Shri Naganatha Swamy / Ramanathar temple at Nagapattinam

This is one of the 12 Shiva temples around Nagapattinam. It is situated near Neelayadakshi-Kayarohanar Swamy temple. It is about 1 kilometer from Nagappatinam new bus stand. This is one of the rare Shiva temples which have two Shiva shrines inside the temple. Though this is an ancient temple, there are no details available for the same. But there are few inscriptions mentioned about the Pallava kings and buddhas. It is believed that the name of the city Nagapattinam was given due to the presence of this temple in this area. This temple is a parihar sthala for those born under Krittika nakshatra. 

Mulavar: Shri Naganathar, Shri Ramanathar

Devi: Shri Akhilandeshwari, Shri Parvatavardhini

Kshetra Vruksha: Bahava (Kondrai in Tamil) (Indian Laburnum tree)

Sacred Teertha: Nagateertha

Puranik Name: Nagapattinam

At the entrance of the temple, there is a three tiered Rajagopuram. At the entrance we have the sculptures of Dwarapalakas. As soon as we enter we come across a granite temple where we find idol of Shri Vinayaka, shrine of Nandi and Balipeeth. On the right hand side wall, there is a painting which depicts a Naga King Adishesha worshiping Shri Shiva. On the left hand side we come across the painting which depicts a Nagakannika (with the three breasts worshiping Shri Shiva).

In the main shrine we come across a Shiva linga known as Naganathar which is seven feet in height. On the southern side there is a another Shiva shrine known as Shri Ramanathar. There is a foot print believed to be that of Prabhu Shriram in front of Shiva Linga. There are number of anthills in the complex. And it is believed that serpents (Nagas) reside in them. We have the koshta murtis including Shri Chandikeshwar in their usual positions. There are two shrines for Shri Ambal namely Shri Akhilandeshwari and Shri Parvatvardhini. In this temple we have a separate shrine for Shri Vinayaka in the southwest corner. Shrine of Shri Subramanya with his consorts is found in the northern side of the sanctum. There are shrines for panchabhuta lingas, Shri Durga Devi, Shri Chandikeshwar, Shri Surya, Shri Shanishwar and Shri Chandra. The special feature is that there is a separate shrine for Shri Dakshinamurti. Shri Vinayaka in this temple is addressed as Shri Valanchuzhi Vinayaka (ujavya sondecha ganapati). There are shrines for Shri Shanmukha, Shri Chandikeshwar, Shri Bhairav in the parikrama. There is no Navagraha shrine in this temple. Near the shrine of Ramanathar swamy, we come across a banyan tree and the neem tree entwined together. There is an idol of Shri Vinayaka installed under it. The nagateertha is at the Ishanya corner (Northeast) of the temple complex. 

Kshetra Purana: 

According to purana, at this place, heeding to the request of Sanatkumars, the divine Shri Nandikeshwarar had narrated the greatness of Shri Naganathar to them. 

As mentioned in the earlier blog, the King of serpents Shri Adishesha used to worship Shri Shiva at five places including this place regularly on a Shivaratri day for a child boon. He used to take bath in a devateertha and worship Shri Kayarohaneshwarar swamy and Shri Neelayadakshi according to the rules for a child boon. By the grace of Shri Shiva he got a female child with a three breasts instead of two. A celestial voice informed him that the third breast will vanish when the girl sees a male on attaining puberty and she will marry the same person. Adishesha’s daughter used to worship Shri Shiva regularly with great devotion. One day she saw a Chola prince named Saalisugan on the bank of devateertha. At that very instance the third breast vanished automatically. She immediately realized that he would be her husband. The prince also fell in love with her. She went to Nagaloka to inform her parents and get their consent. As she did not return for a long time the prince was in deep sorrow. He worshiped Shri Shiva for guidance. Shri Shiva showed his the way to Nagaloka. He reached Nagaloka and married Naga princess. Nagaraja came to this place after handing over the kingdom to Saalisugan. He took bath in the Devateertha, established a Shiva linga and worshiped Shri Shiva. He obtained the following boons from Shri Shiva. 1. Nobody should die of snake bite at this place. 2. This place should be named after him. 3. Shri Shiva should reside at this place and grace the devotees and fulfill their wishes. 

Prabhu Shriram came to this place on his way to Shri Lanka. He was searching along the east coast for a suitable place to cross over to Shri Lanka. He took bath in the Kaveri sangam and worshiped Shri Kayarohanar swamy by reciting panchakshari shiva mantra. He then worshiped Shri Naganathar at this place. He established a shiva linga on the southern side of this temple and worshiped Shri Shiva. Shri Shiva manifested from the shiva linga and directed him to the place from where to build the bridge to Shri Lanka. He also narrated to him the importance and the sacredness of the this place. He stated that the area of 12 miles around this place is under Shri Parvati Devi’s grace. Area upto 2.25 miles in the sea is purified by river Ganga and Yamuna. A large number of Siddhas performed penance in this area in the gupta rupa. Sage Agastya has also graced this place. The sacred place Vedaranya is to the south of this place. Shri Durga Devi resides to the south of Vedaranya. You go to that place and build the bridge with her grace. On your way back to Ayodhya you worship at this place again. He stated that those who worship the Ramanatha Linga at this place on eclipse days during Arthodaya and Mahadaya punyakaal after taking bath in the sea will get their wishes fulfilled. 

Special features:

Shri Ambika Akhilandeshwari is in a separate shrine. 

We come across the idols of Rahu and Ketu near Shri Shiva’s shrine. This indicates that this is a parihar sthala for sarpadosha. 

This is a parihar sthala for Krittika nakshatra. 

The shrine of Shri Ramanathar was established by Shri Ram. 

It is very auspicious to worship Shri Shiva during the eclipse, during Arthodaya and Mahodaya punyakaal. 

There is a separate shrine for Shri Dakshinamurti.

Prayers:

Devotees pray for removal of obstacles in marriage, child birth and relief from ailments. Devotees pray here for relief from Nagadosha. 

Festivals:

Chitrai (April-May): Annual Brahmostav festival

Aadi (July-August): Puram festival 

Thai (Jan-Feb): Thai pusam and Pongal

Karthigai (Nov-Dec): Thiru karthigai, Puja on Somwar

Panguni (March-April): Panguni Uttaram

Those who worshiped: 

The seven celestial serpents (Vasuki, Takshak, Karkotaka, Airavatam, Kulig, Shankhapal, Adishesha, Nagavalli and Nagakannika), Prabhu Shriram

Timing: 7 am to 12 noon, 5 pm to 8 pm

Address: Shri Naganathar Swamy temple, Naga Sannadhi, Nagapattinam, Tamil Nadu - 611 001

Courtesy: Various websites and blogs

सप्त मातृका - श्री चामुंडी - श्री वडारण्येश्वरर

हे मंदिर वल्ललर कोविल ह्या नावाने पण प्रसिद्ध आहे. ह्या मंदिरामध्ये सप्त मातृकांपैकी श्री चामुंडी देवी ह्यांनी महिषासुर ह्या राक्षसाची हत्या केल्याने प्राप्त झालेल्या पापांचं क्षालन करण्यासाठी भगवान शिवांच्या आज्ञेवरून भगवान शिवांची पूजा केली. 

श्री चामुंडी देवी:

ह्यांना श्री पिडारी आणि श्री भद्रकाली अशी पण नावे आहेत. भगवान शिवांच्या तिसऱ्या नेत्रामधून त्या बाहेर आलेले दात आणि उग्र मुख अशा रूपात प्रकट झाल्या. कालांतराने त्या श्री चामुंडी देवीमध्ये रूपांतरित झाल्या. त्यांना एक मुख आहे आणि सोळा हात आहेत. त्या व्याघ्राजिन परिधान करतात. त्यांचा वर्ण काळा आहे आणि त्यांना तीन नेत्र आहेत. काही वेळेला त्यांना त्या महिषासूराच्या मृत शरीरावर बसल्या आहेत अशा रूपात चित्रित केलं जातं. त्या सापांचा हार परिधान करतात. त्यांना पुढे आलेले दात आहेत. त्यांची पूजा केल्याने शत्रूंवर विजय मिळवता येतो आणि इच्छिलेली वरदाने प्राप्त होतात. त्यांना रुद्राचे अंश मानलं जातं. चंड आणि मुंड ह्या राक्षसांना मारण्यासाठी त्या प्रकट झाल्या. श्री चामुंडी रूपामध्ये त्यांना एक शिर, चार हात, तीन नेत्र, तीक्ष्ण टोकदार दात आहेत. त्यांचा वर्ण काळा आहे, त्या वाघाचं कातडं आणि कवट्यांची माळ परिधान हरतात. डाव्या हातात त्या त्रिशूल परिधान करतात आणि छेदलेलं शिर धरतात. त्यांच्या उजवीकडील वरच्या हातामध्ये तलवार असते तर डाव्या हातामध्ये कवटी असते. त्या मृत झालेल्या महिषासुरावर बसल्या आहेत. त्यांचं मुख क्रूर आणि भीतीदायक आहे. त्यांना विजयाची देवता मानलं जातं. भाविक जन शत्रूंवर विजय मिळविण्यासाठी तसेच शत्रूंपासून रक्षण होण्यासाठी त्यांची पूजा करतात. त्यांची पूजा केल्यामुळे पती पत्नीमध्ये सुसंवाद साधतो. त्या सप्त मातृकांमधल्या पहिल्या मातृका देवी आहेत. 

ह्या ठिकाणी त्या श्री अष्टादशभुजा स्वरूपात भक्तांवर कृपावर्षाव करतात.

ह्या मंदिराला श्री मेधा दक्षिणामूर्ती असं पण म्हणतात. हे पंच दक्षिणामूर्ती स्थळांपैकी एक आहे. कावेरी नदीच्या उत्तर काठावर हे मंदिर वसलं आहे.

मुलवर: श्री वडारण्येश्वरर, श्री वल्ललर

देवी: श्री ज्ञानाम्बिका

पवित्र तीर्थ: कावेरी

स्थळ: मयीलादुथुराई, तामिळ नाडू

क्षेत्र पुराण:

पुराणांनुसार एकदा ऋषभ (म्हणजेच श्री नंदीदेव) भगवान शिवांना विविध स्थळीं घेऊन गेले. त्या वेळी श्री पार्वती देवी पृथ्वीवर लांडोरीच्या रूपामध्ये भगवान शिवांची पूजा करत होत्या. ह्या पूजे मध्ये सहभागी होण्यासाठी श्री ब्रह्मदेव हंसावर आरूढ होऊन, भगवान विष्णू गरुडावर आरूढ होऊन आणि इतर देवता त्यांच्या त्यांच्या वाहनावर आरूढ होऊन पूजेच्या ठिकाणी आले. भगवान शिवांच्या कृपेने नंदीदेव सर्वात आधी पोचले. आपण भगवान विष्णूंच्या आधी पोचलो ह्या भावनेने श्री नंदीदेवांना अहंकार झाला. ह्या अहंकाराचा नाश करण्यासाठी भगवान शिवांनी आपल्या जटांमधला एक केस श्री नंदीदेवांवर ठेवला ज्यामुळे श्री नंदीदेव मूर्च्छित झाले आणि ते खाली जाऊ लागले. श्री नंदीदेवांना आपल्या अहंकाराची जाणीव झाली. त्यांनी भगवान शिवांकडे क्षमाप्रार्थना केली. भगवान शिवांनी श्री नंदीदेवांना कावेरी नदीच्या काठावरील एका स्थळी जाऊन तपश्चर्या करण्याची आज्ञा केली. तपश्चर्येच्या अंती भगवान शिवांनी श्री नंदीदेवांना श्री दक्षिणामूर्तींच्या रूपात दर्शन दिलं आणि उपदेश पण दिला. श्री नंदीदेवांनी भगवान शिवांना ह्या स्थळी श्री दक्षिणामूर्तींच्या रूपात कायम राहण्याची विनंती केली. त्यांनी श्री दक्षिणामूर्तींची ८ स्तोत्रे रचून स्तुती केली. ह्या स्थळी श्री दक्षिणामूर्तींचे नाव श्री मेधा दक्षिणामूर्ती असे आहे. ह्या स्थळी भगवान शिवांनी आनंद तांडव नृत्य केलं.

पुराणांनुसार

१. जे कोणी श्री नंदीदेवांनी रचलेल्या ८ स्तोत्रांनी श्री दक्षिणामूर्तींची पूजा करतील त्यांना ज्ञानप्राप्ती होईल, त्यांचा अहंकार निघून जाईल आणि त्यांच्या सर्व पापांचं आणि दोषांचं निवारण होईल.

२. जे ऋषभ तीर्थामध्ये स्नान करतील त्यांना गंगा, यमुना, सरस्वती, नर्मदा आणि ताम्रभरणी नदींमध्ये स्नान केल्याचे पुण्य प्राप्त होईल. तसेच त्यांना कुरुक्षेत्र, प्रयाग आणि इतर तीर्थांचे दर्शन घेतल्याचे पुण्य प्राप्त होईल. 

३. हे स्थळ गुरु ग्रहदोषांचे परिहार स्थळ म्हणून प्रसिद्ध आहे. भाविक जन इथे विवाहातल्या अडचणी दूर होण्यासाठी तसेच अपत्यप्राप्तीसाठी तसेच ज्ञान, बुद्धी आणि शिक्षणांत प्रगती होण्यासाठी प्रार्थना करतात.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे मंदिर साधारण १२०० वर्ष जुनं आहे. असा समज आहे कि हे मंदिर चोळा साम्राज्यातल्या राजांनी बांधलं आहे आणि ते सध्या धर्मपूरम अधिनम ह्यांच्या नियंत्रणाखाली आहे. हे मंदिर पश्चिमाभिमुख असून त्याला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. हे मंदिर २ एकरवर पसरलेलं असून त्याला दोन परिक्रमा आहेत. प्रवेशद्वाराजवळ श्री विनायक, श्री मुरुगन, श्री पार्वती देवी आणि श्री दक्षिणामूर्ती ह्यांच्या मूर्ती आहेत. येथील अधिष्ठान देवता पश्चिमाभिमुख आहे. येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. कोष्ठा मध्ये श्री गणपती, श्री मेधा दक्षिणामूर्ती, श्री लिंगोद्भवर आणि श्री दुर्गा देवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. श्री चंडिकेश्वरांचे स्वतंत्र देवालय आहे. ह्या मंदिराचे वैशिष्ट्य म्हणजे इथली श्री दक्षिणामूर्तींची मूर्ती ज्यांना इथे गुरु भगवान म्हणतात, दक्षिणाभिमुख असून ते श्री नंदीदेवांवर आरूढ झालेले आहेत. ते वटवृक्षाच्या खाली आहेत, त्यांनी चंद्रकोर धारण केली आहे, त्यांचा उजवा हात ज्ञानमुद्रेत आहे तर डाव्या हातामध्ये पुस्तक धरलेलं आहे. त्यांच्या पायाशी चार सनत्कुमार ऋषी बसले आहेत ज्यांच्यापुढे श्री दक्षिणामूर्ती हे खूप तरुण दिसत आहेत. श्री दक्षिणामूर्तींच्या शिरावर गंगा आहे, अग्नी आहे आणि त्यांच्या शरीरावर विभूती विलेपली आहे. त्यांच्या पायाखाली एक राक्षस आहे तो अज्ञानाचे प्रतीक आहे. 

श्री देवींचे स्वतंत्र देवालय आहे. ह्या देवालयामध्ये सप्त मातृका, श्री गणेश, श्री मुरुगन त्यांच्या पत्नी श्री वल्ली आणि श्री दैवनै ह्यांसह, श्री शनैश्वर, श्री सूर्य, श्री चंद्र, श्री मंगळ ह्यांच्या मूर्ती आहेत तसेच अगस्त्य लिंग आणि ब्रह्म लिंग पण आहे. 

पंच दक्षिणामूर्ती स्थळे:

मयीलादुथुराई च्या आसपास पंच दक्षिणामूर्ती स्थळे आहेत.

१. श्री मयूरनाथर मंदिर (मयीलादुथुराई)

२. श्री मार्गसहेश्वरर मंदिर (मुवलूर). इथे भगवान शिवांना श्री वळीकट्टूमवल्लाळ असं संबोधलं जातं

३. श्री उचिरावनेश्वरर (थिरुविलनगर). इथे भगवान शिवांना श्री थूरैकट्टूमवल्लाळ असं संबोधलं जातं

४. श्री वेदारण्येश्वरर (मयीलादुथुराई). इथे भगवान शिवांना श्री ककट्टूमवल्लाळ असं संबोधलं जातं

५. श्री वागेश्वरर (पेरूमचेरी). इथे भगवान शिवांना श्री मोळीकट्टूमवल्लाळ असं संबोधलं जातं

मंदिरामध्ये साजरे होणारे सण:

चित्राई (एप्रिल-मे): चैत्र पौर्णिमेला चंडी होम

आडी (जुलै-ऑगस्ट): पुरम उत्सव 

पुरत्तासी (सप्टेंबर-ॲाक्टोबर): नवरात्र 

ऎप्पासी (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): विशेष पूजा, पौर्णिमा आणि अमावास्येला विशेष अभिषेक

कार्थिगई (नोव्हेंबर-डिसेंबर): शेवटच्या गुरुवारी विशेष पूजा केल्या जातात, कार्थिगई दीपम

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): अरुद्र दर्शन उत्सव

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): महाशिवरात्री, मासी माघम

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): पंगूनी उत्तरम

गुरु गोचराच्या (गुरुग्रहाचे एका राशीमधून दुसऱ्या राशीमध्ये भ्रमण) समयास इथे विशेष पूजा केली जाते. 

ह्या मंदिराशिवाय अजून एक मंदिर आहे जिथे श्री चामुंडी देवींनी श्री पार्वती देवींसमवेत भगवान शिवांची पूजा केली. त्या मंदिराला पुल्लमंगई असा म्हणतात आणि येथील भगवान शिवांचे नाव श्री अलनथुराईनाथर असे आहे. ह्या मंदिराबद्दल ची माहिती आम्ही Shri Alanthurai Nathar Temple ह्या शीर्षकाखाली ऑक्टोबर ५ २०१९ ला इंग्लिश मध्ये प्रकाशित केली आहे. ह्याचे मराठी भाषांतर आम्ही लवकरच प्रकाशित करू.

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

Shri Naganathar Temple at Melakottaivasal, Nagore

This is one of the seven Sapta Sthana temples of Nagapattinam. It is at a distance of about Nagapattinam on Nagapattinam-Karaikkal route. This is one of the Rahu-Ketu parihar sthala. 

Mulavar: Shri Naganath Swamy
Utsavar Murti: Shri Chandrashekhar, Shri Kalyanasundarar, Shri Tyagaraja
Kshetra Vruksha: Punnaga Tree
Sacred Teertha: Chandra Teertha
Puranik Name: Punnaga Vanam
Present Name: Nagore
District: Nagapattinam

This is an east facing temple with a five tiered Rajagopuram, and has two prakarams (outer and inner). The shiva linga is a Swayambhu Linga. Shri Shiva is believed to have manifested as a Linga under the Punnaga tree and gave darshan to Shri Vishnu. There is a majestic idol of Nandi in the Mahamandap. 

The utsav murtis (festival idols) are on the right side of the sanctum. On the front side of the Gopuram there are beautiful idols of Shri Gajasamhar murti, Shri Bhikshadanar, Ekapad murti, Ganaga visarjan murti and Shri Sarabheshwarar on the front side of the Gopuram. On the left side of Shri Shiva’s shrine we have the shrine of Shri Parvati Devi, Nayanar, Shri Nataraja and Shri Ayyappa. On the right side of outer parikrama, we find Chandra Teertha and on the left side we have a beautiful garden. On the right side of inner parikrama we come across the idols of Shri Jwareshwarar, Shri Dakshinamurti, Shri Nagakannika, Shri Valampuri (trunk on the right उजव्या सोंडेचा गणपती). On the western side, we come across idols of Rahu, Ivelenathar (Shiva linga), Dattapurishwarar Linga, Shri Mahalakshmi and Nalavar in separate shrines. On the left side, we have the shrines of Shri Brahma, Shri Durga Devi, Shri Kashi Vishwanatha, Shri Narthana Vinayaka. Shri Shanishwarar in a separate shrine. In the inner parikrama, we have a separate shrine for Rahu with his consorts Nagavalli and Nagakannika. 

Kshetra Purana: 

According to the purana, on the full moon day of the Tamil month Aani, Shri Chandra worshiped Shri Shiva. Shri Indra on the full moon day, in Tamil month of Aani performed Brahmotsava for 10 days. They hoisted a flag held a chariot procession of Shri Shiva. Similarly on the new moon day, in the tamil month of Masi, Shri Nagaraja also held Brahmotsava for 10 days. On the ninth day he held chariot procession for Shri Shiva and it happened to be Mahashivaratri day. On the same day in the forest a five year old son of a Brahmin named Sambandhan was playing in the forest. The boy happened to witness the union of Nagaraja and his wife at that time. When the Nagaraja noticed that the boy has witnessed the union he beat the boy. The boy died of snake poison. By his divine vision the Brahmin came to know the cause of death of his son. He cursed the Nagaraja to lose all his powers, knowledge, position and roam alone on the earth. The Nagaraja begged for pardon and for relief of the curse. The brahmin stated that when the Nagaraja meets his father Sage Kashyap after 1000 years and when he worships Shri Shiva on the Mahashivaratri day in the month of Masi at the following places during the four parts of the night, he will be relieved of a curse. The four places where Nagaraja worshiped during the four parts of the night are - 1. In the first part of night at Naganatha swamy temple at Vilvavanam in Kumbhakonam, 2. In the second part of the night at Naganathar temple at Shenbaga Vanam (Champa Forest, known as Sonachafa in Marathi) at Thirunagheshwaram, 3. On the third part of the night Shri Naganathar temple in Shami forest (Vannivanam in Tamil) at Thirupampuram, 4. In the fourth part of the night, Shri Naganathar swamy temple at Punnagavanam in Nagore.

Since Nagaraja worshiped Shri Shiva at this place, he is known as Shri Naganathar and Devi as Shri Nagavalli

2. Shri Shiva gave darshan to Shri Vishnu on the full moon day of Vaikasi. 

Those who worshiped Lord Shiva at this place: Shri Indra, Shri Chandra, Shri Vishnu, Shri Brahma, Sage Durvasa, and Rudrasanman.

Prayers: 1. As this is the parihar sthala for Nagadosha and Rahudosha, devotees worship at this place for relief from dosha. 2. Devotees believe that if one worships Shri Shiva after performing Shraddha ceremony of pitrus, at this place and gives alms and makes a daan, one gets a benefit of Gaya shraddha. 

This is a parihar sthala for Kalasarpa dosha, Mangala dosha. Hence devotees come in large number for eradication of these doshas. 

Festivals:

Mahashivaratri, Pradosha, Thiru Karthigai, Ardhajam Puja, Full moon, New moon, and Brahmotsav

Temple timing: 5.30 am to 12 noon, 4.30 pm to 6.30 pm

Address: Shri Naganatha Swamy / Nagavalli Ambal temple, Shivan Sannidhi, Nagore, Nagapattinam District, Tamil Nadu 611 002

Telephone: 91 98652 69553

सप्त मातृका - श्री वाराही - वळूवूर विराट्टेश्वरर

भगवान शिवांच्या आज्ञेवरून श्री वाराही देवींनी राक्षसांची हत्या केल्याने प्राप्त झालेल्या पापांचं क्षालन करण्यासाठी इथे भगवान शिवांची पूजा केली. त्या भगवान विष्णूंच्या शक्ती आहेत. राक्षसांबरोबरच्या युद्धामध्ये त्या श्री अंबिका देवींच्या पार्श्व भागातून प्रकट झाल्या. त्या काळ्या रेशमाचे पोशाख परिधान करतात. त्यांचे मुख रानडुक्कराचे आहे. त्यांचे वक्षस्थळ रुंद आहे आणि त्या स्वर्णालंकार परिधान करतात. त्यांना एक मुख आहे, चार हात आहेत, तीन नेत्र आहेत आणि त्यांचा वर्ण काळा आहे. त्यांच्या एका हातामध्ये नांगर आहे तर दुसऱ्या हातामध्ये युद्धामध्ये वापरली जाणारी कुऱ्हाड आहे. त्यांचे उरलेले दोन हात अभय आणि वरद मुद्रेमध्ये आहेत. त्यांच्या अजून एका रूपामध्ये त्यांच्या हातांमध्ये नांगर आणि कुऱ्हाड च्या ऐवजी शंख आणि चक्र असतात. काही पुराणांमधल्या त्यांच्या रूपाच्या वर्णनानुसार त्यांचे पोट मोठे असून त्यांना सहा हात असून त्यातील दोन हात अभय आणि वरद मुद्रेमध्ये आहेत तर उरलेल्या हातामध्ये त्रिशूल, कपाल (कवटी), मुसळ, साप, शंख असतात. त्यांची वाहने सिंह, रेडा, काळे ठिपके असलेले हरीण आणि काळा साप आहे. त्यांच्या पूजेसाठी योग्य दिवस - चतुर्थी, षष्ठी आणि अष्टमी.

हे अष्टविराट्ट स्थळांमधले सहावे मंदिर आहे. इथे भगवान शिवांनी गजासुराचा (उन्मत्त हत्ती) वध केला. ही जागा मयीलादुथुराई-थिरुवरुर मार्गावर आहे. ज्या मंदिरामध्ये जाऊन नायनमारांनी भगवान शिवांची स्तुती केली त्या स्थळांना पाडळ पेथ्र स्थळं म्हणतात. तर नायनमारांनी केलेल्या भगवान शिवांच्या स्तुतीमध्ये ज्या मंदिरांचा उल्लेख आढळतो त्या मंदिरांना थेवर वैप्पू स्थळं म्हणतात. 

ही जागा महाप्रलयामध्ये बुडाली नाही म्हणून ह्या जागेला वळूवूर असं नाव प्राप्त झालं. असा समज आहे की ह्या विराट्टस्थळाच्या सभोवताली पिप्पली वन, शमी वन, दारुका वन आणि बद्री वन आहे. 

मुलवर: श्री विराट्टेश्वरर, श्री कृत्तीवासर, श्री गजसंहार, श्री गजारी, श्री ज्ञानसभा

देवी: श्री बालांबिका, श्री बाल-गुजांबिका, श्री एलनकिल्याई नायकी

क्षेत्र वृक्ष: शमी, देवदार, कापुरी मदुरा

पवित्र तीर्थ: पाताळ गंगा, पंचमुख तीर्थ

स्थळ: थिरु वळूवूर

जिल्हा: नागपट्टीनं, तामिळ नाडू

पुराणिक नाव: दारुका वन

क्षेत्र पुराण:

एकदा दारुका वनामध्ये तपश्चर्या करणाऱ्या ऋषींना अशी भावना निर्माण झाली कि त्यांच्या तपश्चर्येमुळे आता ते सहज मुक्ती मिळवू शकतील. त्यांच्या मध्ये अशी भावना निर्माण झाली कि त्यांना वाटायला लागलं कि आता त्यांना मुक्तीसाठी देवाच्या कृपेची गरज नाही. त्यांचा आणि त्यांच्या पत्नींचा अहंकार एवढा वाढला की भगवान शिवांनी त्यांना शिक्षण द्यायचं ठरवलं. भगवान शिव आणि भगवान विष्णू रूप बदलून दारुका वनात आले. भगवान शिवांनी भिक्षाटनर रूप घेतलं तर भगवान विष्णूंनी मोहिनी म्हणजेच मोहात पडणाऱ्या लावण्यवती स्त्रीचं रूप घेतलं. मोहिनीला बघून सर्व ऋषी तिच्यावर मोहित झाले तसेच भिक्षाटनरचे रूप बघून ऋषींच्या स्त्रिया त्यांच्यावर मोहित झाल्या. त्यांचं आपल्या दैनंदिन कर्तव्यामध्ये लक्ष लागेनासं झालं. भिक्षाटनर आणि मोहिनी ह्यांच्या मिलनातून श्री अय्यप्पा जन्माला आले आणि त्यानंतर भगवान विष्णू तेथून अदृश्य झाले. त्यामुळे सगळे ऋषी भिक्षाटनरवर क्रोधीत झाले. त्यांनी भिक्षाटनरचा नाश करण्यासाठी यज्ञ करून त्यातून मायावी अग्नी, वाघ, हरीण, कुऱ्हाड, साप आणि मुयालगन नावाचा राक्षस निर्माण करून ते भिक्षाटनरवर धाडले. पण ते कोणी भिक्षाटनरला हानी पोचवू शकले नाहीत. शेवटी ऋषींनी यज्ञातून उन्मत्त हत्ती म्हणजेच गजासुर निर्माण करून त्याला भिक्षाटनरला मारण्यासाठी धाडलं. भिक्षाटनर गजासुराच्या पोटामध्ये शिरले आणि ते फाडून बाहेर आले. बाहेर येताना ते ऊर्ध्व तांडव करत बाहेर आले. ऋषींना जेव्हां लक्षात आले कि भिक्षाटनर म्हणजे दुसरे तिसरे कोणी नसून स्वतः भगवान शिव आहेत तेव्हा त्यांना आपली चूक ध्यानात आली आणि त्यांनी भगवान शिवांकडे क्षमायाचना केली. भगवान शिवांनी येथे गजासुराचा संहार केला म्हणूनच त्यांना गजसंहार मूर्ती असे नाव प्राप्त झाले.

अजून एका आख्यायिकेनुसार श्री शनीश्वरांनी सूर्यमंडळामध्ये विक्रम राजाच्या विरुद्ध युद्ध पुकारलं. राजा पराभूत झाला आणि इथल्या तीर्थामध्ये पडला. राजाने तीर्थामध्ये स्नान केले आणि भगवान शिवांची आराधना केली. भगवान शिवांनी त्याच्या आराधनेवर प्रसन्न होऊन त्याच्यावर कृपा केली. जेव्हा श्री शनीश्वरांना कळलं कि विक्रम राजा भगवान शिवांचा भक्त आहे तेव्हां त्यांनी भगवान शिवांकडे क्षमायाचना केली. भगवान शिवांनी त्यांना क्षमा केली पण त्यांनी श्री शनीश्वरांना एका पायाने अपंग केलं. 

अजून एका आख्यायिकेनुसार इथे ४८००० ऋषींनी तपश्चर्या केली आणि ज्ञान मिळवले.

मंदिराबद्दल माहिती:

ह्या मंदिराला पांच स्तरांचं राजगोपुर आहे. ह्या मंदिराची रचना बाकीच्या मंदिरांपेक्षा वेगळी आहे. इथे श्री नंदि आणि गाभाऱ्याच्या मध्ये तीर्थ (तलाव) आहे. येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. भगवान शिवांच्या पादकमलांचं दर्शन फक्त इथेच होतं. इथल्या तीर्थामध्ये पांच विहिरी आहेत. ह्या तीर्थाचे नाव पंचमुख किनारु विहीर असे आहे. ह्या तीर्थाचे दुसरे नाव पंचब्रह्म तीर्थ असे पण आहे. मंदिर साधारण १५०० वर्षे जुनं आहे. 

मंदिरातील इतर मुर्त्या आणि देवालये:

इथे श्री गणेशांचं श्री सेल्व-विनायक असं नाव आहे. श्री गजसंहार मूर्ती हे ह्या क्षेत्राचं वैशिष्ट्य आहे. हि मूर्ती खूप भव्य आहे. ह्या मूर्तीमध्ये भगवान शिवांचा एक पाय गजासुराच्या डोक्यावर आहे. त्यांचा अविर्भाव गजासुराचं कातडं काढून ते परिधान करत आहेत असा आहे. ह्या मूर्तीच्या जवळ श्री पार्वती देवी बाल्य रुपातले श्री मुरुगन ह्यांना आपल्या कंबरेवर बसवून नेत आहेत अशी मूर्ती आहे. त्यांच्या चेहेऱ्यावर भय आहे आणि ह्या दृश्यापासून त्या दूर जात आहेत असा त्यांचा अविर्भाव आहे. बाल्यरूपातले श्री मुरुगन श्री पार्वती देवींना भगवान शिवांकडे म्हणजेच आपल्या पित्याकडे बोट करून तिकडे बघायला सांगत आहेत असा त्यांचा अविर्भाव आहे. चिदंबरम मंदिराप्रमाणे इथे पण गजसंहार मूर्तीच्या मागे यंत्र स्थापित केले आहे. ज्या मंडपात श्री गजसंहार मूर्ती आहे त्याचे नाव ज्ञानसबा असे आहे. भगवान शिवांनी इथे ऊर्ध्व तांडव नृत्य केले. श्री शनीश्वरांचे स्वतंत्र देवालय आहे. ते धनुष्यबाण घेऊन उभे आहेत असा त्यांचा अविर्भाव आहे. गाभाऱ्याच्या समोरील तीर्थाचे नाव पाताळ गंगा किंवा ईशान तीर्थ असे आहे. मुलवर मूर्तीच्या हातात अत्यंत आकर्षक आणि सुंदर नागभुषण आहे. गाभाऱ्याच्या भिंतींवर अष्टविराट्ट कथा भित्तिचित्रांवर चित्रित केल्या आहेत. जवळ जवळ १० शिळांवर विविध माहिती कोरलेली आहे. इथे श्री वीरभद्रांचे श्वान हे वाहन आहे. असा समज आहे कि ते भगवान शिव आणि मोहिनी रुपातले भगवान विष्णू ह्यांचा पुत्र श्री अय्यप्पा ह्यांचे रक्षण करण्यासाठी येथे आले. ह्या मंदिराला ध्वजस्तंभ आहे. 

मंडपामध्ये ६३ नायनमारांच्या मुर्त्या आहेत. तसेच श्री गजलक्ष्मी, श्री वल्ली आणि श्री दैवनै ह्यांच्या समवेत श्री मुरुगन ह्यांची स्वतंत्र देवालये आहेत. परिक्रमेमध्ये श्री सूर्य, श्री चंद्र, श्री शनी आणि श्री भैरव ह्यांच्या मुर्त्या आहेत. इथे स्वतंत्र नवग्रह संनिधी आहे. 

मंदिरात साजरे होणारे सण:

मासी (फेब्रुवारी-मार्च): मघा नक्षत्रावर १० दिवसांचा गजसंहार उत्सव. प्रत्येक दिवशी सकाळी आणि संध्याकाळी पूजा करून मूर्तींची मिरवणूक काढली जाते. ९व्या दिवशी श्री गजसंहार मूर्तीची मिरवणूक निघते. १०व्या दिवशी “तीर्थवारी” नावाचा उत्सव साजरा होतो ज्यामध्ये तीर्थामधल्या मंडपामध्ये देवांना त्यांची पूजा करण्यासाठी नेले जाते

मारगळी (डिसेंबर-जानेवारी): ३ दिवसांचा अरुद्र दर्शन उत्सव साजरा होतो. 

पूरत्तासी (सप्टेंबर-ऑक्टोबर): नवरात्री उत्सव

कार्थिगई (ऑक्टोबर-नोव्हेंबर): सोमवारी रात्री विशेष पूजा केली जाते आणि गाभाऱ्यामध्ये यंत्र पूजा साजरी होते

आडी (जुलै-ऑगस्ट): पुरम उत्सव

पंगूनी (मार्च-एप्रिल): उथिरम उत्सव, महाशिवरात्री, अमावस्या प्रदोष पूजा

पोंगल च्या वेळेस इथे विशेष पूजा केली जाते तसेच तामिळ नववर्ष आणि इंग्लिश नववर्षदिनी पण विशेष पूजा केली जाते. 

भाविक जन इथे अपत्यप्राप्ती आणि विवाहातल्या अडचणी दूर होण्यासाठी प्रार्थना करतात. असा समज आहे की इथल्या यंत्राची पूजा केल्याने वाईट शक्ती आणि वाईट करणींच्या परिणामांवर मात करता येते. मनःशांतीसाठी भाविक जन इथे श्री कृथीवासर ह्यांची पूजा करतात.

ह्या मंदिराशिवाय श्री वाराही देवींनी अवूर येथील श्री पशुपतीश्वरर, ज्याला पशुमंगई असं पण म्हणतात, ह्या मंदिरात पण भगवान शिवांची पूजा केली. आणि नवरात्रीमध्ये श्री पार्वती देवींसमवेत मयीलादुथुराई जवळ असलेल्या श्री कळूक्कनिमुट्टम ह्या मंदिरात पण भगवान शिवांची पूजा केली. ह्या मंदिराची माहिती इंग्लिशमध्ये आम्ही ऑक्टोबर ३ २०१९ ला प्रकाशित केली होती. ह्या मंदिराची माहिती मराठीमध्ये आम्ही लवकरच प्रकाशित करू.

अस्वीकरण आणि शिष्टाचार (Disclaimer and courtesy):

ह्या लेखांमधली माहिती संकलित करताना विविध आचार्यांचे उपन्यास, दक्षिण भारतातील काही नियतकालिके, तसेच इंटरनेट वरील विविध ब्लॉग्स आणि वेबसाईट्स ह्यांचा आधार घेतला आहे. आपल्याला ह्या लेखांमध्ये काही त्रुटी आढळल्यास आम्हाला जरूर कळवा.

सप्त मातृका - श्री कौमारी - श्री पंचवटीश्वरर

सप्त मातृकांमधल्या श्री कौमारी ह्यांनी राक्षसांची हत्या करून प्राप्त झालेल्या पापांचं क्षालन करण्यासाठी इथे भगवान शिवांची पूजा केली. श्री कौमारी ह्या श्री सुब्रमण्यम, ज्यांना श्री कुमारस्वामी असं पण म्हणतात, ह्यांच्या शक्ती आहेत. श्री कौमारीदेवींना श्री षष्ठी देवी किंवा श्री देवसेना देवी असं पण संबोधलं जातं. त्यांना सहा मुखे आहेत, बारा नेत्र आहेत आणि बारा हात आहेत. त्यांचा वर्ण किंचित रक्तवर्ण आहे. त्यांच्या ध्वजावर मोराचे चिन्ह आहे. त्यांचे वाहन मोर आहे. त्या वीरतेचं प्रतीक आहेत आणि निर्भय आहेत. त्यांच्यामुळेच श्री सुब्रमण्यम ह्यांना राक्षसांवर विजय मिळवता आला. सहा कृत्तिका कन्या त्यांची सेवा करतात. त्या आपल्या हातांमध्ये त्रिशूल आणि भाला धारण करतात. तसेच त्यांचे दोन हात अभय आणि वरद मुद्रेमध्ये आहेत. कधी कधी त्यांच्या ध्वजावर कोंबडा हे चिन्ह पण असतं. त्या अपत्य प्राप्तीचे वरदान देतात आणि अपत्यांचं रक्षण पण करतात.

मुलवर: श्री पंचवटीश्वरर, श्री जटानादर

देवी: श्री बृहन्नायकी, श्री कल्याणसुंदरी

क्षेत्र पुराण:

ऋषी आनंदमुनी ह्यांच्यासाठी भगवान शिवांनी येथे आनंद तांडव नृत्य केले म्हणून ह्या स्थळाला आनंदतांडवपुरम असं नाव प्राप्त झालं. 

भारद्वाज ऋषींची श्री पार्वती देवी आणि भगवान शिव ह्यांना वधूवरांच्या रूपात पाहण्याची खूप इच्छा होती. त्यांच्या प्रार्थनेला मान देऊन श्री पार्वती देवी आणि भगवान शिवांनी त्यांना इथे वधूवरांच्या रूपात दर्शन दिलं. म्हणून इथे श्री पार्वती देवींचे नाव श्री कल्याणसुंदरी असे आहे. श्री कल्याणसुंदरी ह्यांचे स्वतंत्र देवालय आहे. तसेच श्री बृहन्नायकी देवी ह्यांचे पण स्वतंत्र देवालय आहे. येथील शिव लिंग स्वयंभू आहे. 

६३ नायनमारांपैकी श्री मनकंजर हे भगवान शिवांचे कट्टर भक्त होते. ते येथील राजाच्या सैन्याचे सेनापती होते. त्यांच्या पत्नीसमवेत त्यांनी भगवान शिवांची मनोभावे भक्ती केली. त्यांना अपत्य नव्हते. ते आपल्या पत्नीसमवेत भगवान शिवांकडे अपत्यप्राप्तीसाठी प्रार्थना करायचे. त्यांच्या भक्तीवर प्रसन्न होऊन भगवान शिवांनी त्यांना अपत्यप्राप्तीचा आशीर्वाद दिला. त्या आशीर्वादाच्या प्रभावाने त्यांना शुभ दिवशी शुभ लग्नी कन्याप्राप्ती झाली. तिचे पुण्यवर्धिनी असे नामकरण करण्यात आले. पुण्यवर्धिनी मोठी झाल्यावर खूप सुदंर दिसायला लागली. तिचे केस खूप लांब आणि सुंदर होते. श्री मनकंजर ह्यांनी पुण्यवर्धिनीचा विवाह निश्चित केला. तो तरुण पण शिव भक्तच होता. विवाहाच्या आदल्यादिवशी त्यांच्या घरी एक शिव मुनी आले. त्यांनी भगवं वस्त्र परिधान केलं होतं आणि गळ्यामध्ये रुद्राक्षाच्या माळा परिधान केल्या होत्या. त्यांनी त्यांच्या जटा पांच भागामध्ये विभागल्या होत्या आणि त्या त्यांनी  उपवित (जानवे) म्हणून परिधान केल्या होत्या (म्हणूनच इथे भगवान शिवांचे नाव श्री पंचवटीश्वरर किंवा श्री जटानादर असे आहे). त्या काळात शिव मुनी आणि शैव संतांची ही एक प्रथा होती. पुण्यवर्धिनीचे सुंदर आणि लांब केस पाहून ते शिवमुनि म्हणाले कि ते केस त्यांच्या पंचवटी (उपवित) आहेत. हे ऐकून श्री मनकंजरांनी पुण्यवर्धिनीचे केस कापले आणि ते शिव मुनींना अर्पण केले. त्यानां आपल्या कन्येचे केस शिवमुनींसाठी पंचवटी म्हणून उपयोग होणे हे एक पुण्यकर्मच भासले. तिथे विवाहासाठी आलेले बाकीचे लोक मात्र ह्या घटनेने अचंबित झाले. त्यांना हे सगळं शास्त्रबाह्य आहे असे वाटत होते. म्हणून त्यांना खूप वाईट वाटले. त्याचवेळी शिवमुनींच्या जागी भगवान शिव प्रकट झाले आणि त्यांनी श्री मनकंजर, त्यांच्या पत्नी आणि त्यांच्या कन्येला आशीर्वाद दिले तसेच पुण्यवर्धिनीचे केस पण पुनःप्रस्थापित केले. जेव्हा नवरदेवांना ही बातमी कळली तेव्हां ते पण ह्या स्थळी धावत आले आणि आपल्याला भगवान शिवांचे दर्शन झाले नाही म्हणून शोक करू लागले. पुढे जाऊन ते पण ६३ नायनमारांपैकी एक नायनमार झाले ज्यांचे नाव कालिकाम नायनार म्हणून प्रसिद्ध झाले.

मंदिराबद्दल माहिती:

हे खूप छोटं पण सुंदर मंदिर आहे. मंदिरासमोर तलाव आहे. मंदिराला एक परिक्रमा आहे. इथे राजगोपुर नाही पण प्रवेशद्वाराच्या वर भगवान शिव, श्री पार्वती देवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. ह्याशिवाय येथे श्री कौमारीदेवी, श्री गणपती, श्री सुब्रमण्यम ह्यांची छोटी देवालये आहेत. तसेच श्री आनंदमुनी, भारद्वाज ऋषी, नालवर ह्यांच्या मूर्ती आहेत. 

मंदिरात होणाऱ्या मुख्य पूजा:

प्रत्येक महिन्यात प्रदोष पूजा तसेच शिव रात्री पूजा साजऱ्या होतात. तसेच दैनंदिन पूजा, अभिषेक हे पण साजरे होतात. 

भाविक जन येथे विवाहातल्या अडचणी दूर होण्यासाठी प्रार्थना करतात. तसेच शांती आणि वैभव प्राप्तीसाठी भगवान शिवांना आणि श्री पार्वती देवींना वस्त्र अर्पण करतात आणि अभिषेक करतात.

मंदिराचा पत्ता: आनंदतांडव पुरम, जिल्हा मयीलादुथुराई, तामिळनाडू

मंदिराच्या वेळा: सकाळी ६ ते १०, संध्याकाळी ५ ते ८

श्री कौमारी देवींनी अजून एका मंदिरात नवरात्रीच्या दरम्यान भगवान शिवांची पूजा केली. त्या मंदिराचे नाव शूलमंगई तसेच श्री क्रित्तिवागीश्वरर असे आहे. हे मंदिर पापनाशम-अय्यमपेट्टई-तंजावूर मार्गावर आहे. ह्या मंदिराची माहिती इंग्लिशमध्ये आम्ही ऑक्टोबर १ २०१९ ला प्रकाशित केली होती. ह्या मंदिराची माहिती मराठीमध्ये आम्ही लवकरच प्रकाशित करू.

Shri Agneeshwarar Temple at Thetti

This temple is in Nagapattinam, Tamil Nadu. We are providing information that we could gather. Once we visit temple we will update with more details.

It is on Nagapattinam-Karaikkal road near Vanjur.

The temple has a peaceful surrounding. But it is lacking proper maintenance. In the temple complex we find Jackfruit and Punnaga trees. 

Mulavar: Shri Agneeshwarar

Devi: Shri AnandValli

Both Mulavar and Devi are in separate shrines. 

There is a separate shrine for Shri Dakshinamurti. There are large number of small shrines in the temple complex. It is believed that Shri Shiva appeared under a Punnaga tree.

Temple address: Nagapattinam, Tamil Nadu - 611 011

सप्त मातृका - श्री माहेन्द्री - श्री धर्मपुरीश्वरर

हे मंदिर मयीलादुथुराई येथील धर्मपूरम मधल्या धर्मपूर अधिनं संकुलामध्ये आहे. हे मंदिर श्री अष्टदशभुजादुर्गापरमेश्वरी मंदिर ह्या नावाने प्रसिद्ध आहे.

ह्या ठिकाणी श्री इंद्रदेवांच्या शक्ती श्री इंद्राणी, ज्यांना श्री माहेन्द्री असं पण म्हणतात, ह्यांनी भगवान शिवांची पूजा केली. श्री पराशक्तीच्या राक्षसांबरोबरच्या युद्धामध्ये देवीच्या सहाय्यासाठी त्या देवीच्या योनिमधून प्रकट झाल्या. त्यांना एक मुख, चार हात आहेत आणि त्या नीलवर्ण आहेत. त्यांचे श्वेत हत्ती हे वाहन आहे. त्या श्री इंद्रांचा मुकुट धारण करतात. काही वेळा त्यांचा वर्ण स्वर्ण पण असतो. त्यांच्या दोन हातांमध्ये वज्रायुध, भाला आहे आणि उरलेले दोन हात अभय आणि वरद मुद्रेमध्ये आहेत. हे मंदिर उत्तराषाढा नक्षत्र दोषांचे परिहार स्थळ म्हणून प्रसिद्ध आहे. म्हणून ह्या मंदिराला उत्तराषाढा मंदिर असं पण म्हणतात. मंदिरामध्ये श्री धर्मपुरीश्वरर, श्री ज्ञानपुरीश्वरर आणि श्री वनदुर्गादेवी ह्यांच्या मूर्ती आहेत. असा समज आहे की श्री धर्मराज तसेच श्री यमदेवांनी येथे भगवान शिवांची पूजा केली. श्री चंद्रांनी येथे भगवान शिवांची पूजा केल्याने त्यांची शापातून मुक्ती झाली. 

श्री इंद्रांणींनी ह्या मंदिराशिवाय थळमंगाई येथील श्री चंद्रमौलीश्वरर मंदिरामध्ये पण भगवान शिवांची पूजा केली. (थळमंगाई बद्दल माहिती आम्ही ऑक्टोबर ४ २०१९ ला प्रकाशित केलेल्या लेखामध्ये आहे. त्या लेखाची लिंक येथे आहे. ह्या मंदिराचा मराठी मधला लेख आम्ही काही महिन्यांमध्ये प्रकाशित करू)