्री नटराज, शैव संत नालवर, श्री अय्यनार, शिवलिंगे, सप्त मातृका, श्री महालक्ष्मी, नवग्रह, श्री काशीविश्वनाथ, श्री लिंगोद्भवर, श्री काळसंहारमूर्ती, अरुणालन आणि त्यांच्या पत्नी ज्यांना भगवान शिवांकडून अक्षयपात्र प्राप्त झालं. तसेच सर्व पंचभूत लिंगे, सप्त स्थान लिंगे आणि श्री अय्यरअप्पर ह्यांच्या मूर्ती हे पण परिक्रमेमध्ये आहेत. श्री अंबिका देवी भगवान शिवांच्या उजव्या बाजूला एका स्वतंत्र देवालयामध्ये पूर्वाभिमुख आहेत. त्या वधूच्या पोषाखामध्ये आहेत. त्यांच्या देवालयामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि मंडप आहेत. त्या उभ्या मुद्रेमध्ये आहेत. त्यांच्या देवालयामध्ये श्री महालक्ष्मी, श्री विनायकर आणि श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती आहेत. आणि समोर नंदि आहेत. भगवान शिवांच्या गाभाऱ्याच्या उजव्या बाजूला शिवगण आहेत जे भगवान शिवांची पूजा करत आहेत. 

प्रार्थना:

इथे भाविकांची अशी श्रद्धा आहे की नंदिदेवांचा विवाहसोहळा पाहिल्याने विवाहातल्या अडचणी दूर होतात.

पूजा:

दैनंदिन पूजा तसेच प्रदोष पूजा केल्या जातात. अरुद्रदर्शन उत्सव पण इथे साजरा होतो.

मंदिरात साजरे होणारे महत्वाचे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): सप्त स्थान उत्सव, आणि ब्रम्होत्सव

आवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक, स्कंद षष्टी उत्सव

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम उत्सव

थै (जानेवारी-फेब्रुवारी): मकर संक्रांति

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): शिवरात्रि

मंदिराच्या वेळा:

सकाळी ७ ते दुपारी १२, दुपारी ४.३० ते ८.३०

मंदिराचा पत्ता:

श्री चोतृथूरैनाथर / श्री ओधनवनेश्वरर मंदिर, थिरुचोतृथूरै पोस्ट, कंडीयुर मार्गे, तालुका: थिरुवैयारू, जिल्हा: तंजावूर, तामिळ नाडू ६१३२०२

संपर्क: 

विश्वस्त: श्री कन्नन - +९१-९९४३८८४३७७
पुजारी: श्री मनोहर अगोरा शिवम - +९१-८३४४६५८६७१

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Chotruthurainathar/ Odhanavaneshwarar Temple at Thiruchotruthurai

This temple is at a distance of about 4 kms from Kandiyur, 15 kms from Tanjore and 31 kms from Kumbhakonam.

This is the third shiva temple of the sapta sthanam. It is situated on the southern bank of river kaveri. This is one of the 276 padal pethra sthalams on the southern bank of Kaveri, revered by three Shaiva saints Shri Appar, Shri Sundarar and Shri Sambandhar. Hence this temple must have existed even before the 7th century. It was reconstructed as a stone structure by Chola king Aditya Chola. There are stone inscriptions belonging to the Chola dynasty. They give an account of endowments made by them and the work done by them. 

Moolavar: Shri Odhanavaneshwarar, Shri Chotruthurai-nathar, Shri Tholayachelvandar, Sri Oppilllachelvar
Devi: Shri Annapurni, Shri Tholayalachelvi, Shri Oppilaambika
Kshetra Vruksha: Bilva, Rishyagandha (Paneer flower tree in Tamil)
Sacred Teertha: Kaveri, Kudamurutti, Surya Teertha,
Puranik Name: Thiruchotruthurai, Gautamashram

Kshetra Purana:

1. Lord Indra got rid of his curse which he had incurred due to Sage Gautama. 

2. After Lord Shriram went to the forest, King Dasharatha came to worship Lord Shiva at this place. 

3. It is believed that once upon a time rice instead of unhusked rice was grown at this place due to the grace of the Lord Shiva and Goddess Annapurni Devi. 

4. It is believed that once upon a time the lake nearby was filled with rice instead of water due to the grace of Lord Shiva, so that no one in the region died of starvation without food. So Lord Shiva is known as Shri Chotruthurai-nathar (who gave not only food but also salvation to the souls).

5. Once there was a very severe famine. All men, women and children were starving. The priest of the temple too had stopped coming to the temple. The staunch devotee of Lord Shiva, Arulalan who was sitting in the dark corner of the temple, cried to Lord Shiva and dashed his head against the steps of the entrance to the temple requesting Lord Shiva to save them. Suddenly there was a rain and the whole area was flooded. A bowl (patra) came floating in the flood water. At that time Arulalan heard a celestial voice stating that patra was an akshaypatra which will help him to feed the people. He did as per the command of the celestial voice and got rid of the starvation and the famine in the region. Hence Lord Shiva is known as Shri Chotruthurai-nathar and Devi as Goddess Annapurni.

6. As Goddess Parvati provided abundant food (rice) she is known as Goddess Annapurni. This is one of the seven places where Lord Shiva fed his devotees.  

Those who worshiped at this place:

Shri Ramlinga Vallarar, Lord Ganesha, Lord Surya, Lord Indra. Sage Gautam attained salvation at this place. Hence the place is known as Gautamashram. 

Salient features:

1. This is one of the temples where the three shaiva saints Moovar have rendered sacred hymns.

2. It is unique that the shrine of Lord Murugan is in the ardha-mandap. The idol looks very beautiful with 6 heads and 12 hands.

3. The shrines of Lord Shiva and Goddess Parvati are facing the east. Goddess Parvati’s shrine is to the right of Lord Shiva, symbolizing wedding posture.

4. Idol of KalaSamharaMurti is beautiful.

5. In the main hall there are many beautiful stone sculptures like a sage worshiping Lord Shiva and the scene of two warring groups.

6. Saint ArunagiriNathar has sung a sacred hymn on Lord Murugan of this temple.

About the temple:

The temple consists of sanctum sanctorum, antarala and ardha-mandap. The temple is facing east with a 3-tiered RajaGopuram. Dhwaja Stambha, Balipeeth, Nandi are in front of sanctum sanctorum under a temporary shed. Nandi and Balipeeth are after the RajaGopuram. At the entrance, on either side of the sanctum sanctorum there are idols of Lord Murugan and Lord Vinayaka. The shiva linga is a swayambhu linga. The Koshta murtis are Lord Vinayaka, Lord Dakshinamurti, Lord ArdhaNarishwarar, Lord Brahma and Goddess Durga. 

Shrine of Lord Chandikeshwarar is in the usual position. 

Shrines and Idols:

In the main hall (artha mandap) we have Lord Murugan’s shrine. The idol is very huge with six heads and twelve hands known as Lord Shanmukha. 

The Nataraja sabha and the Utsav murti in a mandap.  Next to the Lord Murugan’s shrine there is a bass relief of sage Gautama and sage Gautama worshiping Lord Shiva. 

In the prakaram, we come across the following idols and shrine:

Lord ValamPuriVinayakar, Lord Murugan, Lord MahaVishnu, Lord Nataraja, Shaiva saint Nalvar, Lord Ayyanar, Shivalingas, Sapta-Matrika, Goddess MahaLakshmi, NavGraha, Lord KashiVishwanath, Lord Lingobhavar, KalaSamharaMurti, Arunalar and his wife who got the akshya patra from Lord Shiva.

All the PanchaBhootaLinga and Sapta-Sthan Shivalinga, Lord Ayyarappar are also in the parikrama.

Ambika is in a separate shrine on the right side of Lord’s shrine and she faces the east. She is in her wedding attire. Her shrine has sanctum sanctorum, antarala and a mandap. She is in a standing posture. In her shrine we come across idols of Goddess MahaLakshmi, Lord Vinayakar and Lord Murugan. Nandi is facing her Shrine.

To the right of Lord Shiva’s sanctum, there are Shiva ganas worshiping Lord Shiva.

Prayers:

Devotees believe that witnessing the festival of marriage of Nandi will remove marriage obstacles.

Pooja:

Regular, daily rituals and pradosh pooja are performed.

Arudra darshan is also celebrated.

Festivals: 

Chitrai (April-May): Sapta Sthanams festival and Brahmotsav

Avani (August-Sept): Ganesh chaturthi

Purattasi (Sept-Oct): Navaratri

Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek and Skanda shashthi festival

Karthigai (Nov-Dec):Festival of light known as Karthikeya Deepam

Thai (Jan-Feb): Makar Sankranti

Masi (Feb-Mar): Shivaratri. 

Temple timings: 7 am to 12 noon, 4:30 pm to 8:30 pm

Address: Sri Chotruthurainathar/ Odhanavaneshwarar Temple, At-post Thiruchotruthurai, Via Kandiyur, Taluka : Thiruvariyaru, District : Tanjore, TN 613202.

Contact: Trustee : Shri Kannan, +91-9943884377.

Priest : Shri Manohar Agora Shivam, +91-8344658671

Courtesy: Various websites and blogs

थिरुकंडीयुर येथील श्री ब्रम्हशिरकंडीश्वरर मंदिर

हे मंदिर थिरुवैयारू-तंजावूर मार्गावर थिरुवैयारू पासून ३ किलोमीटर्स वर, तंजावूर पासून १० किलोमीटर्स वर तर कुंभकोणम पासून २१ किलोमीटर्स वर आहे.

थिरुवैयारू सप्त स्थानांमधलं हे पांचवं मंदिर आहे. अष्टवीराट्टेश्वरर मंदिरांमधलं हे पहिलं मंदिर आहे. पाडळ पेथ्र स्थळं म्हणजेच नायनमारांनी ज्या २७५ मंदिरांची स्तुती गायली आहे त्या मंदिरांपैकी पण हे एक मंदिर आहे. संबंधर, अप्पर आणि वल्लाळर ह्या नायनमारांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. त्यामुळे हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधीपासून अस्तित्वात असावं. असा समज आहे कि पल्लव साम्राज्यामध्ये हे मंदिर बांधलं गेलं असावं आणि नंतर चोळा साम्राज्याच्या काळात ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार झाला असावा. इथल्या शिलालेखांमध्ये पल्लव, चोळा तसेच पांड्या साम्राज्याच्या राजांनी केलेल्या कामाची तसेच देणग्यांचा उल्लेख आढळतो. सप्त मातृकांनी ज्या सात मंदिरांमध्ये भगवान शिवांची पूजा केली त्या मंदिरांमधलं पण एक मंदिर आहे.

मूलवर: श्री ब्रम्हकंडीश्वरर, श्री वीराट्टेश्वरर, श्री बृहद्नाथर, श्री आदिविल्वनाथर

उत्सवर मूर्ती: श्री सोमस्कंदर

देवी: श्री मंगलांबिका

क्षेत्र वृक्ष: बिल्व

पवित्र तीर्थ: नंदि तीर्थ, कुडमुरुट्टी तीर्थ (नदी), दक्ष तीर्थ, ब्रम्ह तीर्थ

पुराणिक नाव: कंडपुरम, थिरुकंडीयुर, आदिविल्वारण्य, विराटम, त्रिमूर्तीस्थळ

शहर: कंडीयुर

जिल्हा: तंजावूर, तामिळनाडू

क्षेत्र पुराण:

१. श्री ब्रह्मदेवांना आधी पांच शिरे होती. एकदा चुकून श्री ब्रम्हदेवांना भगवान शिव समजून श्री पार्वती देवींनी श्री ब्रम्हदेवांची पाद्यपूजा केली. पण भगवान शिवांच्यामते श्री ब्रम्हदेवांकडून फसवणूक झाली होती. म्हणून भगवान शिवांनी शिक्षा म्हणून श्री ब्रम्हदेवांचे एक शिर छेदून टाकले. म्हणून ह्या स्थळाला कंडीयुर किंवा कंडनपुरम असे नाव प्राप्त झाले. पण ह्या कृत्यामुळे भगवान शिवांकडून पाप घडले आणि श्री ब्रम्हदेवांचे छेदलेले शिर त्यांच्या हाताला चिकटले. ह्या पासून मुक्ती मिळविण्यासाठी भगवान शिवांनी भिक्षाटनरच्या रूपामध्ये भगवान विष्णूंची थिरुकरम्बूर येथे पूजा केली. ह्या पूजेचा परिणाम म्हणून त्यांना त्यांच्या पापापासून अंशतः मुक्ती मिळाली. त्यानंतर भगवान शिवांनी ह्या ठिकाणी भगवान विष्णूंची पूजा केली आणि कमलपुष्करिणी तीर्थामध्ये स्नान केले आणि ह्या पूजेच्या प्रभावाने त्यांची पापातून पूर्ण मुक्ती झाली. ह्या ठिकाणी भगवान विष्णूंनी भगवान शिवांना पापातून मुक्त केले म्हणून ह्या मंदिराचे नाव श्री हरपापविमोचन मंदिर असे प्रसिद्ध झाले. कालांतराने कमलपुष्करिणी तीर्थाचे नाव कपालतीर्थ असे झाले.

२. अजून एका आख्यायिकेनुसार श्री लक्ष्मी देवींनी भगवान विष्णूंचे पूर्ण लक्ष्य आपल्याला मिळावं म्हणून भगवान शिवांना श्री ब्रम्हदेवांचे एक शिर छेदण्याची विनंती केली आणि म्हणून भगवान शिवांनी ब्रह्मदेवाचे शिर छेदले.

३. राजा महाबळी आणि चंद्र ह्यांना इथे भगवान शिवांची पूजा करून आपल्या पापांपासून मुक्ती मिळाली.

४. भृगु ऋषींनी एकदा भगवान विष्णूंच्या वक्षस्थळावर लथप्रहार केला होता आणि त्यामुळे त्यांना पाप लागले होते. ह्या ठिकाणी भगवान शिवांची पूजा करून त्यांना त्या पापापासून मुक्ती मिळाली. 

५. चंद्राने आपल्या गुरूंच्या म्हणजेच बृहस्पतींच्या पत्नीला मोहित करून तिच्या बरोबर व्यभिचार केल्याने पाप लागले होते. त्यांनी इथे भगवान शिवांची पूजा केल्याने त्यांना पापापासून अंशतः मुक्ती मिळाली.

 

६. शतपाद ऋषी प्रत्येक प्रदोष दिवशी कालहस्तीला जाऊन भगवान शिवांची पूजा करायचे. त्यांची परीक्षा घेण्यासाठी एकदा भगवान शिवांनी कालहस्तीच्या रस्त्यावर पाऊस आणि वादळ घडवून आणलं. शतपाद ऋषी त्या दिवशी कालहस्तीला पूजेसाठी जाऊन शकले नाहीत म्हणून त्यांनी अग्निकुंडात उडी मारून आत्मसमर्पण करण्याचा प्रयत्न केला. त्याच वेळी भगवान शिव प्रकट झाले आणि त्यांनी शतपाद ऋषींना आपल्या कालहस्तीतल्या रूपाचे दर्शन घडवले. त्याचबरोबर भगवान शिवांनी शतपाद ऋषींना पूजेसाठी लागणाऱ्या बिल्वपत्रांसाठी कैलासपर्वतावरील बिल्व वृक्ष इथे आणले. म्हणून ह्या स्थळाला आदिबिल्ववनम असे पण नाव प्राप्त झाले.

७. ह्या स्थळाला इथे त्रिमूर्ती (ब्रम्ह, विष्णू आणि शिव) असल्याने खूप महत्व प्राप्त झाले म्हणून ह्या स्थळाला त्रिमूर्तीस्थळ असे पण नाव प्राप्त झाले.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे: 

श्री ब्रम्हदेव, श्री सरस्वती देवी, सूर्य, शतपाद ऋषी, द्रोणाचार्य, दक्ष आणि राजा भगीरथ.

वैशिष्ट्ये:

१. भगवान शिवांच्या देवालयाला लागूनच श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी ह्यांचे देवालय आहे. श्री ब्रम्हदेवांची मूर्ती खूप भव्य आहे, ते बसलेल्या मुद्रेत आहेत आणि ऊर्ध्वाभिमुख आहेत. त्यांच्या हातामध्ये जपमाळ आणि कमळ आहे.

२. गाभाऱ्याच्या दोन बाजूंना असलेल्या श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती अलौकिक आहेत. त्यांच्या एका मूर्तीमध्ये त्यांच्या हातात जपमाळ आहे तर दुसऱ्या मूर्तीमध्ये त्यांच्या हातात कमळ आहे. एका मूर्तीचे नाव ज्ञानस्कंदर तर दुसऱ्या मूर्तीचे नाव वीरस्कंदर आहे.

३. श्री अर्धनारीश्वरर ह्यांची मूर्ती खूप सुंदर आणि अलौकिक आहे. ते बसलेल्या मुद्रेत आहेत. 

४. नवग्रह संनिधीमध्ये सगळे आठ ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत. सूर्यदेव त्यांच्या दोन पत्नींसमवेत आहेत.

५. शैव संत अरुणागिरिनाथर ह्यांनी येथील श्री मुरुगन ह्यांची स्तुती गायली आहे.

६. पुढल्या मंडपामध्ये श्री दंडपाणी ह्यांची मूर्ती आहे. ह्या मंडपाचा आकार वटवाघुळाच्या कपाळासारखा आहे.

७. दुसऱ्या प्रवेशद्वाराच्या शिखरावर भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींची सुंदर शिल्पे आहेत. ह्या शिल्पांमध्ये भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवी कैलासावर बसले आहेत आणि श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी त्यांची पूजा करत आहेत असे दृश्य आहे.

८. मासी (फेब्रुवारी-मार्च) ह्या तामिळ महिन्याच्या तेराव्या, चौदाव्या आणि पंधराव्या दिवशी संध्याकाळी ५.४५ ते ६.१० च्या मध्ये सूर्याची किरणे इथल्या शिव लिंगावर पडतात. असा समज आहे की त्यावेळी श्री सूर्यदेव भगवान शिवांची पूजा करतात.

९. ब्रम्हहत्या आणि कलत्र दोषांसाठी हे परिहार स्थळ आहे.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर कुडमुरुट्टी नदीच्या काठावर आहे. वैष्णव भक्त भगवान विष्णूंच्या ज्या १०८ दिव्यदेशम मंदिरांची भक्ती करतात त्यामधलं हे एक मंदिर आहे. भगवान शिवांच्या मंदिराच्या समोर भगवान विष्णूंचे मंदिर आहे ज्याचे नाव श्री हरशापविमोचन मंदिर किंवा हरविमोचन पेरुमल कोविल असे आहे. पुराणांनुसार हे मंदिर राजा महाबळीने कुडमुरुट्टी आणि वेन्नार नद्यांच्या मध्ये बांधलं.

हे मंदिर रस्त्याच्या पातळीच्या थोडे खाली आहे. गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थ मंडप आहे. हे मंदिर पश्चिमाभिमुख आहे आणि ह्याला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. इथे ध्वजस्तंभ, नंदि आणि बलीपीठ आहे. ध्वजस्तंभाजवळ श्री विनायकांची मूर्ती आहे. इथल्या शिलालेखांमध्ये भगवान शिवांचा उल्लेख थिरुविराटमहादेवर, थिरुकंडीयुर महादेवर असा केला आहे. भगवान शिव स्वयंभू लिंगरूपात थोड्या उंच मंचावर आहे.

मंदिरामधल्या इतर मूर्ती आणि देवालये:

श्री दंडपाणी एका मंडपामध्ये स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत. श्री अंबिका देवींचे देवालय दक्षिणाभिमुख आहे. त्यांच्या देवालयाचा आकार वटवाघुळाच्या कपाळासारखा आहे. त्यांना चार हात आहेत आणि त्यातील एक हात अभय मुद्रेमध्ये आहे. श्री विनायकांच्या देवालयामध्ये श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री मुरुगन ह्यांची मूर्ती आहे. इथे श्री महालक्ष्मी, श्री नटराज, श्री विष्णुदुर्गा, श्री भैरव, सप्त विनायकर ह्यांच्या मूर्ती आहेत तसेच श्री अर्धनारीश्वरांची बसलेल्या मुद्रेमधली मूर्ती आहे.

कोष्टामध्ये श्री ब्रम्हदेव, श्री लिंगोद्भवर, श्री भिक्षाटनर, श्री नर्तनविनायकर आणि श्री अर्धनारीश्वरर ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री चंडिकेश्वरर त्यांच्या स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत. श्री कालहस्तीनाथर पण स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत. द्वारपालकांच्या जवळ शतपाद ऋषी, सप्त स्थान लिंगे, पंचमहाभूत लिंगे आणि श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती आहेत. नवग्रह संनिधीमध्ये श्री सूर्यदेव त्यांच्या पत्नींसमवेत आहेत. भगवान शिवांच्या गाभाऱ्याजवळ श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री ब्रह्मदेव भगवान शिवांची पूजा करत आहेत असे दृश्य आहे. त्यांच्या एका हातात जपमाळ आहे तर दुसऱ्या हातामध्ये कमळ आहे. बिल्व वृक्षाच्या खाली श्री राजगणपती ह्यांचे स्वतंत्र देवालय आहे. इथे एका शिकाऱ्याची मूर्ती आहे जी भगवान शिव (वदुगर म्हणजेच शिकारी) श्री ब्रम्हदेवांचे पांचवं शिर छेदत आहेत हे दर्शवते. श्री ब्रम्हदेवांच्या देवालयाच्या प्रवेशद्वाराजवळ ही मूर्ती आहे. मुख्य गाभाऱ्याच्या प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही बाजूंना श्री मुरुगन ह्यांच्या मूर्ती आहेत. एका मूर्तीच्या हातामध्ये जपमाळ आहेर आणि ह्या मूर्तीचे नाव ज्ञानस्कंदर आहे तर दुसऱ्या मूर्तीच्या हातात कमळ आहे आणि त्या मूर्तीचे नाव वीरस्कंदर असे आहे. इथल्या नवग्रह संनिधीमध्ये सर्व ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत. दुसऱ्या प्रवेशद्वाराच्या शिखरावर भगवान शिव आणि श्री पार्वती देवींचे कैलासावर बसले आहेत असे शिल्प आहे आणि श्री ब्रम्हदेव आणि श्री सरस्वती देवी त्यांची पूजा करत आहेत असे दृश्य आहे. 

प्रार्थना:

१. भाविक जन इथे ब्रम्हहत्या दोष, पुत्रदोष तसेच कलत्र दोषांच्या निवारणासाठी पूजा करतात.

२. भाविक जन इथे विवाहातल्या अडचणींवर मात करण्यासाठी पूजा करतात.

पूजा:

१. दररोज दिवसभरात चार पूजा केल्या जातात.

२. प्रत्येक प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): सप्त स्थान उत्सव

आनी (जून-जुलै): भगवान विष्णूंच्या मंदिरामध्ये थिरुमंजनं

आडी (जुलै-ऑगस्ट): पुरम उत्सव (पूर्वा फाल्गुनी नक्षत्र उत्सव)

आवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक, स्कंदषष्ठी उत्सव

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): अरुद्रदर्शन

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): पंगूनी उत्तिरं (उत्तरा फाल्गुनी नक्षत्र उत्सव)

मंदिराच्या वेळा:

सकाळी ७ ते दुपारी १२, संध्याकाळी ४ ते रात्री ८.३०

पत्ता:

श्री ब्रम्हकंडीश्वरर मंदिर, थिरुकंडीयुर पोस्ट, थिरुवैयरू तालुका, तंजावूर जिल्हा, तामिळ नाडू ६१३२०२

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Bramhashirkandishwarar temple at Thirukandiyur

This place is about a distance of 3 km from Thiruvaiyaru on Thiruvaiyaru-Tanjore route 10 km from Tanjore and 21 km from Kumbakonam. 

This Shiva temple is the fifth in the sapta sthanam temples. It is also the first in Ashthaviratteshwar temples. It is also one of the 276 Shiva temples on the southern banks of Kaveri, revered by Nayanmars Sambandhar, Appar and Vallalar. Hence this must have existed even before the 7th century. It is believed to be built by Pallava and later reconstructed during the Chola period. The stone inscriptions in the temple give an account of the endowment made and the work done by Pallava, Chola and Pandya kings. The temple is associated with one of the seven Shiva temples where the Saptamatrikas worshiped Lord Shiva.

Moolavar: Shri Brahmashirkandishwarar, Shri Virateshwarar, Shri Bruhadnadar, Shri Aadivilvavanadar
Uthsavar murti: Shri Somaskandar
Devi: Shri Mangalambika
Kshetra vruksha: Bilva
Sacred Teertha: Nandi teertha, Kudamurtti teertha (river), Daksha teertha, Brahma teertha
Puranik name: Kandapuram, Thirukandiyur, Aadivilvaranya, Viratam, Trimurtisthala
City: Kandiyur
District: Tanjavur, TN

Kshetra puran: 

Originally, Lord Brahma had 5 heads like Lord Shiva. Mistaking Lord Brahma to be Lord Shiva, Goddess Parvati did padhya pooja of Lord Brahma (as an act of respect). As this was an act of deceit by Lord Brahma, Lord Shiva severed one of the heads of Lord Brahma at this place. Hence this place is known as Kandiyur or Kandanpuram. Head of Lord Brahma stuck to the hand of Lord Shiva. As an atonement, Lord Shiva worshiped Lord Vishnu at Thirukarambur in the form of Bikshadanar. By this, he could partially get rid of the sin at this place. Later, Lord Shiva worshiped Lord Vishnu at this place by taking a holy dip in the temple tank known as Kamalapushakarini and got rid of the curse completely. Since Lord Vishnu relieved the sin of Lord Shiva, he is known as HaraShaapvimochan perumal. Later, Lord Shiva built a temple for Lord Vishnu at this place very close to his temple and is known as Shri Harashaapavimochana temple. Later on, Kamalapushkarini came to be known as Kapalateertha. 

As per another Puran, Goddess Laxmi requested Lord Shiva to cut one of the heads of Lord Bramha to get complete attention of Lord Vishnu. 

King Mahabali, Moon got relieved of their sins at this place. 

Sage Bhrigu got rid of the sin he got by kicking Lord Vishnu in the chest. 

Chandra was partially relieved of the sin he got for seducing the preceptor's wife. 

Sage Shatapada used to go to Kalahasti to worship Lord Shiva on pradosha day. To test him, Lord Shiva sent rain and thunder on his way to Kalahasti. As he could not go to Kalahasti on that day, sage Shatapada tried to kill himself by jumping into the Agnikunda at Kandiyur. Lord Shiva graced him with Darshana of Kalahasti at this place. Lord Shiva brought a bilva tree from mount Kailash for the sage to perform worship. Hence the place is also known as Aadibilva-vanam. 

This place has the honor of having all the three trinity. Hence this is known as Trimurthy sthalams.

Those who worshiped at this place: Lord Brahma, Goddess Saraswati, Surya, Sage Shatapada, Dronacharya, Daksha and King Bhagiratha.

Special features:

1. Lord Brahma and Goddess Saraswati are in the shrine next to the shrine of Lord Shiva. Idol of Lord Brahma is big and in sitting posture and looking up. He has a japa-mala and Lotus flower in his hand.

2. The idols of Lord Muruga on either side of the sanctum are unique. He holds a japa-mala in one idol and a lotus flower in the other. They are praised as GyanaSkandar and VeeraSkhandar.

3. Lord ArdhaNarishwarar idol is very beautiful. He is in a sitting position, which is unique.

4. In the NavaGraha shrine all the eight planets face Lord Surya. Lord Surya is depicted with his two wives.

5. Saint ArunaGiriNathar has praised Lord Muruga of this temple. 

6. The front mandap houses Lord Dandapani and the mandap looks like a forehead of a bat.

7. At the top of the second entrance we come across beautiful scriptures of Lord Shiva and Goddess Parvati seated at mount Kailash while Lord Brahma and Goddess Saraswati are worshiping them.

8. The rays of the Sun fall on the Shiva Linga on 13th, 14th and 15th in the Tamil month of Maasi (Feb-March) between 5.45 pm to 6.10 pm. It is believed that the Sun worships Lord Shiva during these days. 

9. This is a parihara sthala for Brahma hatya dosha, Kalatra dosha.

About the temple:

This temple is on the bank of Kudamurrutti river. It is one of the 108 divya desams revered by Vaishnavas. In front of the Shiva temple we have a Vishnu temple known as Harashaapavimochana temple i.e. Haravimochana Perumal Kovil. According to scriptures, this temple was built by Mahabali between Kudamurutti and Vennar river.

The temple is at a lower level than the road. The Sanctum Sanctorum consists of Sanctum antarala and Ardha mandap.

This is a west facing temple with a 5 tiered rajagopuram. There is a flagpost, Nandi, Balipeetha and idol of Vinayaka near the flag post. On stone inscriptions, the Lord is mentioned as Thiruviratmahadevar, Thirukandiyur Mahadevar. The Lord is a swayambhoo linga on a high pedestal.

Other shrines and idols in the temple:

Lord Dandapaani is in a separate shrine with a mandap. Ambika is in a south facing shrine. Her shrine has the shape of the forehead of a bat. She has four hands and abhaya mudra. In the shrine of Vinayaka, we find Lord Muruga with Valli and Deivanai. We have the idols of Mahalaxmi, Nataraja, Vishnu-Durga, Bhairava, Saptavinayaka and Ardhanarishwar in a seating position. In the koshta, we find the koshta murtis - Brahma, Lingodbhavar, Bhikshadanar, Nartanavinayaka and Ardhanarishwar. Chandikeshwar is in a separate shrine. There is a separate shrine for Kalahastinadar. Near dwarpalakas, we have the idol of Sage Shatapaada muni and Shivalinga of saptasthanam and Panchabhootalingams are found along-with idol of Lord Muruga. In a Navagraha sanctum, the idol of Surya with his wives is installed. Near Shiva’s sanctum sanctorum we have the idols of Lord Brahma and Saraswati. Lord Brahma is seated and is worshiping Lord Shiva. He has a rosary on one hand and lotus on the other hand. There is a separate shrine of Rajaganapati under the Bilva tree. A statue of a hunter indicates the form taken by Lord Shiva (Vadugar - hunter) to cut the 5th head of Lord Brahma. It is near the entrance door to the sanctum of Lord Brahma. Near the entrance to the sanctum sanctorum, we have 2 idols of Lord Muruga, one japamaal in his hand is known as Shree Gyanaskandar and other is with a lotus flower in hand. This is known as Veeraskandhar. The Navagrahas are facing the idol of Surya. On top of the 2nd entrance, we have the sculpture of Lord Shiva and Goddess Parvati seated at mount Kailash while Lord Brahma and Goddess Saraswati are worshiping them.

Prayers:

1. Devotees worship at this temple to get rid of Brahma-Hatya dosha, Putra-dosha and Kalatra-dosha.

2. Devotees worship at this place for removal of marriage obstacles.

Pooja:

1. Daily four rituals are held.

2. Pradosha pooja is performed regularly.

Festivals at this place:

Chitrai (April-May): Satpa sthanam festival

Aani (Jun-Jul): Thirumanjanam at Lord Vishnu’s temple

Aadi (Jul-Aug): Puram (purva phalguni nakshatra) festivals

Avani (Aug-Set): Ganesha chaturthi

Purattasi (Sep-Oct): Navaratri

Aippasi (Oct-Nov): Anna abhishek, Skandha shasti festival

Karthigai (Nov-Dec): Karthigai deepam

Margazi (Dec-Jan): Ardra darshan

Masi (Feb-Mar): Mahashivaratri

Panguni (Mar-April): Panguni uttiram (Uttar phalguni nakshatra)

Temple timing: 7 am to 12 noon and 4:00 pm to 8:30 pm.

Temple address: Shri Bramhashirkandishwarar temple, At-post: Thirukandiyur, Taluka : Thiruvaiyaru, District : Tanjore, TN 613202.

Phone: +91-4362261100, +91-4362262222, +91-9047688305

थिरुपूंथुरुथी येथील श्री पुष्पवनेश्वरर मंदिर

ह्या स्थळाला मेलैपूंथुरुथी असं पण नाव आहे.

हे मंदिर कंडीयुर पासून ३ किलोमीटर्सवर तंजावूर-थिरुकट्टूपल्ली-कल्लनै मार्गावर, थिरुवैयारू पासून ५.८ किलोमीटर्सवर, तंजावूर पासून १४.८ किलोमीटर्सवर आणि थिरुकट्टूपल्ली पासून १४.६ किलोमीटर्सवर आहे. नायनमारांनी स्तुती केलेल्या २७६ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे एक स्थळ आहे कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर कुडूमुरूट्टी उपनदीच्या काठावर आहे. श्रेष्ठ शैव संत अप्पर, वेल्लळर आणि संबंधर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती केली आहे. पण सध्या संबंधर ह्यांनी रचलेली स्तोत्रे उपलब्ध नाहीत. हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी बांधलं असावं. कालांतराने चोळा साम्राज्याच्या राजांनी त्याचा जीर्णोद्धार केला. तसेच चोळा, पांड्या आणि विजयनगर साम्राज्याच्या राजांनी त्याचा विस्तार केला. इथल्या शिलालेखांमधे विविध राजांनी केलेल्या कामाचे तसेच दिलेल्या देणग्यांचे उल्लेख आहेत.

थिरुवारुर सप्त स्थांनांमधलं हे सहावं मंदिर आहे. तामिळमधे पु म्हणजे पुष्प, थुरुथी म्हणजे दोन नद्यांमधली जागा. ही जागा कावेरी आणि कुडूमुरूट्टी नद्यांच्या मधे आहे म्हणून ह्या जागेला थिरुपूंथुरुथी असं नाव आहे. नंदिदेवांच्या विवाहासाठी भगवान शिवांनी येथून पुष्पे घेतली.

मूलवर: श्री पुष्पवनेश्वरर, श्री आदि पुराणर, श्री पोयलेलियार
देवी: श्री सौंदर्यनायकी, श्री अळकमर्थनायकी
क्षेत्र वृक्ष: बिल्व
पवित्र तीर्थ: सूर्य, कश्यप, गंगा आणि अग्नी
पौराणिक नाव: थिरुपूंथुरुथी
वर्तमान नाव: मेलैपूंथुरुथी
जिल्हा: तंजावूर, तामिळनाडू

क्षेत्र पुराण:

१. जेव्हां अप्पर आणि संबंधर हे दोघे नायनमार एकत्र भगवान शिवांच्या दर्शनासाठी येत होते त्यावेळी भगवान शिवांना त्यांचं दर्शन व्हावं म्हणून नंदिदेव थोडे वळले.

२. जेव्हां अगस्त्य मुनींचा कमंडलू कावळ्याचं रूप घेतलेल्या श्री गणेशांनी पाडला तेव्हां त्यातील पाणी सांडलं त्यातूनच कावेरी नदीचा उगम झाला. त्यानंतर कावेरी बऱ्याच प्रदेशातून वाहत गेली जसे कंडीयुर, थिरुपळनम, थिरुवैयरु, थिरुनैथनम आणि शेवटी ती समुद्रात मिसळून स्थिर झाली. तिच्या वाटेवर बरीचशी गावे बुडून गेली जशी करुप्पूर, कोनेराजापूरम, नाडूकावेरी, थिरुवलमपोळी आणि थिरुपूथुर. श्री इंद्रदेवांनी श्री अय्यरअप्पर (भगवान शिव) ह्यांची पूजा करून त्यांच्या कृपेने कावेरी नदीला पूर्वेकडे वळवलं. त्यामुळे ती कंडीयुर आणि पूथुर ह्या गावांतून वाहत गेली आणि तिथली जमीन सुपीक झाली. ह्या नदीच्या काठावर थोडं उंचावर एक वटवृक्ष होतं. इथली जमीन सुपीक आणि मऊ झाल्याने ह्या स्थळाचे नाव पूंथुरुथी असे प्रसिद्ध झाले.

३. गौतम ऋषींच्या पत्नीबरोबर व्यभिचार केल्याने इंद्रदेवांना गौतम ऋषींकडून शरीरभर कुरूप चिन्हे प्रकट होण्याचा शाप प्राप्त झाला. ह्या शापाचे विमोचन होण्यासाठी इंद्रदेवांनी बऱ्याच शिव स्थळांना भेट देऊन तिथे तपश्चर्या केली. जेव्हां ह्या स्थळी येऊन त्यांनी पुष्पांनी भगवान शिवांची पूजा केली तेव्हां त्यांची शापातून मुक्तता झाली.

४. दोन देवदूतांना (ज्यांना विनय असे म्हणतात) गरुडाचं रूप प्राप्त होण्याचा शाप मिळाला होता. त्यांना ह्या स्थळी भगवान शिवांची पूजा करून शापातून मुक्ती मिळाली आणि परत मूळ रूप प्राप्त झाले.

ह्या ठिकाणी ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

इंद्र, कश्यप ऋषी, भगवान विष्णू, श्री लक्ष्मी देवी, सूर्य, अप्पर

वैशिष्ट्ये:

१. ह्या मंदिरातल्या मूर्ती आणि चित्रे खूप सुंदर आहेत.

२. नवग्रह संनिधीमध्ये सगळे आठ ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत.

३. ह्या मंदिरामध्ये थिरुवैयारू सप्त स्थानांमधल्या सर्व सात शिव लिंगांचे दर्शन घडते. 

४. इथे असलेला भव्य नंदि संबंधर ह्यांना वाट देण्यासाठी थोडा सरकला हे मूर्तीतून प्रदर्शित होतं. 

५. ह्या मंदिरामध्ये अंबिका दक्षिणाभिमुख आहेत जे खूप शुभ समजलं जातं.

६. ह्या मंदिरातल्या सगळ्या नंदिंच्या मूर्ती ह्या आपल्या केंद्रापासून थोड्या सरकलेल्या आहेत.

७. मंदिरात एक अशी जागा आहे की जिथून मंदिरातल्या सर्व राजगोपुरांचं दर्शन होतं.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे खूप जुनं मंदिर आहे. ह्या मंदिराचा व्याप साधारण २.५ एकर आहे. मंदिराच्या गाभाऱ्यामधे गाभारा, अंतराळ, अर्थमंडप आणि महामंडप आहे. हे पूर्वाभिमुख मंदिर आहे. ह्या मंदिराला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे आणि ते साधारण १०० फूट उंच आहे. गाभाऱ्याला एक छोटं गोपुर आहे. दोन गोपुरांमध्ये नंदि आणि बलीपीठ आहे. पण ते मूलवर च्या सरळ रेषेमध्ये नाहीत. येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. इथे एक भव्य नंदि आहे. असा समज आहे की हा नंदि शैव संत संबंधर ह्यांच्यासाठी बनवलेला आहे.

कोष्टामध्ये श्री विनायकर, श्री अर्धनारीश्वरर, श्री भिक्षाटनर, श्री वीणा दक्षिणामूर्ती, भगवान विष्णू, श्री ब्रह्मदेव आणि श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत.

बाहेरील परिक्रमेच्या भिंतींवर शैव संत अप्पर ह्यांची कथा चित्रित केली आहे.

परिक्रमेमधल्या मूर्ती आणि देवालये:

शैव संत अप्पर बसलेल्या मुद्रेमध्ये, शैव संत सुंदरर त्यांच्या दोन पत्नींसमवेत परवैनच्यार आणि संगीलीनच्यार, शैव संत नालवर, श्री महालक्ष्मी, श्री दुर्गा देवी, श्री वीरभद्र, श्री विनायकर, श्री श्रीदेवी, अय्यनार, सप्त मातृका, नवग्रह संनिधी ज्यामध्ये सर्व आठ ग्रह सूर्याकडे मुख करून आहेत, श्री चंडिकेश्वरर, श्री सूर्यदेव, श्री कैलासनाथर, सधाथप महर्षी, थिरुपथंकर. बाहेरील परिक्रमेमधल्या मूर्ती आणि देवालये: श्री दुर्गाम्बिका देवींचे स्वतंत्र देवालय, श्री काशीविश्वनाथर, थिरुवैयारू सप्त स्थानांमधील शिव लिंगे, सोमस्कंद मंडप, नटराज सभा. इथे श्री कदवनमाळी ह्यांची मूर्ती आहे जिथे ते प्रकट झाले. ह्या ठिकाणी भगवान शिवांनी श्री अप्पर यांना दर्शन दिले. श्री दुर्गा देवींच्या मूर्तीमध्ये त्या तपश्चर्येच्या मुद्रेमध्ये म्हणजेच एका पायावर उभ्या आहेत आणि ही तपश्चर्या त्या महिषासुराचा वध केल्यामुळे प्राप्त झालेल्या पापांचं विमोचन करण्यासाठी करत आहेत. 

ह्या ठिकाणी भगवान विष्णू आणि श्री लक्ष्मी देवींनी भगवान शिवांची प्रार्थना केली. श्री लक्ष्मीदेवींना इथे पूमगल असं पण म्हणतात. त्यांनी इथे म्हणजेच थुरुथीमधे पूजा केली म्हणून ह्या स्थळाला पंथुरुथी म्हणतात.

शैव संत नालवर ह्यांची चरित्रे इथल्या भिंतींवर चित्रित केली आहेत. 

भगवान शिवांनी इथे एका विहिरीमध्ये १३ तीर्थे निर्माण केली. कश्यप ऋषींनी केलेल्या तपश्चर्येला मान देण्यासाठी म्हणून त्यांनी ही तीर्थे निर्माण केली. त्यांनी कश्यप ऋषींना आडी महिन्याच्या अमावास्येला दर्शन दिलं. अमावास्येला इथे पितृदोषाच्या निवारणासाठी गिरिवलम (टेकडीच्या भोवती प्रदक्षिणा) केली जाते. 

असा समज आहे की श्री संबंधर ह्यांनी श्री अप्पर ह्यांची पालखी आपल्या खांद्यावर वाहिली.    

प्रार्थना:

१. भाविक जनांची अशी भावना आहे की अमावास्येला गिरिवलम (डोंगराला प्रदक्षिणा) करून मग पूजा केल्यास पितृदोषांतून मुक्ती मिळते. 

२. भाविक जन इथे अपत्य प्राप्तीसाठी, विवाहातल्या अडचणी दूर होण्यासाठी तसेच शिक्षणात प्रगती होण्यासाठी प्रार्थना करतात. 

पूजा:

१. दररोज दिवसभरात चार पूजा केल्या जातात.

२. नियमित साप्ताहिक पूजा केल्या जातात. 

२. प्रदोष दिवशी प्रदोष पूजा केली जाते.

मंदिरात साजरे होणारे महत्वाचे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): सप्त स्थान उत्सव, ब्रम्होत्सव

आवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): श्री  गणेश चतुर्थी

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक, स्कंद षष्ठी उत्सव

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): कार्थिगई दीपम हा दिव्यांचा उत्सव

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): अरुद्रदर्शन

थै (जानेवारी-फेब्रुवारी): मकर संक्रांति

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६.३० ते ११.३०, संध्याकाळी ४.३० ते ८.३०

पत्ता: 

श्री पूवननाथर मंदिर, थिरुपूंथुरुथी पोस्ट, कंडीयुर तालुका, थिरुवैयारू, तंजावूर जिल्हा, तामिळ नाडू ६१३१०३

दूरध्वनी: +९१-४३६५३२२२९०, +९१-९४८६५७६५२९

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.  

Shri Puvananathar Temple / PushpaVaneshwarar Temple at Thiruppoonthuruthi

This place is also known as Melai Poonthuruthi. 

This is at about 3 kms from Kandiyur on Tanjavur-Thirukattupalli-Kallanai route, 5.8 kms from Thiruvaiyaru, 14.8 kms from Tanjavur and 14.6 kms from Thirukattupalli.

This temple is on the southern bank of Kaveri and on the bank of Kudumurutti river.

This temple has been revered by Shaiva Saints Appar, Vellalar and Sambandar, but sacred hymns of Sambandar are not available. This temple must have existed even before the 7th century. It was later reconstructed by the Chola king. The extensions were carried out by Chola, Pandya and Vijayanagar kings. The stone inscriptions in the temple give an account of endowments and the work done by various kings.

This Shiva temple is the sixth in the saptha sthana temples. Poo (pu means flower in Tamil), thuruthi (means place between the rivers in Tamil). This place is between the rivers Kaveri and Kudumurutti. Hence this place got the name Thiruppoonthuruthi. 

Shri Shiva obtained flowers for Nandi’s wedding from this place.

Moolavar: Shri Pushpavaneshwarar, Shri Adi Puranar, Shri Poyleliyar
Devi: Shri SaundaryaNayaki, Shri Azhakalamarthanayaki
Kshetra vruksha: Bilva
Sacred Teertha: Surya, Kashyap, Ganga and Agni
Puranik Name: Thiruppoonthuruthi
Present name: Melai-poonthuruthi
District: Tanjavur, Tamil Nadu

Kshetra purana: 

Nandi is said to have moved slightly to allow Shri Shiva to sight Appar and Sambandhar arriving together. River Kaveri was born from the kamandalu of Sage Agastya when a crow (Shri Ganesha) toppled kamandalu. It flowed through various places including Kandiyur, Thirupazhanam, Thiruvaiyaru, Thiruneithanam and finally she became stagnant to become the sea. On the way, she submerged Karuppur, Konerajapuram, Nadukaveri, Thiruvalampozhi and Thirupoothur. Shri Indra after worshiping Shri Ayyarappar (Shri Shiva) made her towards the east by the grace of Shri Shiva. This made land fertile and she flowed through Kandiyur and Poothur. At a higher level on the bank of the river there was a banyan tree. As the land was fertile and soft the place got the name Poonthurutti. 

Indra was cursed by Sage Gautam to have a thousand ugly signs on Indra's body for Indra's immoral act. In order to get rid of them Indra did penance at various Shiva sthalams. When he worshiped Shri Shiva at this place with flowers he got completely relieved of the curse. 

Two angels (Vinayas) who were cursed to become eagles got their original form by worshiping Shri Shiva at this place.

Those who worshiped at this place:
Shri Indra, Sage Kashyap, Shri Vishnu, Shri Lakshmi Devi, Shri Surya and Saint Appar.

Salient features:

1. The idols and paintings in the temple are very beautiful.

2. All the eight planets in the NavaGraha shrine face Lord Surya.

3. In this temple, we can have darshan of all seven ShivaLinga of the Sapta-Sthanam of Thiruvaiyaru.

4. The huge Nandi is believed to have moved aside to make way for Sambandhar.

5. In this temple, Ambika is facing the south which is considered very auspicious.

6. All the Nandis in this temple are slightly away from the center.

7. There are seven Gopurams in the temple and we can have darshan of all of them from a point in the mandap.

About temple:

This is a very old temple and occupies 2.5 acres. This temple consists of sanctum sanctorum, Antarala, ArthaMandap and MahaMandap. This is an east facing temple with a five tiered RajaGopuram. The sanctum sanctorum has a mini-gopuram. Nandi and Balipeetham are in between the two Gopurams. They are not in a straight line with Moolavar. The shiva linga is a swayambhu linga. There is a huge nandi said to have been made for the shaiva saint Sambandhar. The Rajagopuram is about 100 feet in height. 

The koshta murtis are Shri Vinayaka, Shri Ardhanarishwarar, Shri Bhikshatanar, Shri Veena Dakshinamurti, Shri Vishnu, Shri Brahma and Shri Durga Devi.

On the walls of the outer prakaram, paintings depict Shaiva saint Appar’s biography.

Idols and Shrines in the Prakaram:

Shaiva saints Appar, Sundarar along with his wives Paravainachiyar and Sangilinachiyar, Appar in sitting position, Shaiva saints Nalvar, Goddess MahaLakshmi, Goddess Durga, VeeraBhadra, Lord Vinayaka, Sridevi, Ayyanar, SaptaMatrika, NavaGraha shrine in which eight planets face Lord Surya, ChandiKeshwarar, Surya, KailashNadar, Sadhathapa Maharshi and Thirupanthankar.

Outer Parikrama:

Durgambika is a separate south facing shrine, KashiVishwanathar, Shivalingas of Sapta Sthana temples of Thiruvaiyaru. There is a SomaSkanda mandap and Nataraja Sabha in this parikrama. At this place, Lord Vishnu and Goddess Lakshmi offered prayers to Lord Shiva. Goddess Lakshmi is also praised as Poomagal and as she worshiped at Thuruthi the place is known as Poonthuruthi.

The history of Naalvars i.e four shaiva saints is painted on the walls. 

In the outer parikrama, we have a shiva lingas and idol of Shri Kadavanamali, the place where he manifested. In this place, Shri Shiva gave darshan to Appar. Shri Durga Devi idol is depicted as doing penance on one leg as if to get rid of the sin of killing Mahishasur. 

Lord Shiva created 13 teerthas in a well to appreciate penance of Sage Kashyap. He granted his darshan to the sage on new moon day in the Tamil month of Adi. Girivalam on new moon day is undertaken to get rid of pitrudosha. It is believed that Sambandhar carried the palanquin of Appar on his shoulders.

Prayers:

1. Devotees believe that on the day of the new moon, after performing Girivalam, if they worship at this temple they will be relieved from Pitrudosh.

2. Devotees worship here for child boon, for the removal of marriage obstacles and excellence in education and knowledge.

Pooja:

1. Daily four rituals are performed.

2. Pradosha pooja is performed regularly.  

Festivals: 

Chitrai (April-May): Sapta Sthanams festival and Brahmotsav

Avani (August-Sept): Ganesh chaturthi

Purattasi (sept-oct): Navaratri

Aippasi (Oct-Nov): Annabhishek and Skanda shashthi festival

Kathigai (Nov-Dec): Festival of light known as Karthikeya Deepam

Thai (Jan-Feb): Makar Sankranti

Masi (Feb-Mar): Shivaratri. 

Besides this, the daily rituals, weekly pujas are conducted. Arudra darshan is also celebrated.

Temple timings: 6:30am to 11:30am, 4:30pm to 8:30pm.

Temple address:

Shri Puvananathar temple, At post Thiruppoonthuruthi, Via Kandiyur Taluka, Thiruvairaru, District Tanjore, TN 613103.

Phone: +91-4365322290, +91-9486576529

Courtesy: Various websites and blogs

थिरुवलमपोळील येथील श्री आत्मनाथेश्वर

हे मंदिर तंजावूर पासून १७ किलोमीटर्स वर तंजावूर-थिरुकट्टूपल्ली मार्गावर वसले आहे. हे मंदिर थिरुकंडियुर पासून ५ किलोमीटर्सवर तर थिरुपूंथुरुथी पासून १ किलोमीटरवर आहे. नायनमारांनी स्तुती केलेल्या २७५ पाडळ पेथ्र स्थळांपैकी हे एक स्थळ आहे आणि ते कावेरी नदीच्या दक्षिण काठावर वसले आहे. श्रेष्ठ शैव संत अप्पर ह्यांनी ह्या मंदिराची स्तुती गायली आहे. म्हणून हे मंदिर सातव्या शतकाच्याही आधी बांधले असावे. चोळा साम्राज्याच्या काळामध्ये ह्या मंदिराचा जीर्णोद्धार होऊन दगडी मंदिर बांधले गेले. इथे बरेच शिलालेख आहेत पण सध्या ते सगळे विस्कळीत अवस्थेमध्ये आहेत. 

मूलवर: श्री आत्मनाथेश्वरर, श्री वडमूलनाथर, श्री वडमुळेश्वरर, श्री वडअरण्येश्वरर
देवी: श्री ज्ञानाम्बिका
क्षेत्र वृक्ष: वट वृक्ष (सध्या हे अस्तित्वात नाही), बिल्व
पवित्र तीर्थ: कावेरी नदी
पौराणिक नाव: वलमपुळील (अलमपुळील)
वर्तमान नाव: थिरुवलमपुळील

क्षेत्र पुराण:

१. पुराणानुसार अष्ट वसू हे श्री इंद्रदेवांचे परिचर होते. कालांतराने हे भगवान विष्णूंचे परिचर झाले. अष्ट वसू हे निसर्गाचे आठ पैलू समजले जातात. पुराणांमध्ये अष्ट वसुंबद्दल विविध स्पष्टीकरणे आहेत पण ह्या सगळया स्पष्टीकरणांमध्ये महाभारतातले स्पष्टीकरण स्वीकार्य समजलं जातं. रामायणामध्ये त्यांना कश्यप ऋषींचे पुत्र मानलं जातं तर महाभारतामध्ये त्यांना ब्रह्मदेवांचे किंवा मनूचे पुत्र मानलं जातं. वसिष्ठ ऋषींच्या कामधेनू ह्या गायीबरोबर अष्ट वसूंनी दुर्वर्तन केलं म्हणून वसिष्ठ ऋषींनी त्यांना पृथ्वीवर जन्म घेण्याचा शाप दिला. जेव्हां त्यांनी क्षमायाचना केली तेव्हां वसिष्ठ ऋषींनी त्यांना सांगितलं की ते गंगामातेच्या पोटी जन्म घेतील आणि गंगा माता त्यांना आपल्या मूळ रूपात येण्यासाठी मदत करतील. पण त्या अष्ट वसुंमधले एक वसू, ज्यांचे नाव बिबसन होते, ते मात्र त्यांच्या मूळ रूपात येणार नाहीत. असं म्हणतात की बिबसन हेच भीष्म म्हणून जन्माला आले. वसिष्ठ ऋषींच्या कामधेनू गाईबरोबरच्या दुर्वर्तनाचे मुख्य दोषी बिबसन होते.

२. इंद्र देवांना इथल्या श्वेत कमळांच्या तलावात स्नान केल्याने शापातून मुक्ती मिळाली. 

३. ह्या मंदिरामध्ये सुंदरर ह्यांना नंदिदेवांच्या विवाहाची बातमी मिळाली. 

४. स्थळ पुराणानुसार जेव्हा श्रेष्ठ शैव संत संबंधर ह्यांची पालखी ह्या मंदिराच्या जवळ आली त्यावेळी पालखी वाहकांमध्ये अजून एक श्रेष्ठ शैव संत अप्पर हे पण सामील झाले. जेव्हां पालखी थिरुपूंथुरुथी येथे आली तेव्हां संबंधरांना कळलं कि अप्पर ह्यांनी पालखी वाहिली म्हणून. त्यांनी अप्पर ह्यांची क्षमा मागितली आणि मग ते दोघेही मंदिरांच्या दर्शनासाठी गेले.

मंदिरात ज्यांनी उपासना केली त्यांची नावे:

कश्यप ऋषी, अष्ट वसू, शैव संत अप्पर, इंद्रदेव

वैशिष्ट्ये:

१. अष्ट वसूंनी ह्या मंदिरात भगवान शिवांची पूजा केली आहे.

२. इथे भैरवांची मूर्ती नाही कारण इथे भगवान शिव स्वतःच भैरव आहेत.

३. इथे दक्षिणामूर्तींचे नाव मेधा दक्षिणामूर्ती आहे.

४. मघा नक्षत्रासाठी हे परिहार स्थळ आहे. 

मंदिराबद्दल माहिती:

गाभाऱ्यामध्ये गाभारा, अंतराळ आणि अर्थ मंडप आहेत. हे पश्चिमाभिमुख मंदिर आहे आणि ह्या मंदिराला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. इथे ध्वजस्तंभ नाही. गाभाऱ्यासमोर बलीपीठ आणि नंदि आहेत. गाभाऱ्याच्या प्रवेशावर द्वारपाल आहेत. येथील शिव लिंग हे स्वयंभू आहे आणि बाकीच्या मंदिरातल्या शिव लिंगांच्या तुलनेत मोठ्ठे आहे. ह्या मंदिरात भैरवांचे स्वतंत्र देवालय नाही कारण भगवान शिव स्वतःच इथे भैरव आहेत. 

कोष्टामध्ये श्री विनायकर, श्री मेधा दक्षिणामूर्ती, श्री ब्रम्हदेव आणि श्री दुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. 

इथे एक परिक्रमा आहे आणि मंदिरातली बरीचशी देवालये ह्या परिक्रमेमध्येच आहेत. परीक्रमेमध्ये असलेल्या मूर्ती आणि देवालये अशी आहेत - श्री वल्ली आणि श्री दैवानै समवेत श्री सुब्रमण्य, श्री गणेश, पंचभूत लिंगे, श्री विशालाक्षी देवींसमवेत श्री काशी विश्वनाथ, नवग्रह, शैव संत नालवर, श्री नटराज, श्री मूळ विनायकर, श्री चंडिकेश्वरर, शैवसंत अप्पर. 

श्री अंबाळ त्यांच्या स्वतंत्र देवालयामध्ये आहेत आणि त्या दक्षिणाभिमुख आहेत. त्या ज्ञान देतात म्हणून त्यांना ज्ञानाम्बिका असं नाव आहे. त्या उभ्या मुद्रेमध्ये आहेत.

इथे श्री दुर्गादेवी ह्या खूप शक्तिमान मानल्या जातात कारण त्या आपल्या भक्तांना वरदाने देतात.

प्रार्थना:

१. भाविक जन इथे विवाहातल्या अडचणींचे निवारण होण्यासाठी, अपत्यप्राप्तीसाठी आणि शिक्षणामध्ये प्रगती मिळविण्यासाठी प्रार्थना करतात.

२. मघा नक्षत्रदोषांसाठी हे परिहार स्थळ आहे.

३. असा समज आहे की सलग ११ अष्टमी, ११ प्रदोष किंवा ११ सोमवारी इथे पूजा केल्यास सर्व ग्रहांच्या दोषांचे निवारण होते.

४. असा समज आहे की भगवान शिव, श्री अंबिका देवी आणि पंच लिंगांची सलग ८ पौर्णिमा दिवशी पूजा केल्यास अपत्य प्राप्तीचे आशीर्वाद मिळतात. 

पूजा:

मंगळवारी आणि शुक्रवारी इथे श्री दुर्गादेवींच्या विशेष पूजा केल्या जातात. तसेच दररोजच्या पूजा आणि प्रदोष पूजा पण केल्या जातात. 

मंदिरात साजरे होणारे काही महत्वाचे सण:

आवनी (ऑगस्ट-सप्टेंबर): मूळ नक्षत्र उत्सव
पूरत्तासी (सप्टेम्बर-ऑक्टोबर): नवरात्री, स्कंद षष्ठी
ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): अन्नाभिषेक
कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): प्रत्येक सोमवारी पूजा
मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी):  थिरुवथीरै
मासी (फेब्रुवारी-मार्च): शिवरात्रि

मंदिराच्या वेळा: 

सकाळी ७ ते ११, संध्याकाळी ५ ते ७

इथले पुजारी थिरुपूंथुरुथी येथून येतात म्हणून मंदिरात पूजेसाठी किंवा दर्शनासाठी जाण्याआधी पुजाऱ्यांशी पुढील दूरध्वनी क्रमांकावर संपर्क करावा - +९१-४३६५२८४५७३, +९१-४३६५३२२२९०

पत्ता:

श्री आत्मनाथेश्वर मंदिर, थिरुवलमपोळील पोस्ट (थिरुकंडीयुर मार्गे), थिरुवैयरू तालुका, तंजावूर जिल्हा, तामिळ नाडू

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.